Haksız Rekabet Suçu ve Cezası – TTK 62. Madde

Haksız rekabet suçu, TTK’da düzenlenen ticari suçlardandır. Haksız rekabet suçuyla dürüst rekabet ortamının, dürüstlüğe aykırı davranış ve uygulamalar ile zarara uğrayan rakiplerin ticari itibar ve saygınlığının, tüketici ve müşterilerin haklarının korunduğu, bu sebeple çok hukuki konulu bir suç tipi olduğu söylenebilir. Haksız rekabet suçu, rekabet hükümlerine aykırı fiilleri cezalandıran bir suç tipidir. Haksız rekabete ilişkin düzenlemeler 6102 sayılı TTK’da ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda yer almaktadır. TTK’da yer alan hükümler, tacirler arasında belirli rekabet ihlallerine uygulanacakken; TBK’da yer alan hükümler ise, tacir olmayanlar arasındaki haksız rekabet hallerine uygulanacaktır. Esasen haksız rekabet TTK’da tacirler arasında haksız kazanç sağlamada bir haksız fiil görünümündeyken; TBK’da bir borç kaynağı olarak haksız fiil şeklinde düzenlenmiştir.11 Gerçekten de TBK’nın “haksız rekabet” başlıklı 57. maddesinde, şu
şekilde genel bir düzenleme mevcuttur:

“Gerçek olmayan haberlerin yayılması veya bu tür ilanların yapılması ya da dürüstlük kurallarına aykırı diğer davranışlarda bulunulması yüzünden müşterileri azalan veya onları kaybetme tehlikesiyle karşılaşan kişi, bu davranışlara son verilmesini ve kusurun varlığı halinde zararının giderilmesini isteyebilir. Ticari işlere ait haksız rekabet hakkında Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır.”

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 54. maddede haksız rekabete ilişkin düzenleme öngörülmesinin amacı dürüst ve bozulmamış rekabet ortamının sağlanmasıdır. Bu kapsamda kanun koyucu tarafından haksız rekabeti engellemek ve caydırıcılık yaratmak amacıyla hukuki sorumluluk dışında cezai sorumluluk da öngörülmüştür. Haksız rekabet suçu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 55. ve 62. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. TTK m.62’de dört bend şeklinde haksız rekabet teşkil eden fiiller sayılmıştır.

Haksız Rekabet Nedir?

Haksız rekabet, ticari faaliyetlerde dürüstlük kurallarına ve iyi niyet ilkesine aykırı olarak gerçekleştirilen eylemler sonucunda, bir işletmenin diğer işletmelerle rekabet etme şartlarını olumsuz yönde etkilemesidir. Bu tür eylemler, tüketicilerin çıkarlarını da zarara uğratabilir ve genel olarak piyasanın sağlıklı işleyişini bozabilir. Haksız rekabetin örnekleri şunları içerebilir:

• Yanıltıcı reklam ve tanıtım: Ürünlerin veya hizmetlerin özelliklerini, fiyatını veya kalitesini abartarak veya gerçeğe aykırı şekilde sunarak tüketicileri yanıltma.
• Ticari itibarın kötüye kullanılması: Başka bir işletmenin marka, ürün veya hizmetlerine karşı kötü niyetli veya zarar verici eylemlerde bulunarak onun ticari itibarını zedelemeye çalışma.
• İş sırlarının çalınması: Rakip işletmelerin ticari sırlarını veya fikri mülkiyet haklarını çalmak, kullanmak veya ifşa etmek.
• Taklit ürünler: Başka bir işletmenin ürünlerini veya hizmetlerini taklit ederek, tüketicilerin kafasını karıştırarak ve orijinal ürünün değerini düşürerek haksız rekabet yaratma.
• Haksız fiyatlandırma: Fiyatları manipüle ederek, diğer işletmelerin piyasada rekabet etmelerini engellemeye çalışma. Örneğin, haksız bir şekilde düşük fiyatlar belirleyerek, rakipleri piyasadan çekilmeye zorlama.

Haksız rekabet, hem tüketici hem de işletmelerin çıkarlarını korumak amacıyla birçok ülkede yasalar ve düzenlemelerle sınırlandırılmıştır. Bu yasalar, dürüst ve adil bir ticaret ortamının sağlanması ve piyasa ekonomisinin düzgün işleyişinin devam etmesi için önemlidir.

Haksız Rekabet Suçunun Unsurları

Haksız rekabette cezayı gerektiren fiiller Türk Ticaret Kanunu’nun 62’nci maddesine düzenlenmiştir. Haksız rekabet suçunun maddi unsuru TTK madde 62’de aşağıda yer verdiğimiz dört bent şeklinde düzenlenmiş olup haksız rekabette suç teşkil eden fiiller şöyle belirtilmiştir:

a) 55 inci maddede yazılı haksız rekabet fiillerinden birini kasten işleyenler,

b) Kendi icap ve tekliflerinin rakiplerininkine tercih edilmesi için kişisel durumu, ürünleri, iş ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış veya yanıltıcı bilgi verenler,

c) Çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kimseleri, çalıştıranın veya müvekkillerinin üretim veya ticaret sırlarını ele geçirmelerini sağlamak için aldatanlar,

d) Çalıştıranlar veya müvekkillerden, işçilerinin veya çalışanlarının ya da vekillerinin, işlerini gördükleri sırada cezayı gerektiren bir haksız rekabet fiilini işlediklerini öğrenip de bu fiili önlemeyenler veya gerçeğe aykırı beyanları düzeltmeyenler.

Bu hükme göre;

• Türk Ticaret Kanunu’nun 55’inci maddesinde yazılı haksız rekabet fiillerinden birini kasten işleyenler,
• Kendi icap ve tekliflerinin rakiplerininkine tercih edilmesi için kişisel durumu, ürünleri, iş ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış veya yanıltıcı bilgi verenler,
• Çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kimseleri, çalıştıranın veya müvekkillerinin üretim veya ticaret sırlarını ele geçirmelerini sağlamak için aldatanlar,
• Çalıştıranlar veya müvekkillerden, işçilerinin veya çalışanlarının ya da vekillerinin, işlerini gördükleri sırada cezayı gerektiren bir haksız rekabet fiilini işlediklerini öğrenip de bu fiili önlemeyenler veya gerçeğe aykırı beyanları düzeltmeyenler,

cezalandırılmasına karar verilir. Türk Ticaret Kanunu’nun 55. Maddesinde yazılı haksız rekabet fiilleri şu şekildedir:

• Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar ve özellikle;
  • Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek,
  • Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri, malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek dışı veya yanıltıcı açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne geçirmek,
  • Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket ederek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak,
  • Başkasının malları, iş ürünleri, faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak,
  • Kendisini, mallarını, iş ürünlerini, faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmışlığından yararlanacak şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek,
  • Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini veya faaliyetleri birden çok kere tedarik fiyatının altında satışa sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yeteneği hakkında yanıltmak; şu kadar ki, satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan tedarik fiyatının altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur; davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlendirmeye esas olur,
  • Müşteriyi ek edimlerle sunumun gerçek değeri hakkında yanıltmak,
  • Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış yöntemleri ile sınırlamak,
  • Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak,
  • Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer hukuki işlemlere ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden belirtmemek,
  • Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak,
  • İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya tüketici kredisi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya fesih hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkına ilişkin eksik veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak.
• Sözleşmeyi ihlale veya sona erdirmeye yöneltmek; özellikle;
  • Müşterilerle kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıyla yapmış oldukları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek,
  • Üçüncü kişilerin işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, hak etmedikleri ve onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek yararlar sağlayarak veya önererek, kendisine veya başkalarına çıkar sağlamaya çalışmak,
  • İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek,
  • Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme yapabilmesi için, taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi feshetmesine yöneltmek.
• Başkalarının iş ürünlerinden yetkisiz yararlanma; özellikle;
  • Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden yetkisiz yararlanmak,
  • Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde, yararlanmak,
  • Kendisinin uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlanmak.
• Üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmek; özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirdiği veya başkaca hukuka aykırı bir şekilde öğrendiği bilgileri ve üretenin iş sırlarını değerlendiren veya başkalarına bildiren dürüstlüğe aykırı davranmış olur.
• İş şartlarına uymamak; özellikle kanun veya sözleşmeyle, rakiplere de yüklenmiş olan veya bir meslek dalında veya çevrede olağan olan iş şartlarına uymayanlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur.
• Dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak. Özellikle yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine;
  • Doğrudan veya yorum yoluyla uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan, veya
  • Sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur.

TTK 55’inci maddesi haksız rekabet hallerine geniş olarak yer vermiştir. Ancak TTK m.55’teki sayma, madde metninden de anlaşılacağı üzere sınırlı sayıda değildir, genişletilebilir.

Haksız Rekabet Suçundan Kimler Şikayetçi Olabilir?

TTK’nın 62’nci maddesi gereği bu suçun takibi şikâyete tabidir. Ancak burada şikâyetçi olma bakımından sınırlama getirilmiştir. Buna göre ancak TTK’nın 56’ncı maddesi kapsamında hukuk davası açmaya hakkı bulunan kimselerin şikâyetçi olması gerekmektedir. Buna göre ;

• Haksız rekabet sebebiyle müşterileri, kredisi, meslekî itibarı, ticari faaliyetleri veya diğer ekonomik menfaatleri zarar gören veya böyle bir tehlikeyle karşılaşabilecek olan kişiler,
• Ekonomik çıkarları zarar gören veya böyle bir tehlikeyle karşılaşabilecek müşteriler,
• Ticaret ve sanayi odaları, esnaf odaları, borsalar ve tüzüklerine göre üyelerinin ekonomik menfaatlerini korumaya yetkili bulunan diğer meslekî ve ekonomik birlikler ile tüzüklerine göre tüketicilerin ekonomik menfaatlerini koruyan sivil toplum kuruluşlarıyla kamusal nitelikteki kurumlar,

haksız rekabet suçundan şikayetçi olabilirler.

Haksız Rekabet Suçu Şikayet Süresi

TTK’da haksız rekabet suçlarıyla ilgili özel bir şikâyet süresi öngörülmemiştir. Dolayısıyla şikâyet süresiyle ilgili genel kural (TCK m.73) haksız rekabet suçlarında da geçerlidir. Buna göre şikâyet hakkına sahip olan kişi altı ay içinde şikâyette bulunmazsa soruşturma ve kovuşturma yapılmaz.

Altı aylık şikayet süresi, haksız rekabet fiilinin işlendiğinin ve bu fiili işleyenin kim olduğunun öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Ancak bu süre hiçbir şekilde haksız rekabet suçları için kanunda öngörülen zamanaşımı süresini geçemeyecektir.

Haksız Rekabet Suçunun Yaptırımı

Haksız rekabet halinde, TTK’nın 62’nci maddesi gereği gerçek kişiler bakımından yaptırım iki yıla kadar hapis cezası veya adli para cezasıdır. Dikkat edilmelidir ki burada yaptırımda seçimlik olarak belirlenmiş olup hakim ya hapis cezasına ya da adli para cezasına hükmedecektir.

Fail tüzel kişi olduğu durumlarda ise, adli para cezası yahut hapis cezasına hükmetmek mümkün değildir. Tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirine hükmedilecektir. Ancak önemle belirtmek gerekir ki, TCK’nın 60’ıncı maddesinde sözü edilen ve haklarında güvenlik tedbiri niteliğinde yaptırımlara hükmedilebileceği öngörülen tüzel kişiler “özel hukuk tüzel kişileri” dir. Bu itibarla kamu hukuku tüzel kişileri bu madde kapsamında değildirler. Bu nedenle kamu tüzel kişilerine güvenlik tedbiri uygulanması söz konusu olmayacaktır.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Hukuka uygun bir rekabet ortamında, rakipler dürüst davranış kurallarına uyarak hareket etmekle yükümlüdürler. Aksi takdirde güvene aykırı hareket edilmiş olur. Bu durum da haksız rekabete yol açar. Bu kapsamda, haksız rekabet TTK m.54/2’de rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı ve dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar olarak tanımlanmıştır. Söz konusu tanımdan hareketle, haksız rekabetten söz edebilmek için şu şartların varlığı aranmaktadır:

• Taraflar arasında ekonomik rekabetin olmalıdır.
• Dürüstlük kuralına aykırı bir davranış olmalıdır.

Haksız rekabet suçunda, görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise TCK ve CMK gereği suçun işlendiği yer mahkemesidir.