Unutulma hakkı, kişinin internet arama sonuçlarında (Google, Yahoo, Bing vb.) kendisi ile ilgili hukuka uygun olarak çıkan haber, fotoğraf, video, bilgi gibi içerik ve verilerin artık internet arama sonuçlarında çıkmamasını isteme hakkıdır. Unutulma hakkı diğer bir anlatımla: Veri öznelerinin İnternet’te yer alan kişisel verilerinin arama sonuçlarında kendi adlarıyla bağlantılı olmamasını isteme hakkıdır. Veri öznesi yapacağı talepte kendisi hakkında İnternet’te yer alan; toplanılma veya işlenilme amaçları ışığında gereksiz olan, yetersiz veya ilgisiz bilgi içeren ya da bu amacı taşımıyor olarak görünen, yayımlanmasından sonra aradan geçen zaman ve yayımlanma amaçları ışığında kendisiyle aşırı ilişkili olan kişisel verilerin arama motorlarında yapılan aramalarda çıkan sonuçların kendi adıyla olan bağlantısının kesilmesini istemektedir. Unutulma hakkının istisnaları vardır. Özel hükümlere aykırı olmamak koşuluyla; tarihsel, istatistiksel veya bilimsel amaçlarla kişisel verilerin işlenmesine devam edilebilir. Ayrıca, edebi veya sanatsal ifade veya gazetecilik amaçları kapsamında işlenen kişisel veriler unutulma hakkının istisnasını teşkil edebilir. Unutulma hakkı;

• Anayasa,
• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu,
• 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu,
• 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu ve
• 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda unutulma hakkının uygulanmasına yönelik maddeler uygulanmaktadır.

Avrupa Hukukunda unutulma hakkı kararı ilk olarak, Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) 13 Mayıs 2014 tarihli kararında çıkmıştır. 2010 yılında Mario Costeja González isimli bir İspanyol avukatın, kendisi ile ilgili 16 yıl önce yapılan bir haberin artık kendisini rahatsız etmesi, itibarını zedelemesi nedeniyle, dijital ortamlardan kaldırılması amacıyla haberin yayınlandığı gazeteye ve Google İspanya ile Google Inc. Şirketine ve İspanya Veri Koruma Otoritesine başvuruda bulunması ile başlamıştır. Sürecin Avrupa Birliği Adalet Divanı’na taşınmasıyla birlikte, Avrupa Birliği Adalet Divanı, haberin ana kaynakta (gazetede) kalmaya devam etmesine fakat veri sorumlusunun arama motorları olduğuna ve arama motorlarının, kişinin bu hakkını kullanmasına izin vermesi gerektiği kararını vermiştir. Konu, dijital ortamlarda unutulmak isteyen bir kişinin harekete geçmesi, hakkını araması ile bundan sonraki süreci değiştirecek ve bireylerin lehine olacak bir kararla sonuçlanacaktır. Bu kararla birlikte unutulma hakkı Avrupa’da arama motorları tarafından ilgili kişilere tanınan bir hak olarak konuşulmaya ve kullanılmaya başlanmıştır.Unutulma hakkı; Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün (GDPR – General Data Protection Regulation) 17. maddesinde “Right to erasure ‘right to be forgotten’”(2) başlığı altında silme hakkı olarak düzenlenmiştir.

Unutulma hakkı; kişilerin ad ve soyadı ile arama motorları üzerinden yapılan aramalarda çıkan sonuçların indeksten çıkarılmasına yönelik talepleri hakkında önem arz etmektedir. Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 23/06/2020 tarihli ve 2020/481 sayılı Kararı çerçevesinde, arama motorları nezdinde unutulma hakkının kullanılması hususu açıklığa kavuşmuştur.  Avrupa hukukunda “the right to be forgotten/the right to oblivion” olarak tanımlanan kavram bizim hukukumuza unutulma hakkı olarak geçmiştir. Unutulma hakkı Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (“GDPR”)  madde 17’de düzenlenen bir hak olmakla birlikte Türk mevzuatında açıkça yer almamaktadır. Unutulma hakkını kişilik haklarının korunmasına ilişkin olarak temel talep hakkından ayıran nokta; unutulma hakkının yöneldiği içeriğin internet ortamında bulunmasının hukuki ve meşru bir sebebe dayanıyor olmasıdır. Unutulma hakkının kullanılması halinde internet ortamında hukuki olarak meşru şekilde yer alan içeriğe artık arama motorlarında ulaşılamıyor olması sonucu ortaya çıkacaktır.

Unutulma Hakkı Nedir?

Türk Hukukunda ‘Unutulma Hakkı’ tanımına, yer verilen hukuki bir düzenleme bulunmamakla birlikte hukukumuzda bu hakkın uygulanmasını sağlayan araçlar mevcuttur. Örneğin Anayasa’nın 20. maddesinde ‘Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı’ düzenlenmiştir. Bu madde kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmenin yanı sıra bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme hakkını düzenlemektedir.

Çağımızda gelişen teknoloji sayesinde veriler kolayca kaydedilebilmekte ve uzun yıllar boyunca saklanabilmektedir. Bununla birlikte herhangi bir kişinin, yaşamındaki her anının, özellikle geçmişte yaşadığı olumsuz olayların veya zamanla değiştirdiği fikirlerinin çeşitli mecralarda sonsuza kadar saklanması ve bunlara dileyen herkes tarafından kolayca erişilmesi ilgililerin hayatını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu çerçevede, her türlü kişisel verinin kayıt altına alındığı ve bir kere kayıt altına alındıktan sonra hızlı ve geniş paylaşım nedeniyle ortadan kaldırılmasının oldukça güç olduğu günümüz teknolojisinde, ilgili kişinin verilerinin üçüncü kişiler tarafından takip edilememesi bireyin yaşamını özgürce sürdürmesi adına önem arz etmektedir. Bu anlamda bireyin kişisel verilerine, üçüncü kişiler tarafından erişimin (kısmen) kısıtlanması sağlanarak; onurlu yaşamının güvence altına alınması, toplumdan dışlanmasının engellenmesi ve geçmişinden bağımsız bir şekilde yeni bir başlangıç yapabilmesi adına kişisel verilerin korunması hakkının bir görünümü olarak “Unutulma Hakkı” gündeme gelmektedir.

Google Arama Motorunun Unutulma Hakkını Uygulama Şekli

Google arama motoru unutulma hakkının uygulandığı ülkelerde arama motoru piyasasında hakim bir pozisyondadır Ayrıca, Google’a gelen unutulma hakkı talebi sayısı diğer arama motorlarına kıyasla oldukça fazladır. Bunun yanı sıra, Google diğer arama motorlarına göre nispeten daha şeffaftır. Avrupa Adalet Divanının verdiği karara göre, arama motorları unutulma hakkını uygulamaya geçirmekle yükümlüdür. Unutulma hakkına ilişkin talepleri almaya başlayan ilk arama motoru Google olmuştur. Avrupa Adalet Divanının unutulma hakkına ilişkin kararı 13 Mayıs 2014 tarihlidir. Google, 29 Mayıs 2014 tarihinden itibaren unutulma hakkına ilişkin talepleri almakta, 30 Mayıs 2014 tarihinden itibaren ise talepleri uygulamaktadır. Google, bu duruma gerekçe olarak Avrupa Adalet Divanının kararını göstermekte, diğer bir deyişle ilgili karara uymaktadır.

Unutulma hakkına ilişkin olarak Google’a yapılacak talepte; Google Arama, Görsel Arama, Video Arama ve Google Haberler gibi, Google tarafından verilen hizmetlerdeki içeriklerin arama sonuçlarından kaldırılması istenebilir. Avrupa Birliği’nde yaşayan herkes Google’ın başvuru formunu kullanarak Google’a unutulma hakkı talebi gönderebilir. Başvuru formunu kullanarak sadece gerçek kişiler başvuru yapabilir, tüzel kişileri yaptığı başvurular reddedilmektedir.

• Unutulma hakkına ilişkin başvurular Google’a İnternet üzerinden bir form doldurularak yapılabilmektedir. Bu form birçok farklı dilde sunulmaktadır. Böylece bireyler formu ana dillerinde doldurabilme imkanına sahiptir. Google, unutulma hakkına ilişkin başvuruları genellikle İnternet üzerinden doldurulan bir form vasıtasıyla almaktadır. Çünkü bu şekilde dijital bir formatta ve genelde oldukça uzun olan URL’lerin ve doğru şekilde aktarılması mümkündür. Google’a göre internet formunun doldurulması taleplerin en etkili şekilde işleme konulmasını sağlamaktadır ve bu durum başvuranların lehinedir. Google, unutulma hakkı kapsamında gelen talepleri almak için alternatif bir yöntem sunmasa dahi, kendisine faks, mektup ve e-posta aracılığıyla talepler yapılmaktadır. Google bu talepleri genellikle internet formuna yönlendirse dahi, talepte bulunan internet formunu kullanmamak konusunda ısrarcıysa, Google (bahsedilen alternatif yöntemlerle yapılmış) talepleri işleme koymaktadır. Fakat alternatif yöntemlerle başvuru yapmış kişi arama sonuçlarından kısmen kaldırılmasını talep ettiği URL’leri tanımlamayı İnternet üzerinden yapmak zorundadır.
• Başvuru formunda bazı bilgiler istenmektedir. Öncelikle, unutulma hakkı talebine hangi ülkenin kanunları uygulanacaksa formda sunulan listeden ilgili ülke seçilmelidir. Seçilen ülke veri öznesiyle bağlantılı olmak zorundadır. Başvuran, genellikle veri öznesinin normalde ikamet ettiği ülkeyi seçecek olsa dahi, veri öznesinin bağlantılı olması şartıyla, ikamet edilen ülkeyi seçmek zorunda değildir.
• Bir sonraki adımda kişisel bilgiler istenmektedir. Öncelikle, talepte bulunan kişinin tam adı sonrasında ise iletişim için kullanılacak e-posta adresi istenmektedir. Başvuru hakkındaki bildirimler belirtilen e-posta adresine yollanacaktır. Veri öznesinin bizzat başvuru yapması zorunlu değildir, hukuka uygun olarak bir kişi adına hareket etme yeteneğine sahip olanlar (örneğin adına vekaletname çıkarılmış avukat veya çocuğu adına başvuran ebeveyn) veri öznesi adına talepte bulunabilmektedir. Bir kişi adına talepte bulunanlar, talepte bulundukları kişiyle olan ilişkilerini belirtmek zorundadırlar.
• Bir sonraki bölüm, Google Arama’da veri öznesinin adıyla arama yapıldığında ortaya çıkan ve kısmen kaldırılması istenen arama sonuçları hakkındadır. Bu bölümde kısmen kaldırılması istenen arama sonuçlarının URL’si tanımlanmalıdır. Kısmen kaldırılması istenen tüm URL’ler teker teker belirtilmelidir. Bundan sonra, ilgili İnternet sayfasının neden talep eden kişiyle ilgili olduğu ve ilgili arama sonucunun veri öznesiyle ilişkisinin niçin; ilgisiz, güncelliğini yitirmiş veya uygunsuz olduğu açıklanmalıdır. Bu açıklamalar kısa şekilde yapılmalıdır. Bu açıklama unutulma hakkı talebinin en kritik noktasını oluşturmaktadır.
• En son bölümün adı “İmza”dır. Bu bölümde aşağıdaki ilgili bölüme isim yazıp “ibraz et” butonuna basarak başvuran, yukarıdaki tüm açıklamaların doğru olduğunu, URL’lerle belirtilen arama sonuçlarının kısmen kaldırılmasını talep ettiğini, birisi adına hareket ediliyorsa bunun için hukuki bir dayanağa sahip olduğunu kabul etmektedir.
• Google, başvuru formunun en altında bu formla sağlanan kişisel bilgileri (e-posta adresi ve kimlik bilgileri dahil) sadece talebin işlenmesi ve kendi hukuki sorumluluklarını karşılamak için kullanacağını beyan etmektedir. Formun en alt kısmında kişinin tam adını ve başvuru tarihini girmesi için iki ayrı metin kutusu vardır. Formun sonunda ise “gönder” butonu bulunmaktadır. Form doldurulup yollandıktan sonra, Google talebi aldığına dair otomatik bir yanıt yollamaktadır.

Google Arama Motorunun Unutulma Hakkı Taleplerini Değerlendirme Süreci

Unutulma hakkı taleplerinin değerlendirilmesi Google’ın Dublin’de bulunan ekibi tarafından yapılmaktadır. İlgili ekip zor bir vaka ile karşılaştığında başvuruyu üst düzey yetkililere ve avukatlara iletmektedir. Güncel olmayan verilere göre taleplerin neredeyse üçte biri üst düzey incelemeden geçmektedir. Google talepleri dört aşamada incelediğini belirtmektedir. Şirketin açıklamalarına göre dört adım şu şekildedir.

1. Talep, karar verebilmemiz için gerekli tüm bilgileri içeriyor mu?
2. Talepte bulunan kişinin bir Avrupa ülkesi ile ikamet veya vatandaşlık gibi bir bağlantısı var mı?
3. Sayfalar, talepte bulunan kişinin adı için yapılan arama sonuçlarında görünüyor mu ve talepte bulunan kişinin adı, arama sonuçlarından kaldırılması istenen sayfalarda görüntüleniyor mu?
4. Talepte bulunan kişinin sağladığı bilgilere dayalı olarak, kaldırılması istenen sayfada eksik, alakasız, artık alakalı olmayan veya aşırı bilgi mi bulunuyor? Bu bilgilerin, talepte bulunan kişinin adı için yapılan bir aramanın oluşturduğu arama sonuçlarında yer almaya devam etmesinde kamu yararı var mı?

Google’a unutulma hakkına ilişkin bir talepte bulunulduğunda özel hayatın gizliliği, toplumun bilgiyi edinme hakkı ve İnternet sitesi yöneticisinin bilgiyi dağıtabilme hakkı dengelenerek bir karar verilecektir. Google talepleri incelerken veri öznesi hakkındaki arama sonuçlarının güncel olup olmadığını, toplumun bilgiye ulaşmasındaki menfaatini ve başka birçok kriteri değerlendirmektedir. Örneğin, mali dolandırıcılık, görevi kötüye kullanma, adli suç kayıtlarıyla veya bir hükümet görevlisi (seçilmiş veya seçilmemiş) olarak kamu göreviyle ilgili unutulma hakkı talebinin, kamunun bilgiye ulaşmaktaki menfaati sebebiyle reddedilmesi olasıdır.

Google, her talebi olay bazında değerlendirmekte, arama sonuçlarında sayfaları ayrı ayrı incelemekte, İnternet sayfasındaki içerikler ve talep edenin sağladığı bilgiler kapsamında karar vermektedir. Arama sonuçlarından kısmen kaldırılması istenen bağlantının bir habere ait olup olmadığı, daha sonra sanığın ceza aldığı bir hükümle sonuçlanan veya reddedilen adli bir soruşturmayla ilgili olup olmaması gibi etkenler de incelemede göz önünde bulundurulmaktadır Google, unutulma hakkı taleplerini değerlendirme sürecinde arama motorlarının ekonomik çıkarlarını değerlendirmeye (denge testine) katmadığını ve bunun değerlendirmeye pratik ve doğrudan bir etkisi olmadığını belirtmektedir.

Google unutulma hakkı talebini değerlendirirken birkaç kriteri özellikle göz önünde bulundurmaktadır. İlk kriter, veri öznesi olan bireydir (örneğin bireyin kamuya mal olmuş bir kişi olup olmadığı). İkinci kriter, bilgiyi yayımlayandır (örneğin kısmen kaldırılması istenen bağlantının güvenilir bir haber kaynağı veya devletin resmî İnternet sitesi tarafından yayımlanmış olup olmadığı). Üçüncü kriter ise topluma açık hale getirilen bilginin mahiyetidir (örneğin siyasi bir demeç olup olmadığı, kişinin bilgiyi kendisinin yayımlayıp yayımlamadığı, bilginin veri öznesinin işiyle veya cezai bir hükümle alakalı olup olmadığı)

6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Kapsamında Unutulma Hakkı Nedir?

6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun 4,7 ve 11.maddelerinde bu hususa dair hükümler yer almaktadır. Kişisel verilerin işlenmesine ilişkin genel ilkelerin düzenlendiği 4. maddesi, kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hale getirilmesinin düzenlendiği 7. maddesi ve kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme hakkının da yer aldığı ilgili kişinin haklarının düzenlendiği 11. maddesi unutulma hakkının yerine getirilmesine ilişkin hükümler içermektedir. Ayrıca Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi ve Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik’in 8. maddesinde de bu hususa ilişkin hükme yer verilmiştir.

‘Unutulma hakkı’ pek çok hakkı içinde barındıran bir üst hak olduğu kabul edilmektedir. Unutulma hakkının kapsamına; “silme”, “yok etme veya anonim hâle getirme” ile “indeksten çıkarma” işlemleri gibi vasıtalarla unutulma hakkının icrası sağlanmaktadır. Ayrıca Kişisel Verileri Koruma Kurulu’nun 23.06.2020 tarihli ve 2020/481 sayılı kararında; “Bireyin geçmişte hukuka uygun olarak yayınlanmış ve doğru nitelikteki bilgilerinin zamanın geçmesine bağlı olarak erişimden kaldırılmasını ya da gündeme getirilmemesini talep hakkı” olarak belirtilmiştir.

‘Unutulma Hakkı’, kişilerin geçmişte yayınlanmış ve adlarını barındıran haberlerinin, artık kamu menfaatine hizmet etmediği gerekçesiyle kaldırılmasını talep etmesine dair haktır. Veri sorumluları, mahkemeler ve veri koruma kurumları unutulma hakkının ilgili kişiler tarafından öne sürüldüğü durumlarda toplumun bilgiye erişim hakkı, basın ve ifade özgürlüğü gibi üstün menfaatler ile kişinin mahremiyeti hakları arasındaki dengeyi inceleyerek karar vermektedir.

Kişisel Verileri Koruma Kurumu’nun 2020/481 Sayılı Kararı Neleri İçermektedir?

Unutulma hakkının kullanılmasında KVKK kapsamındaki başvuru yolları haricinde veya bunlarla birlikte tüketilebilecek diğer yasal yollar ise şu şekildedir: Medeni Kanunun ilgili maddeleri uyarınca tazminat davası açmak ya da 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun hükümleri kapsamında içerik kaldırma/erişim engelleme taleplerinde bulunmaktır. Bu noktada, 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun uyarınca; sadece belirli bazı içeriklerin çıkarılması ve doğrudan arama motorlarına uygulattırılmak üzere kişinin adının URL ile ilişiğinin kesilmesine ilişkin karar verilmesinin de mümkündür.

Kişisel Verileri Koruma Kurumu tarafından unutulma hakkına ilişkin “Unutulma Hakkının Arama Motorları Özelinde Değerlendirilmesi” kapsamında rehber yayımlanmıştır. Kurum tarafından yayımlanan rehberde unutulma hakkının hukuki tanımına yer verilmiştir. Rehberde; “Bireyin geçmişte hukuka uygun olarak yayılmış ve doğru nitelikteki bilgilerinin zamanın geçmesine bağlı olarak erişimden kaldırılmasını ya da gündeme getirilmemesini talep edebilmesi” şeklinde tanımlanmıştır.

6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunun 7.maddesinde “kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi ve anonim hale getirilmesi” hükmü düzenlenmiştir. KVKK’nın 7.maddesi gereğince; diğer kanun hükümlerinde yer alan durumlar saklı tutularak işlenen kişisel verinin veri sahibinin talebi ile ya da re’sen silinebileceği, yok edilebileceği veya anonim hale getirilebileceği düzenlenmiştir. KVKK madde 7, verinin silinmesini işleme sebebinin ortadan kalkması ile mümkün olacağını belirtmektedir. İlgili kanunun m.11/e fıkrası uyarınca m.7’deki şartların uygun olması halinde veri sahibine unutulma hakkını kullanması için açık bir şekilde hak tanımaktadır. 6698 sayılı kanun unutulma hakkının kullanılmasına ilişkin verinin silinmesi, yok edilmesi ve anonim hale getirilmesi yönünde veri sahibine ve veri sorumlusuna birden fazla seçenek tanımaktadır.

Kişisel Verileri Koruma Kurulu’nun 23.06.2020 tarihli ve 2020/481 sayılı kararında kişisel verinin arama motorundaki indeksten çıkarılmasına ilişkin bazı kriterler belirlenmiştir. Kurum tarafından yayımlanan rehberde de belirtildiği üzere somut olaya göre belirlenmiş kriterler şu şekilde özetlenebilir:

• İlgili kişinin kamusal yaşamda önemli bir rol oynaması ,
• Arama sonuçlarının öznesinin çocuk olması ,
• Bilginin içeriğinin doğruluğu,
• Bilginin kişinin çalışma hayatı ile ilgisi ,
• Bilginin ilgili kişi hakkında hakaret, onur kırıcı, iftira niteliğine sahip olması, bilginin özel nitelikli kişisel veri niteliği taşıması ,
• Bilginin güncelliği, bilginin kişi hakkında önyargıya sebep olması ,
• Bilginin kişi açısından risk doğurması ,
• Bilginin kişinin kendisi tarafından yayımlanma durumu ,
• İçeriğin gazetecilik faaliyeti kapsamında işlenen verileri kapsaması, bilgilerin yayınlanmasında yasal zorunluluk olması,
• İlginin ceza gerektiren bir suçla ilgili olması gibi kriterler yer almaktadır.

Kişisel verisi işlenmiş olan veri sahibinin KVKK kapsamında unutulma hakkını kullanması için izlemesi gereken belirli bir prosedür bulunmaktadır. Kişinin öncelikli olarak veri sorumlusuna karşı işlenen verinin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hale getirmesi için başvuruda bulunması gerekmektedir. KVKK’nın 13.maddesi uyarınca veri sorumlusuna yapılacak yazılı bir başvuru ile veya Kurul’un belirleyeceği diğer bir usulle yapılması gerektiğine hükmedilmiştir.  Söz konusu hükmün devamında veri sorumlusuna en geç 30 gün içerisinde talebi olumlu veya olumsuz sonuçlandırması adına süre verilmiştir. Kanunda öngörülen veri sorumlusuna başvuru şartı bir zorunluluktur. İlgili kişi veri sorumlusuna başvuru şartını yerine getirdikten sonra KVKK m.14 uyarınca Kurul’a şikayette bulunabilecektir.

KVKK m.14/1 uyarınca Kurul’a başvuru yapılabilmesi için veri sorumlusuna yapılan başvurunun reddedilmesi, kanunda belirtilen yasal süre zarfında başvuruya cevap verilmemesi veya cevabın yetersiz olması gerekmektedir. İlgili kişi veri sorumlusunun cevabını öğrendikten sonra otuz (30) gün herhalde altmış (60) gün içerisinde Kurul’a şikayette bulunabilecektir. Kurul’a yapılacak şikayetin yanı sıra KVKK m.14/3 ilgili kişinin genel hükümler nezdinde tazminat isteme hakkını saklı tutmaktadır.

Unutulma Hakkı Kapsamına Dahil Haklar Nelerdir?

• Unutulma Hakkı Denge Testi

Unutulma hakkı; harici, ortak, sosyal ve interaktif bir hafıza olan İnternet’e ilişkin olduğundan, bu hak başta veri öznesi olmak üzere birçok kişiyi ilgilendirmektedir. Bu yüzden unutulma hakkıyla ilgili herkesin hak ve çıkarlarını dengelemenin kolay olmadığı söylenebilir. Denge testi birden fazla hak ve menfaatin çatıştığı hukuki uyuşmazlıklarda hangi hak ve menfaatin daha baskın geldiğini değerlendirmek için kullanılan bir testtir. Denge testi birçok yargı makamı tarafından uygulanmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi denge testini sıklıkla kullanmıştır.

İfade özgürlüğü, denge testinde unutulma hakkının uygulanmasının aleyhindeki en önemli etken olup, bununla birlikte tek unsur değildir. Unutulma hakkının uygulanması sebebiyle zarar görebilecek ekonomik hak ve çıkarlar unutulma hakkınım aleyhine olan diğer etkenlerdir. Örneğin; ekonomik özgürlük, verimlilik ve mülkiyet ile ilgili çıkarlar unutulma hakkının uygulanması sonucu zarar görmesi muhtemeldir. Ayrıca, unutulma hakkı sebebiyle şeffaflık, demokrasi ve yargısal korunmanın zarar görebileceği öne sürülmektedir

Denge testinde unutulma hakkının uygulanması lehine olan birçok etken vardır. Özel hayatın gizliliği, kişisel verilerin korunması hakkı, mahremiyet hakkı, kendi kaderini tayin hakkı, ayrımcılık yasağı, kişinin haysiyetinin korunması, kişiye yeni bir başlangıç yapabilme imkânı verilmesi ve kişinin haklarının haksız müdahaleden korunması denge testinde unutulma hakkının uygulanmasının lehine olan etkenlerdir. Aşağıda unutulma hakkı talepleri değerlendirilirken göz önünde bulundurulması faydalı olacak kıstaslar ayrıntılı şekilde incelenecektir. Büyük resmi çizmek için Anayasa Mahkemesinin Ali Kıdık Başvurusu kararı (kısmen) faydalı olabilir. Mahkeme, özel hayatın korunmasını ve ifade özgürlüğünü ilgilendiren bireysel başvuruda çatışan hakları dengelemek için bazı kıstasları vurgulamıştır. İlgili kıstaslar şu şekildedir:

• Söz konusu yayının gerçek olup olmadığı
• Yayında kamu yararı bulunup bulunmadığı, genel yarara ilişkin bir tartış maya katkı sağlayıp sağlamadığı
• Toplumsal ilginin varlığı ve konunun güncel olup olmadığı
• Haber verilirken özle biçim arasındaki dengenin korunup korunmadığı
• Haber veya makalenin yayımlanma şartları
• Haber veya makalenin konusu bunlarda kullanılan ifadelerin türü, yayımın içeriği, şekli ve sonuçları
• Habere yönelik kısıtlamaların niteliği ve kapsam
• Haberde yer alan ifadelerin kim tarafından dile getirildiği
• Hedef alınan kişinin kim olduğu, ünlülük derecesi ile ilgili kişinin önceki davranışları

• Veri Öznesinin Kamusal Yaşamdaki Rolü

Google Danışma Kurulu’na göre veri öznesinin kamusal yaşamdaki rolü son derece önemlidir. Bu rol, toplumun veriye yapacağı isim bazlı aramayla erişmekteki menfaati ile veri öznesinin kişisel verilerinin korunması arasında denge kurulabilmesi için değerlendirilecek önemli bir etkendir. Madde 29 Çalışma Grubu da aynı görüştedir. Madde 29 Çalışma Grubu’na göre, veri öznesinin kamusal yaşamda rol oynaması “kamuya mal olmuş kişi kriteri’nden daha kapsamlıdır. Çalışma Grubu’na göre siyasetçilerin, üst düzey kamu yöneticilerinin, iş adamlarının ve bazı meslekleri icra eden kişilerin kamusal hayatta rol oynadıkları kabul edilmelidir. Google Danışma Kurulu ise; siyasetçilerin, icra kurulu başkanlarının (CEO), ünlülerin, dini liderlerin, sahne sanatçılarının ve ünlü sporcuların kamu- sal yaşamda rol oynadığını düşünmektedir.

Kamusal yaşamda sınırlı veya belirli bir konuya ilişkin özel rolü olan kişilerin (örneğin okul müdürü, bazı kamu çalışanları, belli bir toplulukta mesleklerinden ötürü kamusal rolü olan kişiler, kendi kontrolü dışında gelişen olaylar sebebiyle kamunun gündemine gelen kişiler) yapacağı başvuruların akıbetine dair öngörüde bulunmak zordur. Bu başvuruların kabul veya reddedilme olasılığı bir- birine yakındır. Son olarak, kamusal yaşamda ayırt edilebilir bir rolü olmayan veri öznelerinin yapacağı başvuruların kabul edilme olasılığı daha yüksektir. AİHM, veri Öznelerinin kamusal yaşamda üstlendiği rolü Von Hannover v. Almanya (No 2) davasında tartışmıştır. Davanın unutulma hakkı ile ilgili taleplerin çözüme kavuşturulmasında yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Mahkeme’ye göre kamusal hayatta önemli rol üstlenen bireylerin özel hayatın gizliliği hakkı (kamusal yaşamdan rol üstlenmeyenlere kıyasla daha) dardır.

• Unutulma Hakkı Kapsamında Özel Hayatın Gizliliği

Gelişen ekonomi ve teknolojinin neticesinde; herkes yaşadığı toplum içerisinde saygın ve onurlu bir şekilde yaşama hakkına sahiptir. İnsan onurunun korunması kavramı, kişinin topluma açıklanmasını istemediği olumsuz veya utanç verici olayların yayılmasının engellenmesini gerekli kılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8.maddesi kapsamında herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve yazışmasına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Benzer düzenleme Anayasa’nın 20.maddesinde de yer almaktadır. Gelişen refah seviyesi ve internet kullanımı ile birlikte, kişinin mahremiyetine halel getiren durumlar, çok hızlı bir şekilde sosyal ve sanal ortamda yayılmaktadır.

• Kişinin Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı

Anayasa’nın 17.maddesine göre “Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir”. Kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı, internet ortamını serbestçe kullanabilmesi ile doğrudan bir ilişki içerisindedir. Kişinin onur, şeref ve haysiyetinin zedelendiği, toplum tarafından hatırlanmasını istemediği olayların yer aldığı içerikler bakımından da söz konusu hakkın ihlali durumu bu hakkın kapsamsındadır.

• İfade ve Haberleşme Hürriyeti

AİHS’nin 10.maddesi; “Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar” hükmünü getirmiştir. Anayasa’nın 25 ve 26.maddelerinde de konu ile ilgili düzenlemeler mevcuttur. Herkes ifade hürriyeti kapsamında düşüncelerini ve kanaatlerini serbestçe dile getirme ve haberleşme hürriyeti kapsamında bilgi alma ve bilgi verme haklarına sahiptir. Dikkat edilmesi gereken husus, ifade ve haberleşme hürriyeti ile unutulma hakkı arasındaki dengenin hakkaniyete uygun şekilde sağlanmasıdır.

Unutulma Hakkının Unsurları Nelerdir?

Unutulma hakkının unsurları şu şekilde özetlenebilir:

• Yasal ve meşru bir sebeple internet ortamında bulunan bir içerik olmalıdır.
• Hukuka uygun olarak dijital ortamda bulunan bu içerik bireyin ya da tüzel kişinin hayatını katlanılmaz şekilde olumsuz etkilemesi gerekmektedir.
• İçeriğin dijital ortamda bulundurulmaya devam etmesinde herhangi bir kamu yararı olmamalıdır.

Unutulma Hakkı Talebi Herhangi Bir Süreye Tabii Midir?

Mevzuatımızda unutulma hakkı hakkında herhangi bir hak düşürücü ya da zamanaşımı süresi belirtilmemiştir. 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun İçeriğin Yayından Çıkarılması ve Erişimin Engellenmesi Kanunun 9.maddesi uyarınca; İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini iddia eden gerçek ve tüzel kişiler ile kurum ve kuruluşlar, içerik sağlayıcısına, buna ulaşamaması hâlinde yer sağlayıcısına başvurarak uyarı yöntemi ile içeriğin yayından çıkarılmasını isteyebileceği gibi doğrudan sulh ceza hâkimine başvurarak içeriğe erişimin engellenmesini de isteyebilir.

• Özel Hayatın Gizliliği Nedeniyle İçeriğe Erişimin Engellenmesi;

Kanunun 9/A. bendi uyarınca; “İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayatının gizliliğinin ihlal edildiğini iddia eden kişiler, Kuruma doğrudan başvurarak içeriğe erişimin engellenmesi tedbirinin uygulanmasını isteyebilir.”

• Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi;

Kanunun 7.maddesi uyarınca; “Bu Kanun ve ilgili diğer kanun hükümlerine uygun olarak işlenmiş olmasına rağmen, işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hale getirilir. Kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hâle getirilmesine ilişkin diğer kanunlarda yer alan hükümler saklıdır. Kişisel verilerin silinmesine, yok edilmesine veya anonim hâle getirilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.”

Unutulma Hakkı Hususunda Başvurulacak Yollar

• Sulh Ceza Hakimliğine Başvuru

Unutulma hakkı kapsamında Sulh Ceza Hakimliğine Başvurularak ilgili haberlerin, fotoğrafların, videoların veya içeriklerin kaldırılmasını talep edebilirsiniz. Unutulma hakkı davası 5651 sayılı Kanunun 9. maddesi gereğince; içeriğe erişimin engellenmesi, içeriğin yok edilmesi talebiyle açılır. Kanunun 9/2. fıkra hükmü uyarınca görevli mahkeme; Sulh Ceza Hakimliği’dir. Unutulma hakkı kapsamında erişimin engellenmesi ve içeriğin kaldırılması kararı için ceza avukatından hukuki yardım veya avukatlık desteği almanız menfaatinize olacaktır. Zira bu süreçte hak kaybına uğramanız muhtemeldir.

• İlgili Kişinin Veri Sorumlusuna Başvurusu

İlgili kişilerin, arama motorları üzerinden ad ve soyadı ile yapılan aramalarda ulaşılan sonuçların indeksten çıkarılmasına yönelik taleplerinin yerine getirilmesi için Kanunda belirtilen yöntemlerin izlenmesi zorunludur. Bu kapsamda ilgili kişilerin unutulma hakkı çerçevesinde Kuruma şikayette bulunmadan önce Kanunun “Veri Sorumlusuna Başvuru” başlıklı 13. maddesi uyarınca ilgili kişi tarafından, kişisel verilerini işleyen veri sorumlusuna başvuruda bulunması zorunludur. Bu çerçevede, bahse konu maddeye dayanılarak hazırlanan Veri Sorumlusuna Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Tebliğin (Tebliğ) Kanunun 13. maddesi:

(1) İlgili kişi, bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili taleplerini yazılı olarak veya Kurulun belirleyeceği diğer yöntemlerle veri sorumlusuna iletir.

(2) Veri sorumlusu başvuruda yer alan talepleri, talebin niteliğine göre en kısa sürede ve en geç otuz gün içinde ücretsiz olarak sonuçlandırır. Ancak, işlemin ayrıca bir maliyeti gerektirmesi hâlinde, Kurulca belirlenen tarifedeki ücret alınabilir.

(3) Veri sorumlusu talebi kabul eder veya gerekçesini açıklayarak reddeder ve cevabını ilgili kişiye yazılı olarak veya elektronik ortamda bildirir. Başvuruda yer alan talebin kabul edilmesi halinde veri sorumlusunca gereği yerine getirilir. Başvurunun veri sorumlusunun hatasından kaynaklanması hâlinde alınan ücret ilgiliye iade edilir.

“Başvuru Usulü” başlıklı 5. maddesinde ilgili kişinin veri sorumlusuna başvuru yöntemleri belirlenmiştir. Buna göre ilgili kişi, Kanunun 11. maddesinde belirtilen hakları kapsamında taleplerini, yazılı olarak veya kayıtlı elektronik posta (KEP) adresi, güvenli elektronik imza, mobil imza ya da ilgili kişi tarafından veri sorumlusuna daha önce bildirilen ve veri sorumlusunun sisteminde kayıtlı bulunan elektronik posta adresini kullanmak suretiyle veya başvuru amacına yönelik geliştirilmiş bir yazılım ya da uygulama vasıtasıyla veri sorumlusuna iletebilecektir.

Aynı zamanda veri sorumlusuna yapılan başvuruda ad, soyadı ve başvuru yazılı ise imza, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları için T.C. kimlik numarası, yabancılar için uyruğu, pasaport numarası veya varsa kimlik numarası, tebligata esas yerleşim yeri veya iş yeri adresi, varsa bildirime esas elektronik posta adresi, telefon ve faks numarası, talep konusu bulunması zorunludur. Dolayısıyla, ilgili kişilerin unutulma hakkına yönelik talepleri kapsamında mevzuat hükümleri çerçevesinde öncelikli olarak arama motorlarına başvurması gerekmektedir.

• Kişisel Verileri Koruma Kuruluna Şikayet

İlgili kişiler veri sorumlusuna başvuru şartını yerine getirdikten sonra Kurula şikayette bulunabilecektir. Kanunun “Kurula Şikayet” başlıklı 14. maddesi uyarınca başvurunun veri sorumlusu tarafından reddedilmesi, verilen yanıtın yetersiz bulunması veya ilgili kişiye cevap verilmemesi hallerinde ilgili kişi tarafından, veri sorumlusunun cevabını öğrendiği tarihten itibaren otuz ve her halde başvuru tarihinden itibaren altmış gün içinde Kurul’a şikayette bulunulması mümkündür.

İlgili kişilerin unutulma haklarına yönelik talepleri çerçevesinde izlenecek yöntem aşağıdaki şemada da gösterilmektedir. Öte yandan, ilgili kişilerin veri sorumlularına yapacakları başvurular ve Kurula iletecekleri şikâyetlerin usul şartlarına ilişkin yayımlanan kamuoyu duyurusuna https://kvkk.gov.tr/Icerik/6938/KurumumuzaYapilan-Sikayetlerin-Usul-Sartlarina-Iliskin-KamuoyuDuyurusu bağlantısından da ulaşılabilmektedir.