GBT açılımı genel bilgi toplamadır. İçişleri Bakanlığına bağlı Sahil Güvenlik, Emniyet Teşkilatı, Jandarma ile Gümrük Müsteşarlığının ortaklaşa kullandığı GBT (Genel Bilgi Toplama) sistemi, T.C Kimlik Numarası sorgulaması ve kişisel veri doğrulaması yapan bir veri tabanı sistemidir. GBT kayıtları KİHBİ (Kaçakçılık İstihbarat, Harekât, Bilgi Toplama) Yönergesine göre tutulmakta ve ‘Hizmete Özel’ gizlilik derecesi taşımaktadır. Bilgi Edinme Kanununun yürürlüğe girmesiyle birlikte kişiler bu sistemde, haklarında herhangi bir kayıt olup olmadığını öğrenebilmektedirler.

GBT sisteminde kişilere ilişkin tutulan kayıtlar, kişisel veri niteliğindedir. Bu bilgiler, güvenlik taramaları ve güvenlik soruşturmalarında kullanılmaktadır. GBT sistemine yapılan bilgi girişi, esas itibarıyla bir suç işleyen kişi hakkında yakalama emri düzenlenmesi nedeniyle yapılmaktadır. Yakalama emri kendisine ulaşan birim, karar takip formu oluşturduktan sonra bu formu bilgi toplama birimine göndermektedir. Bilgi Toplama Yönergesi’nin 7. maddesine göre bilgi formu aşağıdaki kişiler hakkında düzenlenir:

• Adli makamların haklarında yakalama emri verdiği kişiler.
• Yokluklarında tutuklama kararı verilenler.
• Aranan kişiler.
• Yakalansalar da Bilgi Toplama Yönergesi’nin 9/b. Maddesinde sayılan suçları işleyen kişiler.

GBT, haklarında yakalama veya tutuklama kararı ya da yurt dışı çıkış yasağı düzenlenmiş kişilerin kaydının tutulmasına ve bu kişilerin yakalanmasına yönelik olarak işleyen emniyet sistemidir. GBT yani ‘’Genel bilgi toplama’’ kolluk kuvvetlerinin haklarında yakalama, tutuklama, yurtdışına çıkış yasağı düzenlenen kişiler hakkında bilgi toplanarak kurulan sistemdir. Bu kişilerin kayıtlarının tutulması hem yakalanmalarını sağlar hem de yakalandıktan sonra yargı yerlerinin yürüttüğü işlemlere katkı sağlar. Kaçakçılık İstihbarat, Harekât ve Bilgi Toplama Dairesi Başkanlığı (KİHBİ)’nin 2005’teki Bilgi Toplama Yönergesi’nde ilgili usuller belirtilmiştir. KİHBİ İçişleri Bakanlığı’na bağlıdır.

GBT Nedir?

GBT, “Genel bilgi toplama” kolluk kuvvetlerinin haklarında yakalama, tutuklama, yurtdışına çıkış yasağı düzenlenen kişiler hakkında bilgi toplanarak kurulan sistemdir. Anayasa Mahkemesine göre kişisel veri, kimliği belirli/belirlenebilir olması şartıyla kişiye ilişkin bütün bilgileri ifade etmektedir. Doktrinde bazı yazarlara göre de kimlik bilgilerinin yanında yakalama emri, tutuklama kararı, yurt dışına çıkış yasağı kararları ve derdest ceza yargılamasına ilişkin verilerin işlendiği bir sistem olan GBT’deki bilgiler, kişisel veri niteliğindedir. GBT uygulaması ile kolluk görevlileri; şehir merkezleri, eğlence alanları, havalimanları, ulaşım araçları gibi kamuya açık alanlarda bulunan ve oradan geçen kişiler hakkında sorgulama yapılır.

Sorgulama kimlik bilgisi üzerinden yapılır ve GBT sistemine kayıtlı bilgiler ortaya çıkar. Yani söz konusu sorgulamanın yapılabilmesi için kolluk görevlisi öncelikle kişiyi durdurur ve kimlik bilgilerini öğrenir. Kişinin durdurulması ise bir yerden başka bir yere giden kişinin geçici süreyle bekletilmesidir. Kolluk faaliyeti adli ve idari kolluk faaliyeti olarak ikiye ayrılır. Kolluk görevlilerinin somut bir suç şüphesi olmadan hakkında yakalama emri olan belirsiz sayıda kişiyi yakalamak amacıyla yaptığı “rutin” GBT uygulaması idari kolluk faaliyetidir. İdari kolluk faaliyetinin yaptığı bu işleme tarama da denir. Ancak ceza soruşturmasından sonra yakalanan şüphelinin veya şüpheli kişinin yakalanması için suç yerindeki kişilerin GBT sorgusu yapılması ise adli kolluk faaliyetidir.

GBT Kayıtlarının Silinmesi

GBT sistemine girilen formların iptal edilmesi bilgi toplama birimlerince resen yapılabileceği gibi söz konusu kişi ya da vekilin yazılı müracaatı ile de yapılabilir. Kayıtların silinmesi form iptali şeklinde olur ve iki şekildedir. Birincisi Bilgi Toplama Yönergesi m. 9/b’deki suçlara girmeyen suçlar için açılan bilgi formları kişilerin yakalanması halinde imha edilir. İkincisi ise Bilgi Toplama Yönergesi m. 9/b’deki suçlara giren bilgi formları koşullar oluştuğu takdirde iptal evrakı ekinde arşive alınır. Önemli olan ikinci kısımdır üzerinde durmak gerekirse;

Bilgi Toplama Yönergesi m. 9/b kapsamına giren bir suçun işlenmesi ile açılan bilgi formu farklı iptal koşullarına tabi olabilir. Örneğin yakalama emri olursa farklı kovuşturma aşamasında olursa farklı iptal koşulları uygulanır. Yakalama emri varsa kişi yakalandıktan sonra form düşümü işlemi yapılır. Yani bilgi formuna ‘’Yakalandı.’’ kaşesi vurulur. Kişi yakalama kararı olanların listesinden çıkartılır ancak bilgi formu imha edilmez tasnife alınır. Kovuşturma evresinde ise kişi hakkında bazı kararlar verilirse bilgi formu tasnife alınır. Bu kararlar şöyledir:

• Beraat
• Ceza verilmesine yer olmadığı kararı
• Davanın düşmesi
• Dava zaman aşımı nedeniyle davanın ortadan kaldırılmasına karar verilmesi

Kararın kesinleşmesi ile birlikte kişinin hakkındaki bilgi formu imha edilmez ancak tasnife alınır. Ancak bu kuralın bir istisnası vardır. Söz konusu madde kapsamına giren suçları işleyen çocuk ise istisna kapsamına girer. Şöyle ki; beş sene içinde bu suç türlerinden birini tekrar işlemezse hakkında oluşturulan bilgi formu tamamen silinmektedir yani imha edilmektedir. Ayrıca sanık hakkında verilen bazı kararlar da bilgi formunun iptal edilesinde dikkate alınmaz. Bunlar da şöyledir;

• Af
• Şartlı tahliye
• Adli sicil kaydının silinmesi
• Cezanın paraya çevrilmesi
• Tecil edilmesi
• Ceza zamanaşımı kararı verilmesi

GBT’de Ne Çıkar?

GBT sisteminde kişisel verilerin tutulması ve kullanılması özel yaşama saygının ihlalini oluşturabilir. Sistemin bahsettiğimiz yönerge ile yasal dayanağı vardır. Ancak örneğin yakalansalar da bazı suçları işleyen kişiler hakkındaki kayıtların yasal dayanağı bulunmamaktadır. Ayrıca Bilgi Toplama Yönergesi olarak bahsettiğimiz yönerge Resmi Gazete’de ‘’Hizmete özel’’ olduğu gerekçesiyle yayınlanmamıştır ve vatandaşların erişimine kapalıdır. Bu nedenle maddeleri buraya ekleyemiyoruz. Genel Bilgi Toplama sisteminde aşağıdaki veriler elde edilmektedir;

• Kişilerin doğum tarihi, doğum yeri ve T.C. Kimlik Numarası gibi kimlik bilgileri (Aynı zamanda kayıp kişiler hakkındaki bilgiler, kamu hizmetlerinden men edilenler ile ilgili bilgiler, çalınan, kaybedilen veya gasp edilen; silahlar, motorlu taşıtlar ile ilgili bilgiler ve kimliği ispata yarayan her türlü belge)
• Kişi hakkında açılan davalar ve bu davalar hakkında verilen hükümler (Aleyhinde re’sen dava açılanlar hakkında yapılacak işlemler de dahil)
• Kişinin hakkında verilen adli kontrol tedbirleri ve kararları
• Kişinin askerliğini yapıp yapmadığı bilgisi (İçişleri Bakanlığınca sistemde aranması uygun görülen askeri suçluların listesi ve askerlik şubelerince periyodik olarak kolluk kuvvetlerine gönderilen askeri suçluları gösteren listeler de dahil)

GBT ve Adli Sicil Kaydı

Adli sicil kaydı adli sabıkaların belgelenmesi için kurulan bir sistemdir. Adli sicil kayıtlarında kesinleşmiş cezalar ve güvenlik tedbirleri işlenir. Bu bilgiler Türk mahkemelerince karar verilmesinin yanı sıra yabancı ülke mahkemelerinin verdiği kararların Türk hukukunda tanınması ile de sisteme girilir. Yabancı mahkemelerin Türk vatandaşları için verdiği kararları tanınır. Ayrıca Türkiye’de suç işlemiş lan yabancılar için de kayıt açılır. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi ile ilgili kararlar soruşturma ve kovuşturma ile bağlantılı olarak işlenebilir.

GBT sisteminde, haklarında bir yakalama emri olan veya kovuşturma yürütülenlere ilişkin bilgilerin tutulduğunu açıklamıştık. Adli sicil ise adli sabıkaların belgelenmesi, güvenilir bir şekilde işlenmesi amacıyla kurulan sistem olarak karşımıza çıkmaktadır57. Adli sicil kayıtları, kesinleşmiş ceza ve güvenlik tedbirlerine mahkûmiyete ilişkin bilgilerin işlenmesiyle oluşturulmaktadır (5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m. 1). Bu bilgiler, hakkında Türk mahkemeleri veya yabancı ülke mahkemeleri tarafından kesinleşmiş ve Türk hukukuna göre tanınan mahkûmiyet kararı bulunan Türk vatandaşları ile Türkiye’de suç işlemiş olan yabancıların kayıtlarına ilişkindir (5352 sayılı Kanun m. 2).

Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları dışında, kamu davasının açılmasının ertelenmesine ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin kararlar ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından istenmesi halinde verilmek üzere işlenmektedir (5352 sayılı Kanun m. 6/1). Ayrıca karşılıksız yararlanma suçunda etkin pişmanlıktan yararlanması dolayısıyla şüpheli, sanık veya hükümlü hakkında verilen kararlar da adli sicilde bunlara mahsus bir sisteme işlenmektedir (5352 sayılı Kanun m. 6/2). Adli sicildeki bilgiler a) Cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması, b) Ceza mahkûmiyetini bütün sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikayetten vazgeçme veya etkin pişmanlık, c) Ceza zamanaşımının dolması, d) Genel af hallerinde, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce silinerek arşiv kaydına alınmaktadır (5352 sayılı Kanun m. 9/1). Ayrıca bu bilgiler, ilgilinin ölümü üzerine tamamen silinmektedir (5352 sayılı Kanun m. 9/2).

Öte yandan Türk vatandaşı hakkında yabancı mahkemeden verilmiş ve kesinleşmiş olan mahkûmiyet kararının, Türk hukuku bakımından doğurduğu hak yoksunluklarına ilişkin olarak Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, mahkemece verilen kararlar ise kesinleştiği tarihten itibaren mahkûmiyet kararında belirtilen sürenin geçmesiyle Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce adlî sicil kayıtlarından çıkartılarak arşiv kaydına alınmaktadır (5352 sayılı Kanun m. 9/3).

Polis GBT Sorgulama

Ülkemizde kolluk kuvvetlerinin GBT (Genel Bilgi Toplama) sorgulaması işlemi, genel olarak ilgili kişilerin kimlik bilgileri, araç plakaları veya diğer belirleyici bilgileri kullanılarak gerçekleştirilir. Bu sorgulamanın temel amacı, emniyet güçleri tarafından güvenliğin sağlanmasıdır. Ancak bilinenin aksine polis GBT sorgulamalarını yasalar uyarınca gerçekleştirmekte, rastgele yapmamaktadır. Polisin GBT sorgulaması yapabilmesinin bir takım şartları bulunmaktadır. Bu şartların temelini Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu (PVSK) oluşturmaktadır. Bu PVSK madde 4/A’da  sayıldığı üzere sırasıyla şu şekildedir.

• Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek,
• Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek,
• Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek,
• Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek, amacıyla durdurabilir.
• Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için polisin tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan makul bir sebebin bulunması gerekir. Süreklilik arz edecek, fiilî durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz.
• Polis, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilir; kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir.

GBT ile İlgili Yargıtay Kararları

Yargıtay 10. Ceza Dairesi 08.11.2017 tarih, 2013/6290 E. 2017/5552 K. sayılı kararı

• GBT Nedir?
• GBT’de Neler Çıkar?

13/09/2011 tarihli olay tutanağına göre; şüphe üzerine durdurulan ve GBT sorgulamasında arandığının anlaşılarak kollukça yakalamasının yapılacağı sırada üzerinde bulunan uyuşturucu maddeyi teslim eden sanığın eyleminin etkin pişmanlık oluşturmadığı, yakalaması yapılacak sanığın üzerinin kollukça aranmasının yasal bir zorunluluk olduğu, bu aşamada TCK’nın 192/2. maddesinin uygulanma koşullarının bulunmadığı anlaşılmakla, sanığın kullanmak için uyuşturucu madde bulundurduğu sabit olduğu halde ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi,

Yargıtay 8. Ceza Dairesi 13.09.2017 tarih, 2017/14810 E. 2017/9371 K. sayılı kararı

• GBT Nedir?
• GBT’de Neler Çıkar?

Hükümlü veya tutuklunun kaçması suçunun oluşabilmesi için, hakkında tutuklama veya kesinleşmiş mahkumiyet kararı bulunan kişinin, tutukevinden, ceza infaz kurumundan ya da gözetimi altında bulunduğu görevlilerin elinden kaçması gerektiği; somut olayda, sanık hakkında, Bakırköy 1. İcra Ceza Mahkemesince 3 aya kadar tazyik hapsi cezası verilen ve kesinleşen ilamın infazı için hakkında yakalama çıkartılan sanığın havalimanında GBT kontrolü sırasında bu durumun ortaya çıkması üzerine gözaltında bulunduğu sırada görevlilerin elinden firar etmesi şeklinde gerçekleşen eylemi nedeni ile TCK.nun 292/1. maddesinde düzenlenen suçun yasal unsurlarının oluşmayacağı gözetilmeden sanığın beraati yerine yazılı şekilde hüküm kurulması…