Uzlaştırmaya tabi suçlar farklı kanunlarda ayrı ayrı kanunlarda düzenlenmiştir. Uzlaştırma; toplumsal barışın bir an önce sağlanması, mağdurun bir an önce tatmin edilmesi için getirilmiş alternatif bir çözüm yoludur. Türk ceza hukukunda yeni bir sistem olan uzlaştırmada, fail cezanın infazından kurtulurken mağdurun da mağduriyeti hızlı bir şekilde giderilir. Bunların dışında devletin de yaptırım uygulamaktaki masrafları azalmış olacaktır. Onarıcı adalet sisteminin bir yansıması olan uzlaştırma özel hukuktaki arabuluculuk sistemi ile benzerlik gösterir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri olan uzlaştırma, ilgili kanunlarda kapsamına aldığı suçlar bakımından şüpheli veya sanık ile mağdur, suçtan zarar gören veya kanuni temsilcisinin, uzlaştırmacı olarak adlandırılan kişiler tarafından aralarında anlaşma sağlanması ile gerçekleştirilmektedir. Uzlaştırmacılar Cumhuriyet Savcısının onayı ile görevlendirilmektedir. Bu suçlar, kabul edildiği takdirde mahkemeye yansıtılmaksızın taraflar arasında uzlaştırmacı aracılığı ile kısa zamanda, barışçıl yollar ile çözümlenmektedir.
Uzlaştırmaya tabi suçlar CMK.’nun 253 ile 255’inci maddeleri kapsamında uygulanır. 24.11.2016 tarih ve 6763 sayılı Kanunla 253’üncü maddenin ilk şeklinde “uzlaşma” olan madde başlığı “uzlaştırma” olarak değiştirilmiş ve müessesenin kapsamı genişletilerek, uzlaştırma usulü yeniden düzenlenmiştir. Uzlaştırma, kural olarak soruşturma safhasında gerçekleştirilmelidir. Ancak her nasılsa soruşturma safhasında uzlaştırma yoluna gidilmemişse, kovuşturma safhasında da tatbiki mümkündür. Bu durum kanun yolları bakımından da geçerlidir. İstinaf aşamasında yapılan inceleme sonucunda suçun vasıf ve mahiyetinin uzlaştırmaya tabi olduğu anlaşılırsa Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Dairesi tarafından uzlaştırma usulü uygulanır.
Uzlaştırmaya Tabi Suçlar Nelerdir?
Uzlaştırmaya tabi suçların çoğu CMK m. 253 uzlaştırma başlığı altında düzenlenmiştir. Özel ceza kanunlarındaki suçların takibi şikayete bağlı ise uzlaşmaya tabi olacaktır. Ancak bunun istisnası olabilir. Örneğin karşılıksız çek keşide etmek vs. Ayrıca, tehdit, hırsızlık ve dolandırıcılık suçları 2016 yılında getirilen değişiklik ile uzlaşma kapsamına sokulmuştur. Uzlaştırmaya tabi suçlar şu şekildedir:
Sıra Suçun Adı Madde Şikayete Ceza Miktarı 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu 1 Kasten yaralama 86/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 2 Kasten yaralama 86/20 Evet Dört aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 3 Kasten yaralamanın ihmali davranışla işlenmesi 88 Evet - 4 Taksirle yaralama 89/1 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 5 Taksirle yaralama 89/2 Evet (bilinçli taksir halinde hayır) Birinci fıkraya göre belirlenen cezanın, yarı oranında artırılması 6 Taksirle yaralama 89/3 Evet (bilinçli taksir halinde hayır Birinci fıkraya göre belirlenen cezanın bir kat artırılması 7 Taksirle yaralama 89/4 Evet (bilinçli taksir halinde hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası 8 Tehdit 106/1 birinci cümle Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 9 Tehdit 106/1 ikinci cümle Hayır Dokuz aydan iki yıla kadar hapis cezası 10 Tehdit 106/1 üçüncü cümle Evet Altı aya kadar hapis cezası veya adli para cezası 11 Konut dokunulmazlığının ihlali 116/1 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 12 Konut dokunulmazlığının ihlali 116/2 Evet Altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 13 Konut dokunulmazlığının ihlali 116/4 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 14 İş ve çalışma hürriyetinin ihlali 17/1, 119/1-c Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 15 Kişilerin huzur ve sükununu bozma 123/1 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 16 Hakaret 125/1 Evet Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 17 Hakaret 125/2 Evet Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 18 Hakaret 125/3-b, 3-c Evet Alt sınırı bir yıl hapis cezası 19 Kişinin hatırasına hakaret 130/1 Evet Üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 20 Kişinin hatırasına hakaret 130/2 Evet Üç aydan iki yıla kadar hapis cezası 21 Haberleşmenin gizliliğini ihlal 132/1 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 22 Haberleşmenin gizliliğini ihlal 132/2 Evet İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası 23 Haberleşmenin gizliliğini ihlal 132/3 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 24 Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması 133/1 Evet İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası 25 Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması 133/2 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 26 Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması 133/3 Evet İki yıldan beş yıla kadar hapis ve dört bin güne kadar adlî para cezası 27 Özel hayatın gizliliğini ihlal 134/1 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 28 Özel hayatın gizliliğini ihlal 134/2 Evet İki yıldan beş yıla kadar hapis cezası 29 Hırsızlık 141/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 30 Paydaş veya elbirliği ile malik olunan mal üzerinde veya bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla hırsızlık 144/1-a,1-b Evet İki aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 31 Kullanma hırsızlığı 146/1 Evet 32 Mala zarar verme 151/1 Evet Dört aydan üç yıla kadar hapis veya adlî para cezası 33 Mala zarar verme 151/2 Evet Dört aydan üç yıla kadar hapis veya adlî para cezası 34 Hakkı olmayan yere tecavüz 154/1 Evet Altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası 35 Güveni kötüye kullanma 155/1 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 36 Güveni kötüye kullanma 155/2 Hayır Bir yıldan yedi yıla kadar hapis ve üç bin güne kadar adlî para cezası 37 Bedelsiz senedi kullanma 156/1 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 38 Dolandırıcılık 157/1 Hayır Bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası 39 Dolandırıcılık daha az cezayı gerektiren hal 159/1 Evet Altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 40 Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf 160/1 Evet Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 41 Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi 165 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezası 42 Açığa imzanın kötüye kullanılması 209/1 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 43 Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali 233/1 Evet Bir yıla kadar hapis cezası 44 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması 234/1 Hayır Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 45 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması 234/2 Hayır Birinci fıkra kapsamında verilen cezanın bir katı oranında artırılması 46 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması 234/3 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 47 Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması 239/1 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası 48 Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması 239/2 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası 49 Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması 239/3 Hayır Birinci fıkraya göre belirlenen cezanın üçte biri oranında artırılması 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu 1 Ticari defterler ve sır saklama hükümleri ve ceza 25 Evet Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanununda Yer Alan Uzlaştırmaya Tabi Suçlar 1 Alacaklısını zarara sokmak kastıyla mevcudunu eksilten borçluların cezası 331/1 Evet Altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adli para cezası 2 Alacaklısını zarara sokmak kastıyla mevcudunu eksilten borçluların cezası 331/2 Evet Altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adli para cezası 3 Alacaklısını zarara sokmak kastıyla mevcudunu eksilten borçluların cezası 331/3 Evet Altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adli para cezası 4 Alacaklısını zarara sokmak kastıyla mevcudunu eksilten borçluların cezası 331/4 Evet İki yıldan dört yıla kadar hapis ve bin güne kadar adli para cezası 5 Aczine kendi fiiliyle sebebiyet veren veya vaziyetinin fenalığını bilerek ağırlaştıran borçlunun cezası 332/1 Evet On beş günden altı aya kadar hapis cezası 6 Aczine kendi fiiliyle sebebiyet veren veya vaziyetinin fenalığını bilerek ağırlaştıran borçlunu cezası 332/2 Evet On beş günden altı aya kadar hapis cezası 7 Ticari işletmede yöneticinin sorumluluğu 333/a/1 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adli para cezası 8 Ticari işletmede yöneticinin sorumluluğu 333/a/2 Evet İkibin güne kadar adli para cezası 9 Konkordatoda veya sermaye şirketleri ile kooperatiflerin uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırılmasında yetkili kimseleri hataya düşüren ya da konkordato veya uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırma koşullarına uymayan borçlunu cezası 334 Evet Altı aydan bir yıla kadar hapis cezası 10 Ticareti terk edenlerin cezası 337/a/1 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 11 Hakikata muhalif beyanda bulunanların cezası 338/1 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 12 Sermaye şirketlerinin iflasını istemek mecburiyetinde olanların cezası 345/a Evet On günden üç aya kadar hapis cezası 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun 1 Zeytinliklere her çeşit hayvan sokulması, yerleşim sahaları hariç, zeytin sahalarına en az bir kilometre yakınlıkta koyun ve keçi ağılı yapılması 14/3 Evet Üç aya kadar hapis veya adlîpara cezası 5042 Sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun 1 İhlal sayılan haller ve yaptırımlar 66/1-a Evet Bir yıldan iki yıla kadar hapis veya bin güne kadar adlî para cezası 2 İhlal sayılan haller ve yaptırımlar 66/1-b Evet İki yüzelli günden az olmamak üzere adlî para cezası 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 1 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.1 Evet Bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezası 2 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.2 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 3 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.3 Evet Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 4 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.4 Evet Altı aya kadar hapis cezası 5 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.5 Evet Altı aya kadar hapis cezası 6 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/1.6 Evet Üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 7 Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz 71/2 Evet Üç aydan iki yıla kadar hapis cezası 8 Koruyucu programları etkisiz kılmaya yönelik hazırlık hareketleri 72/1 Evet Kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 5941 Sayılı Çek Kanunu 1 Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işl. yapmama 7/4 Evet Bir yılda kadar hapis cezası 2 Diğer ceza ve hükümleri 7/5 Evet Bir yılda kadar hapis cezası 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 1 Cezayı gerektiren fiiller 62/1-a Evet Fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, iki yıla kadar hapis veya adli para cezası 2 Cezayı gerektiren fiiller 62/1-b Evet Fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, iki yıla kadar hapis veya adli para cezası 3 Cezayı gerektiren fiiller 62/1-c Evet Fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, iki yıla kadar hapis veya adli para cezası 4 Cezayı gerektiren fiiller 62/1-d Evet Fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, iki yıla kadar hapis veya adli para cezası 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu 1 Gizliliğin ihlali 33 Evet Altı aya kadar hapis cezası 6750 Sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu 1 Müeyyideler 16/1 Evet Güvence altına alınan borç tutarının yarısını geçmemek üzere adli para cezası 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu 1 Marka hakkına tecavüze ilişkin cezai hükümler 30/1 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezası 2 Marka hakkına tecavüze ilişkin cezai hükümler 30/2 Evet Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası 3 Marka hakkına tecavüze ilişkin cezai hükümler 30/3 Evet İki yıldan dört yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası Sadece Suça Sürüklenen Çocuklar Bakımından Uzlaştırma Kapsamında Kalan Suçlar 1 Kasten yaralama 86/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 2 Kasten yaralama 86/2, 86/3 Hayır TCK86/2 maddesine göre belirlenen cezanın yarı oranında artırılması 3 İnsan üzerinde deney 90/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 4 Organ ve doku ticareti 91/2 Hayır Bir yıla kadar hapis cezası 5 Organ ve doku ticareti 91/6 Hayır Bir yıla kadar hapis cezası 6 Terk 97/1 Hayır Üç aydan iki yıla kadar hapis cezası 7 Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi 98/1 Hayır Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 8 Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi 98/2 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 9 Kısırlaştırma 101/2 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 10 Şantaj 107/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası 11 Şantaj 107/2 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası 12 Cebir 108/1 Hayır Kasten yaralama suçundan verilecek cezanın üçte birinden yarısına kadar artırılması 13 Siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi 114/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 14 İnanç düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasının engellenmesi 115/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 15 İnanç düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasının engellenmesi 115/2 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 16 İnanç düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasının engellenmesi 115/3 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 17 İş ve çalışma hürriyetinin ihlali 117/1, 119/1-c Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası 18 İş ve çalışma hürriyetinin ihlali 117/2 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis veya yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası 19 İş ve çalışma hürriyetinin ihlali 117 / 3 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis veya yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası 20 İş ve çalışma hürriyetinin ihlali 117/4 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası 21 Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi 118/1 Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 22 Sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi 118/2 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 23 Nefret ve ayrımcılık 122/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 24 Haberleşmenin engellenmesi 124/1 Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasına 25 Hakaret 125/3 Hayır Alt sınırı bir yıl hapis cezası 26 Kişisel verilerin kaydedilmesi 135/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 27 Herkesin girebileceği bir yerde bırakılmakla birlikte kilitlenmek suretiyle ya da bina veya eklentileri içinde muhafaza altına alınmış olan eşya hakkında 142/2-hyollamasıyla 167/2 Evet TCK 142/2-h maddesindeki verilecek cezanın yarı oranında indirilmesi 28 Verileri yok etmeme 138/1 Hayır Bir yıldan iki yıla kadar hapis cezası 29 Paydaş veya elbirliği ile malik olunan mal üzerinde veya bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla hırsızlık 144/1-a, 1-b, 143 Hayır TCK 144. maddeye göre verilecek cezanın yarı oranında artırılması 30 Taksirli iflas 162/1 Hayır İki aydan bir yıla kadar hapis cezası 31 Karşılıksız yararlanma 163/1 Hayır İki aydan altı aya kadar hapis veya adlî para cezası 32 Karşılıksız yararlanma 163/2 Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası 33 Karşılıksız yararlanma 163/3 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 34 Bilgi vermeme 166/1 Hayır Altı aya kadar hapis veya adlî para cezası 35 Çocuğun soybağını değiştirme 231/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 36 Kötü muamele 32/1 Hayır İki aydan bir yıla kadar hapis cezası 37 Kötü muamele 232/2 Hayır Bir yıla kadar hapis cezası 38 Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali 233/2 Hayır Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 39 Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali 233/3 Hayır Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 40 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması 234/1 Hayır Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 41 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması 234/2 Hayır TCK 234/1. maddeye göre belirlenen cezanın bir katı oranında artırılması 42 Bilişim sistemine girme 243/1 Hayır Bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası 43 Bilişim sistemine girme 243/3 Hayır Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 44 Bilişim sistemine girme 243/4 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 45 Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme 244/2 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası 46 Kişilerin malları üzerinde usulsüz tasarruf 261/1 Hayır Fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası 47 Görevi yaptırmamak için direnme 265/1 Hayır Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası 48 Genital muayene 287/1 Hayır Üç aydan bir yıla kadar hapis cezası 49 Hak kullanımını ve beslenmeyi engelleme 298/1 Hayır Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası
Soruşturma evresinde uzlaştırma müzakereleri olumlu sonuçlandırıldığı zaman kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Kovuşturma evresinde olumlu sonuçlanırsa da düşme kararı verilir. Adalet Bakanlığı hukukçular ve avukatlardan oluşan uzlaştırmacı listesi hazırlar ve kişiler buradan görevlendirilir. Uzlaştırmanın sonuçlandırılmasını Cumhuriyet savcısı yapacaktır. Geri kalan hususlar da Adalet Bakanlığı’nca çıkarılan yönetmeliklerle belirlenir.
Uzlaşma kapsamına giren bir suç bu kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olabilir. Bu durumda uzlaşma hükümleri uygulanmayacaktır. Uzlaşma teklifinde bulunulmuş olması soruşturma ve kovuşturmanın yürütülmesine engel değildir. Hem deliller toplanabilir hem de koruma tedbirleri uygulanabilir. Fail hakkında soyut bir iddianın varlığı uzlaşma yoluna gidilmesi için yeterli değildir. Öncelikle eylemin suç oluşturup oluşturmadığı saptanmalıdır. Ayrıca yeterli şüphenin olup olmadığı araştırılmalıdır. Özel kanunlarda da ayrıca belirlenen uzlaştırmaya tabi suçlara yukarıda yer verilmiştir.
Uzlaşma Kapsamında Olmayan Suçlar
Yukarıda saydığımız şartları taşısın veya taşımasın yahut şikayete bağlı olsun veya olmasın cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlarda uzlaşma hükümleri uygulanamaz. Cinsel suçlar Türk Ceza Kanunu madde 102. ile 105. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu suçları şu şekildedir:
- Cinsel saldırı (TCK 102)
- Çocuğun cinsel istismarı (TCK 103)
- Reşit olmayanla cinsel ilişki (TCK 104)
- Cinsel taciz (TCK 105)
Uzlaşma Nedir?
Uzlaşma kurumu, uyuşmazlığın yargı dışı yolla ve fakat adli makamlar denetiminde çözümlenmesini amaçlayan bir yöntemdir. Uzlaşma; fail ve mağdurun suçtan doğan zararın giderilmesi konusunda anlaşmalarına bağlı olarak, devletin de ceza soruşturması veya kovuşturmasından vazgeçmesi ve suçun işlenmesiyle bozulan toplumsal düzenin barış yoluyla yeniden tesisini sağlayıcı nitelikte bir hukuksal kurumdur. Uzlaşmanın konusu, suç teşkil eden bir fiil dolayısıyla meydana gelen zararın “hukuka uygun bir edim” ile giderilmesidir. Kanunda uzlaşmanın ne üzerine olacağı açıklanmamakla birlikte “edim” tabiri kullanılmış ve bunun hukuka uygun olması aranmıştır.
Ceza yargılamasında uzlaştırma; ceza soruşturması ve kovuşturmasında devletin belirlediği bir uzlaştırıcının arabuluculuğuyla uyuşmazlığın çözülmesi için suçun mağduru ve failinin iletişim kurduğu süreçtir. Uzlaştırma müzakereleri ve uzlaşma anlaşması, şartları varsa hem soruşturma aşamasında hem de kovuşturma aşamasında yapılabilir. (CMK 253. ve 254. madde) Uzlaşma şikayetten vazgeçmek değildir. Fakat uzlaşmadan önce şikayetten vazgeçilir ise uzlaşmadan yararlanılamaz. Uzlaştırmacının, savcılık veya mahkeme dosyasının birer örneğinin kendisine verilmesinden itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırması gerekmektedir. Bu süre her defasında yirmi günü geçmemek üzere en fazla iki kez daha uzatabilir. En önemli hususlardan biri ise; taraflar arasında uzlaşma sağlandığı takdirde, soruşturma konusu suç nedeniyle maddi ve manevi tazminat davası açılamaz; açılmış olan maddi ve manevi tazminat davasından feragat edilmiş sayılır. (CMK 253/19. madde)
Uzlaştırma ve uzlaşma konuları uygulamada en çok merak edilen ceza konuları arasında yer alır. Ceza soruşturma ve kovuşturmalarında bazı suçlar için kişiler uzlaştırma görüşmeleri için davet edilir. Bu noktada uzlaştırma görüşmelerinin nasıl olacağı, ne şekilde hareket edilmesi gerektiği ve buradan ne gibi sonuçlar doğabileceği soruları akla gelir ve kişi tedirgin olur.
Uzlaşma Kapsamına Giren Bir Suçun, Bu Kapsama Girmeyen Başka Bir Suçla Birlikte İşlenmesinde Uzlaştırma Yapılabilir mi?
Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde de uzlaşma hükümleri uygulanmayacaktır. Maddenin üçüncü fıkrasında yapılan değişiklikle, uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte “aynı mağdura karşı” işlenmiş olması hâlinde uzlaştırma hükümlerinin uygulanmayacağı kabul edilmektedir. Böylelikle farklı mağdurlara karşı işlenen suçlar bakımından bu kısıtlama kaldırılmakta ve uzlaştırma kapsamında olması halinde diğer mağdurların şüpheliyle uzlaşabil meleri ne imkân tanınmaktadır.
Uzlaşma Teklifi İstinabe Yolu ile Yapılabilir mi?
Uzlaşma teklifinin açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapılması mümkündür. Tarafların resmi makamlar huzurunda beyan ettikleri veya soruşturma dosyasında yer alan adreslerine tebligat çıkartılacaktır. Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılacaktır.
Uzlaştım, Tazminat Davası Açabilir Miyim?
Uzlaşmanın sağlanması halinde, artık soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılacaktır. Buradan uzlaşmanın aynı zamanda özü itibariyle özel hukuk müessesi olduğu sonucunu çıkmaktadır. Zira uzlaşmanın sağlanması ile mağdurun maddi ve manevi zararların tazmini ile özel yargının iş yükü azalmış olacaktır.
Özür Dileme ve Affetme Şeklinde Uzlaşma Yapılabilir mi?
Kanun’da soruşturma aşamasında uzlaşma müzakerelerinde mağdur, şüpheliden bir edimi yerine getirmesini isteyebilir. Kanunda edimin yerine getirilmesinden bahsedilmesi karşısında mağdurun zararının maddi olarak tazmini şeklinde anlaşılmaktadır. Ancak özür dileme ve affetme şeklinde de uzlaşma anlaşmasının sonuçlandırılması mümkündür. Veya şüpheli veya sanığın kamuya yararlı bir işte çalışması karşılığında da uzlaşılması ihtimali mevcuttur.
Uzlaşma Kapsamında Kullanılan Terimlerin Anlamı Nedir?
- Uzlaştırma: Uzlaştırma kapsamına giren bir suç nedeniyle başlatılan soruşturma veya kovuşturma sırasında; şüpheli veya sanık ile mağdur, suçtan zarar gören veya kanuni temsilcinin, Cumhuriyet savcısı tarafından görevlendirilen tarafsız bir uzlaştırmacı marifetiyle anlaştırılmaları suretiyle, uyuşmazlığın giderilmesi sürecidir.
- Uzlaşma: Taraflar uzlaştırma görüşmeleri kapsamında anlaşırlarsa uzlaşma sonuçları doğar. Ayrıca taraflar uzlaşma görüşmeleri haricinde kendi kendilerine de uzlaşabilir. Bu bazı şartlar altında mümkündür.
- Uzlaştırmacı: Savcılık tarafından gerçekleştirilen uzlaştırma görüşmelerinde görüşmenin koordinatörü uzlaştırmacıdır. Devletin resmi olarak görevlendirdiği kişilerdir. Uzlaştırmacı, bu görüşmelerde hakim veya avukat gibi hareket etmez. Tarafların bir araya gelmesi ve görüşmesine ilişkin süreci organize eder.
- Uzlaşma Kanunu: Uzlaşma ve uzlaştırmaya ilişkin konular 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 253, 254 ve 255. Maddelerinde düzenlenmiştir. Uzlaştırma konusu özel hukuktaki arabuluculuk ile karıştırılmamalıdır. Arabuluculuk ile benzer olsa da yalnızca ceza hukuku olaylarına uygulanır.
Uzlaştırma – Madde 253
(1) Aşağıdaki suçlarda, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören gerçek veya özel
hukuk tüzel kişisinin uzlaştırılması girişiminde bulunulur:
- Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı suçlar.
- Şikayete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanununda yer alan;
- Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88),
- Taksirle yaralama (madde 89),
- (Ek: 24/11/2016-6763/34 md.) Tehdit (madde 106, birinci fıkra),
- Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116),
- (Ek: 24/11/2016-6763/34 md.) Hırsızlık (madde 141),
- (Ek: 24/11/2016-6763/34 md.) Dolandırıcılık (madde 157),
- Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234),
- Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç, madde 239), suçları.
c) (Ek: 24/11/2016-6763/34 md.) Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar.
(2) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık
hüküm bulunması gerekir.
(3) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile, (…) (1) cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda, uzlaştırma yoluna gidilemez. (Ek cümle: 26/6/2009 – 5918/8 md.) Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde de uzlaşma hükümleri uygulanmaz.
(4) Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Büro tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Şüphelinin, mağdurun veya suçtan zarar görenin reşit olmaması halinde, uzlaşma teklifi kanunî temsilcilerine yapılır. Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır.
(5) Uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukukî sonuçları anlatılır.
(6) Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır.
(7) Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.
(8) Uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir.
(9) (Mülga: 24/11/2016-6763/34 md.)
(10) Bu Kanunda belirlenen hâkimin davaya bakamayacağı haller ile reddi sebepleri, uzlaştırmacı görevlendirilmesi ile ilgili olarak göz önünde bulundurulur.
(11) Görevlendirilen uzlaştırmacıya soruşturma dosyasında yer alan ve Cumhuriyet savcısınca uygun görülen belgelerin birer örneği verilir. Uzlaştırma bürosu uzlaştırmacıya, soruşturmanın gizliliği ilkesine uygun davranmakla yükümlü olduğunu hatırlatır.
(12) Uzlaştırmacı, dosya içindeki belgelerin birer örneği kendisine verildikten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırma bürosu bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir.
(13) Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi halinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır.
(14) Uzlaştırmacı, müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili olarak Cumhuriyet savcısıyla görüşebilir; Cumhuriyet savcısı, uzlaştırmacıya talimat verebilir.
(15) Uzlaşma müzakereleri sonunda uzlaştırmacı, bir rapor hazırlayarak kendisine verilen belge örnekleriyle birlikte uzlaştırma bürosuna verir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle uzlaşıldığı ayrıntılı olarak açıklanır. (Ek cümle: 24/11/2016-6763/34 md.) Uzlaştırma bürosu soruşturma dosyasını, raporu ve varsa yazılı anlaşmayı Cumhuriyet savcısına gönderir.
(16) Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler.
(17) Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın, tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder.
(18) Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez.
(19) Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi halinde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi halinde, 171 inci maddedeki şartlar aranmaksızın, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi, kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, 171 inci maddenin dördüncü fıkrasındaki şart aranmaksızın, kamu davası açılır. Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır. Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaşma raporu veya belgesi, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 38 inci maddesinde yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır.
(20) Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.
(21) Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenden birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduğu tarihten itibaren, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kaldığı ve en geç, uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek uzlaştırma bürosuna verdiği tarihe kadar dava zamanaşımı ile kovuşturma koşulu olan dava süresi işlemez.
(22) (Değişik birinci cümle: 24/11/2016-6763/34 md.) Uzlaştırmacıya Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen tarifeye göre ücret ödenir. Uzlaştırmacı ücreti ve diğer uzlaştırma giderleri, yargılama giderlerinden sayılır. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde bu giderler Devlet Hazinesi tarafından karşılanır.
(23) Uzlaşma sonucunda verilecek kararlarla ilgili olarak bu Kanunda öngörülen kanun yollarına başvurulabilir.
(24) (Değişik: 24/11/2016-6763/34 md.) Her Cumhuriyet başsavcılığı bünyesinde uzlaştırma bürosu kurulur ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı ile personel görevlendirilir. Uzlaştırmacılar, avukatların veya hukuk öğrenimi görmüş kişilerin yer aldığı, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen uzlaştırmacı listelerinden görevlendirilir. Uzlaştırmacı, hazırladığı raporu, tutanakları ve varsa yazılı anlaşmayı büroya gönderir. Uzlaştırma süreci sonunda soruşturma dosyaları, uzlaştırma bürosunda görevli Cumhuriyet savcıları tarafından sonuçlandırılır.
(25) (Ek: 24/11/2016-6763/34 md.) Uzlaştırmacıların nitelikleri, eğitimi, sınavı, görev ve sorumlulukları, denetimi, eğitim verecek kişi, kurum ve kuruluşların nitelikleri ve denetimleri ile uzlaştırmacı sicili, uzlaştırmacılar ve eğitim kurumlarının listelerinin düzenlenmesi, Cumhuriyet başsavcılığı bünyesinde kurulan uzlaştırma bürolarının çalışma usul ve esasları, uzlaştırma teklifi ile müzakere usulü, uzlaştırma anlaşması ve raporda yer alacak konular ile uygulamaya dair diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar, Adalet Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.
Uzlaştırma Süreci Nasıl İşler?
- Ceza yargılamasına geçebilmek için yeterli şüpheye ulaşan cumhuriyet savcısı uzlaştırmaya tabi bir suç söz konusu ise dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderir.
- Büro o dosyaya ilişkin bir uzlaştırmacı görevlendirir.
- Uzlaştırmacı da şüpheli ve mağdura veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur.
- Uzlaştırma Davet Mektubu: Uzlaştırmacı bu teklifi tebligat yahut istinabe yollarından birini kullanarak yapabilir. Kendilerine uzlaşma teklif edilen kişiler 3 günlük süre içerisinde bu teklifi kabul etmez ise reddetmiş olur. Tebligat ile yapılan bildirim uygulamada ‘uzlaştırma davet mektubu’ olarak adlandırılır.
- Taraflar anlaşılsa savcılık aşamasında KYOK kararı, dava aşamasında düşme kararı verilir.
- Taraflar anlaşamazsa savcılık aşamasında iddianame düzenlenerek yargılamaya geçilir, mahkeme aşamasında ise dosya yargılamaya olduğu yerden devam edilir.
Uzlaştırma Bürosu
Uzlaştırmaya tabi bir suçta kamu davası açılması için yeterli şüphe varsa dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Uzlaştırma bürosu tarafları bir araya getirerek, uzlaşmalarını sağlamak için bir uzlaştırmacı görevlendirecektir. Bu kişi gerekli tüm işlemleri yürütecektir. Uzlaştırmacı iki tarafa uzlaşma teklifini yapar. Ancak mağdur ya da suçtan zarar gören reşit değilse teklif kanuni temsilcilerine yapılır. Kanuni temsilcileri anne, baba, vasi veya kayyım olabilir.
Uzlaştırma bürosu, uzlaştırmacıya soruşturmanın gizliliğine uyması için bir hatırlatma yapar. Uzlaştırma bürosuna soruşturma dosyası, raporu varsa yazılı anlaşmaları gönderilir. Bütün bu evrakları da büro Cumhuriyet savcısına yollar. Uzlaşma sonuçsuz kalırsa tekrar uzlaşma yoluna gidilmez. Şüpheli edimini yerine getirmezse düzenlenen uzlaştırma raporu ilam mahiyetine haiz belgelerden sayılır. Uzlaştırma sonucunda verilecek karara karşı kanun yollarına başvurulabilir. Uzlaştırmaya tabi suçlar uzlaştırma bürosundan atama yapılması ile sonuçlandırılır.
Uzlaştırmacı Nedir?
Uzlaştırmacı, kişilere uzlaşmanın içeriğini, oluşabilecek hukuki sonuçları ayrıntılı ve tarafsız bir şekilde kişilere aktarmalıdır. Uzlaştırmacı avukat, uzlaştırmacı sıfatıyla görev yaptığı davada sonrasında vekil veya müdafii olamaz. Uzlaştırmacıya uygun görülen belgelerin birer örnekleri verilir. Ayrıca belgelerin teslim tarihleri de yazılır çünkü uzlaştırma için sürelerin başlangıcını bu tarih oluşturur.
Belgeler kendisine verildikten sonra en geç 30 gün içerisinde uzlaştırma işlemleri sonlandırılır. Bu süre yetmezse uzlaştırma bürosu süreyi uzatır. En fazla iki kez 20 günlük süreler verilir. (20 gün + 20 gün) Uzlaştırmacı; tarafların yaşını, olgunluğunu, sosyal ve ekonomik durumlarını göz önünde tutar. Müzakereleri gizli yürütür ve taraflar izin vermediği sürece de açıklanmaz. Uzlaştırmacı soruşturma sonunda bir rapor hazırlar. Raporun içeriğinde, tarafların hangi konularda uzlaştıkları, edimin ne olduğu, edimin ne şekilde yerine getirildiği yazılır.
Uzlaştırmacı Atanması
Her Cumhuriyet savcılığı bünyesinde uzlaştırma bürosu kurulur. Yeteri kadar Cumhuriyet savcısı ile personel görevlendirilir. Uzlaştırmacılar, avukatların veya hukuk öğrenimi görmüş kişilerin yer aldığı, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen uzlaştırmacı listesinden görevlendirilir. Atanacak uzlaştırmacının tarafsız bir kişi olması gerekmektedir.
Cumhuriyet savcısı, tarafların kimlik, adres ve telefonları ile birlikte uzlaştırma görüşmelerini yönetebilmesi gerektiği ölçüde, uzlaştırmacıyla dosyadaki belgelerden, soruşturmanın selameti bakımından uygun olanları vermelidir. Belgelerin verildiği tarihin dosaya derç edilmesi de gerekir ki, uzlaştırmacının süresi bu tarihten itibaren başlamaktadır. Cumhuriyet savcısı uzlaştırmacıya, soruşturmanın gizliliği ilkesine uygun olarak davranmakla yükümlü olduğunu da hatırlatır.
Uzlaşmanın Gerçekleşmesi
Uzlaştırmacı müzakereler sonucunda hazırladığı raporu ve almış olduğu belgeleri uzlaştırma bürosuna verir Savcı, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse, raporu mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder. Uzlaştırma sonucunda şüpheli edimini defaten yerine getirmişse savcı tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Uzlaştırma süreci sonunda soruşturma dosyaları, uzlaştırma bürosunda görevli Cumhuriyet Savcıları tarafından sonuçlandırılır.
- Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Ertelenme süresince zamanaşımı işlemez.
- Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde kamu davası açılır.
Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz, açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır. Şüphelinin, edimi yerine getirmemesi halinde uzlaşma raporu veya belgesi, İİK 38 uyarınca ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır. Uzlaştırma görüşmeleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.
Zamanaşımı
Soruşturmaya konu suça ilişkin olarak dava zamanaşımı, taraflardan birine ilk uzlaşma teklifinde bulunduğu tarihten itibaren, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kaldığı ve en geç uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek Cumhuriyet savcısına verdiği tarihe kadar durur. Aynı hallerde, kovuşturma koşulu olan dava süresi de işlemez.
Uzlaşma, olumlu sonuçlandığı takdirde soruşturma aşamasında kovuşturmaya yer olmadığı, kovuşturma aşamasında ise düşme sebebi sayıldığından soruşturma ve dava şartı sayılabilir. Bu nedenle her ne kadar usul kanununda düzenlenmiş olsa bile tıpkı hükmün açıklanmasının geri bırakılması düzenlemesinde olduğu gibi maddi ceza hukukunda yer alan lehe kanun uygulaması yapılmalıdır.
Mahkeme Tarafından Uzlaştırma
Uzlaşma kural olarak soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısı tarafından uygulanması gereken bir usul hukuku kurumudur. Kanun koyucu 254. madde ile kamu davası açıldıktan sonra da suçun nitelik değiştirmesi nedeniyle yahut uzlaşma kapsamında olduğu anlaşılan suçun uzlaştırma müzakereleri gerçekleşmeden kovuşturma evresine geçildiği anlaşıldığında, uzlaşma hükümlerinin uygulanacağını belirtmiştir. Suçun nitelik değiştirmesi dışında, 253. maddenin 6. fıkrası hükümleri uyarınca taraflara veya bunlardan birine ulaşılamaması sonucunda, uzlaşma hükümleri uygulanamadan kamu davasının açılması halinde de mahkemenin uzlaştırma hükümlerini uygulaması gerekir.
Mahkeme tarafından başlatılan uzlaştırma girişimlerinin olumlu sonuçlanması ve edimin defaten yerine getirilmesi durumunda kamu davasının düşürülmesine karar verilir. Edimin yerine getirilmesi ileri bir tarihe bırakılmış ya da takside bağlanmış veya süreklilik arz etmekte ise, sanık hakkında mahkûmiyet hükmü kurulur ve 231. maddedeki şartlar aranmaksızın hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir.
Başka bir anlatımla uzlaşma girişimi mahkûmiyet kararının alternatifi durumundadır. Sanığın suçu işlediği anlaşılmış ve mahkûmiyet kararı verilecek ise, uzlaşmaya başvurulmalı ve bu takdirde edim defaten yerine getirilmemişse mahkûmiyet hükmü kurularak, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmelidir. Geri bırakılma süresince zamanaşımı işlemez. Ancak uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, mahkemece 231. maddenin 11. fıkrasındaki koşullar aranmaksızın, hüküm açıklanır.
Uzlaşmanın koşullarından, zararın ödenmesi koşulunun gerçekleşmediği takdirde, yerel mahkemece, sanığın zararı ödeyeceğine ilişkin taahhüdüne itibar edilerek zararın ödenip ödenmediği araştırılmadan uzlaşma nedeniyle kamu davasının düşürülmesine karar verilmesi isabetsiz ve yasaya aykırıdır.
Uzlaşma Müzakereleri Sonucunda Verilen Kararlar Nedir?
- Soruşturma Aşamasında Uzlaşma
- Uzlaşma sonucunda şüpheli edimini def’aten yani tek seferde yerine getirmesi halinde: Kovuşturmaya yer olmadığı kararı
- Uzlaşma sonucunda edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi halinde: Kamu davasının açılmasının ertelenmesi
- Kovuşturma Aşamasında Uzlaşma
- Uzlaşma sonucunda sanığın edimini def’aten yani tek seferde yerine getirmesi halinde: Düşme kararı
- Uzlaşma sonucunda edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde: Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına
Uzlaştırma Müzakeresi
Uzlaştırma teklifi açıklamalı tebligat ya da istinabe yoluyla yapılabilir. Tarafların beyan ettikleri adreslerine tebligat yapılır. Ancak taraflara bu adreslerde ulaşılamama durumu olursa uzlaşma yapılmaksızın soruşturma sonuçlandırılır. Kendisine uzlaştırma teklifi yapılan kişi 3 gün içinde kararını bildirmelidir aksi takdirde kabul etmemiş sayılır. 3 gün hesaplanırken tebliğ günü dikkate alınmayacaktır. Uzlaştırma süresince taraflar gönüllü bir şekilde buna katılmalıdır.
Taraflardan birisi uzlaşma teklifini kabul etmezse uzlaşma gerçekleşmemiş sayılır. Uzlaştırma genel olarak fail tarafından kabul edilmez çünkü bir anlamda suçun ikrarı anlamına gelir. Ancak uzlaşma müzakerelerindeki beyan delil olarak kullanılamayacaktır. Uzlaşmada suçtan zarar gören ya da mağdurların hepsi uzlaşmayı kabul etmelidir aksi halde uygulama imkanı yoktur. Ancak şüpheli ya da faillerden hangileri uzlaşmayı kabul etmişse onlar için bu hükümler uygulanacaktır.
Suça Sürüklenen Çocuklarda Uzlaşma Nasıl Yapılır?
CMK m.253/1-c hükmü ” Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar.” şeklinde olup çocukların işlediği suçlarda mağdur veya suçtan zarar görenin kamu kurum ve kuruluşları olmaması halinde üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda uzlaşma hükümleri uygulanabilmektedir. Suça sürüklenen çocuklar bakımından, uzlaştırmanın kapsamı genişletilmiştir. Çocuklar hakkında yapılan uzlaştırma da eylemin soruşturmasının ve kovuşturulmasının şikayete bağlı olup olmamasının önemi bulunmadığından uzlaştırma mümkündür. Çocuklar açısından yukarıda sayılan suçların yanında ek olarak;
- Terk (md. 97/1)
- Yardım ve Bildirim Yükümlülüğünü yerine getirmeme (md.98) Şantaj (md.107)
- Siyasi hakların kullanılmasını engelleme (md.114/1)
- İnanç düşünce kanaat hürriyetini engelleme (md. 115)
- Sendikal hakların kullanılmasını engelleme (md.118) Haksız arama (md.120)
- Dilekçe hakkının kullanılmasının engellenmesi (md.121)
- Nefret ve ayrımcılık (m. 122)
- Kişisel verilerin kaydedilmesi (md.135)
- Verileri yok etmeme (md.138)
- Karşılıksız yararlanma (md.163/1, 2, 3. Fıkralar)
- Kötü muamele (md.232)
- Çocuğun kaçırılması alıkonulması (md.233)
- Bilişim sistemine girme (md.243/1, 3, 4)
- Bilişim sistemini engelleme (md.244/2)
- Kişilerin malları üzerinde usulsüz tasarruf (md.261)
- Genital muayene (md.287)
- Hak kullanımı ve beslenmeyi engelleme (md.298) suçları da uzlaşmaya tabidir.
Uzlaşma Teklifi
Uzlaşma teklifinin yapılabilmesi için artık failin suçu kabul etmesi gibi bir koşul bulunmamaktadır. Taraflara uzlaşma teklifi, uzlaştırma bürosu tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı tarafından sunulur. Taraflardan kastedilen; şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görendir. Uzlaştırmacı uzlaşma teklifini, açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapılabilir. Uzlaştırmacı tarafından açıklanan yollardan biriyle uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukuki sonuçları anlatılır.
Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören reşit değilse, uzlaşma teklifi kanuni temsilcisine yapılmalıdır. Uzlaşma, maddi ve manevi zararı ödemeyi veya gidermeyi kabul anlamına geldiğinden borçlandırıcı bir işlemdir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 16. maddesi gereğince de ayırt etme gücüne sahip küçükler, kanuni temsilcilerinin rızası olmadıkça kendi işlemleriyle borç altına giremezler. Bu nedenle şüpheli veya sanık reşit değilse, uzlaşma teklifi kanuni temsilcilerine yapılmalıdır.
Uzlaştırmacı, taraflardan birinin ya da kanuni temsilcilerinin resmi mercilere beyan ettiği ve soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması, yurt dışında olması veya başka bir nedenle kendisine ulaşılamaması durumunda uzlaşma yoluna gitmeyerek soruşturmayı sonuçlandırır. Uzlaşma teklifi kendisine yapılan şüpheli veya mağdur ya da zarar gören teklifin yapılmasından itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde teklifi reddetmiş sayılır. Taraflardan birinin teklifi kabul etmemesi durumunda ise uzlaşma gerçekleşmeyeceğinden, diğer tarafa teklif olmaksızın soruşturmanın sürdürülmesi gerekecektir.
Uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir. Esasen uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunabilmesi için de hakkında soruşturma yapılan fiil ve fail hakkında soruşturmanın elverişli bir noktada bulunması gerekir. Öncelikle yüklenmek istenen fiilin suç olup olmadığı araştırılmalı, fail hakkında ceza soruşturması açılabilmesi için yeterli şüphe nedenlerinin varlığı gözetilmelidir. Başka bir anlatımla, işlendiği iddia edilen fiilin suç olarak düzenlenmediğinin veya fiilin bir şüpheli tarafından işlendiği konusunda yeterli şüphe nedenlerinin bulunmadığının anlaşılması durumunda kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmelidir. Aksi halde, gerçekte suç oluşturmayan bir fiil nedeniyle veya kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi muhakkak olan bir isnat dolayısıyla şüphelinin uzlaştırma teklifiyle muhatap olmasına yol açılmış olacaktır.
Uzlaşma teklifinin taraflarca veya taraflardan birince reddedilmesi ya da 3 günlük sürede cevap verilmeyerek reddedilmiş sayılması durumunda Cumhuriyet savcısı artık uzlaştırma girişiminde bulunamadığından soruşturmayı sonuçlandıracaktır. Fakat tarafların en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar, uzlaştıklarını gösteren bir belge ile Cumhuriyet savcısına başvurmaları durumunda uzlaşma gereği işlem yapılması gerekecektir. İddianame mahkemeye teslim edilmişse, artık bu hüküm uygulanmayacaktır.
Uzlaştırmaya Tabi Suçlar Hakkında Yargıtay Kararları
Yargıtay 11. Ceza Dairesi’nin 2021/14699 E. 2021/7592 K. ve 30.09.2021 tarihli kararı
- Uzlaştırmaya Tabi Suçlar
Bozma kararından sonra yargılama konusu suçun 6763 sayılı Kanun ile uzlaştırma kapsamına alınması nedeniyle uzlaştırma işlemlerinin yerine getirilmesi için dosyanın uzlaştırmacıya tevdi edildiği, uzlaştırma bürosu tarafından şikayetçiye üç gün içinde uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde uzlaştırma teklifini reddetmiş sayılacağı hususunda meşruhatlı davetiye gönderildiği, uzlaştırma davetiyesinin şikayetçi ile aynı konutta ikamet eden annesi … imzasına 02.03.2018 tarihinde usulüne uygun tebliğ edildiği ve müştekinin uzlaştırma yönetmeliğinin 30. maddesinde belirtilen üç günlük süre içinde cevap vermediği, müştekinin 18.04.2018 tarihli celsede uzlaşmak istediğini belirtmesi üzerine uzlaştırma işlemi için dosya yeniden uzlaştırma bürosuna gönderilmiş ise de uzlaştırma bürosunun yeniden uzlaştırma yoluna gidilemeyeceği gerekçesiyle dosyayı iade ettiği, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253/18. maddesi ve Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 7/5 maddesindeki “uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez” şeklindeki yasal düzenlemelere göre yeniden uzlaştırma yoluna gidilemeyeceği gözetildiğinde, uzlaştırma işleminin usul ve yasaya uygun olduğunun anlaşılması karşısında, tebliğnamedeki uzlaştırmanın usulüne uygun yapılmadığı gerekçesiyle bozma isteyen görüşe iştirak edilmemiştir.
Yargıtay 8. Ceza Dairesi’nin 2019/13300 E. 2020/11372 K. ve 11.03.2020 tarihli kararı
- Uzlaştırmaya Tabi Suçlar
Ceza Adalet Sistememizde uzlaştırma kurumunu düzenleyen CMK.nın 253. ve 254 maddeleri 24.11.2016 tarih 6763 sayılı Kanun’la ve son olarak 17.10.2019 tarih ve 7188 sayılı Kanun’la önemli değişikliklere uğramıştır. 2 Aralık 2016 tarihinde yürürlüğe giren 6763 sayılı Kanun’la, 253. maddenin başlığı ‘uzlaştırma’ olarak değiştirilmiş; uzlaştırma kapsamındaki suçlara bazı suçlar da ilave edilmiş; mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması şartıyla, suça sürüklenen çocuklar yönünden ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar da uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir. Öte yandan, etkin pişmanlık hükümlerine yer verilen suçlarda uzlaştırma yoluna gidilmeyeceğine ilişkin sınırlama kaldırılmıştır. Aynı Kanunla, kovuşturma evresinde uzlaştırma usulüne ilişkin olarak da CMK.nın 254/1. maddesinde değişiklik yapılarak, kovuşturma evresinde uzlaştırma işlemlerinin gerçekleştirilmesinin davayı görmekte olan mahkeme tarafından yerine getirmeyerek; kovuşturma dosyasının, uzlaştırma işlemlerinin 253. maddede belirtilen esas ve usüle göre yerine getirmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilmesi usulü benimsenmiştir. 7188 sayılı Kanun’un 26. maddesiyle CMK.nın 253/3 maddesine ‘birlikte’ ibaresinden sonra gelmek üzere ‘aynı mağdura karşı’ ibaresi eklenmiştir. Böylelikle uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte ‘yalnızca aynı mağdura karşı işlenmiş olması durumu’ uzlaştırma hükümlerinin uygulanmasına engel olarak kabul edilerek uzlaştırma kurumunun uygulama alanı genişletilmiştir. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı kapsamında denetim süresi içinde sanığın kasten bir suç işlediği ve bu sebeple CMK.nın 231/11. maddesine göre hükmün açıklanması gerektiğine dair ihbara gerekçe olarak gösterilen TCK.nın 151/1. maddesinde düzenlenen mala zarar verme suçunun belirtilen yeni düzenlemelere göre uzlaştırma kapsamına alınması sebebiyle TCK.nın 2. ve 7. maddeleri gözetilerek bu suç yönünden uzlaştırma hükümlerinin uygulanarak sonucuna göre sanığın hukuki durumunun değerlendirilmesinde zorunluluk bulunması,
Bozmayı gerektirmiş, sanığın temyiz itirazı bu itibarla yerinde görülmüş olduğundan sair yönden incelenmeksizin hükmün bu sebepten dolayı 5320 sayılı Yasanın 8/1. maddesi uyarınca uygulanması gereken 1412 sayılı CMUK.nın 321. maddesi gereğince BOZULMASINA, 11.03.2020 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Bizi Arayın
WhatsApp