Dopingle Mücadele

Doping, sporcunun müsabakalarda performansını olduğundan yüksek düzeye çıkarmak için yetkili spor teşkilâtlarının kurallarına aykırı şekilde yasaklı maddeleri veya yöntemleri kullanmasıdır Hayatın her alanında olduğu gibi spor müsabakalarının yürütülmesinde adalet önemli bir ilkedir. Her sporcu adil, eşit, hakkaniyetli bir şekilde yarışma hakkına sahiptir. Adil olmayan müsabakalar, spor müsabakalarının amacı olan beceri ve güç göstergesinin terazisini saptırmaktadır. Spor ruhunun yaşatmak adına müsabakaların sağlıklı gerçekleşmesi için ulusal ve uluslararası düzeyde birçok düzenlemeler yapılmaktadır. Dopingle mücadele bu bakımdan önemlidir. Ülkemizde dopingle mücadele kapsamında yasal düzenleme olarak Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı bulunmaktadır. Söz konusu talimat ile ülkemizde Bağımsız Ulusal Dopingle Mücadele Kuruluşu olan Dopingle Mücadele Komisyonu’nun görev ve yetkileri dahil olmak üzere doping ile ilgili suçlar ve daha bir çok konu kapsamlı bir düzenlenmiştir. Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı madde 2’ye göre doping, dopingle mücadele kural ihlallerinden bir veya daha fazlasının gerçekleştirilmesi ile ortaya çıkmaktadır.

Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı, Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu’nun Dünya Dopingle Mücadele Kuralları ve Türkiye spor mevzuatı uyarınca sahip olduğu yükümlüklere uygun olarak hazırlanmıştır. Talimat Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu’nun dopingle mücadeleye ilişkin görev ve yetkileri ile dopingle mücadeleye dair kuralları düzenlemektedir. Dopingle mücadele kuralları sportif kurallar olup ceza ve özel hukuk normlarından nitelik itibariyle farklıdır (Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu, Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı. 20 Mart 2019, s. 5)

Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı madde 1.3.2’de de ifade edildiği üzere Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan, Türkiye’de ikamet eden veya müsabaka, antrenman ya da başka herhangi bir amaçla Türkiye’de bulunan bütün sporcular bakımından geçerlidir. İlgili Talimat kapsamında sporcular Dopingle Mücadele Komisyonu’nun yetkilerini, doping olayları ve itirazlar için Talimat uyarınca yetkili yargılama makamlarının yargılama yetkisini kabul etmiş olacaktır.

Dopingle Mücadele Kural İhlalleri

Sporcular veya ilgili diğer kişiler, hangi durumların dopingle mücadele kural ihlali teşkil edebileceği konusunda ve hangi maddelerin Yasaklılar Listesi’nde geçen maddeler olduğu hakkında, Talimat madde 2 uyarınca, bilgi sahibi olmak zorundadırlar. Birazdan sayılacak olan ihlallerden bir veya daha fazlası ihlal edildiğinde doping yapılmış olacaktır. Buna göre Talimatın ilgili kanun maddesinde sayılan dopingle mücadele kural ihlalleri aşağıdaki gibidir:

• Sporcudan alınan örnekte yasaklı bir maddenin veya metabolitlerinin veya belirteçlerinin tespit edilmesi,
• Yasaklı bir madde veya yasaklı bir yöntemin sporcular tarafından kullanılması veya kullanılmaya teşebbüs edilmesi,
• Örnek vermekten kaçınmak, örnek vermeyi reddetmek veya örnek vermemek,
• Bulunabilirlik kusurları,
• Doping kontrolünün herhangi bir bölümünü bozmak veya bozmaya teşebbüs etmek, hile yapmak veya hile yapmaya teşebbüs edilmesi,
• Yasaklı bir maddenin veya yasaklı bir yöntemin bulundurulması,
• Herhangi yasaklı bir maddenin veya yasaklı bir yöntemin yasadışı ticaretinin yapılması veya yasadışı ticaretini yapmaya teşebbüs edilmesi,
• Herhangi yasaklı bir madde veya yasaklı bir yöntemin herhangi bir sporcuya bir müsabaka içinde tatbik edilmesi veya tatbik etmeye teşebbüs edilmesi veya müsabaka dışında yasak olan herhangi yasaklı bir madde veya yasaklı bir yöntemin herhangi bir sporcuya müsabaka dışındaki bir dönemde tatbik edilmesi veya tatbik etmeye teşebbüs edilmesi,
• Suç ortaklığı,
• Yasak iş birliği.

Talimat maddesinde nelerin ihlal olarak kabul edildiği tek tek ve açık bir şekilde açıklanmıştır. Yukarıda sayılan maddelerden de anlaşılacağı üzere ihlal kapsamı oldukça geniş tutulmuştur; teşebbüsler dahi yeri geldiğinde ihlal olarak kabul edilmiştir.

Dopingle Mücadele Kurumu

Dopingle mücadele etmek, dopingle mücadele konusunda araştırmalar yapmak, eğitim programları hazırlamak, numunelerin test ve analizi için teknik ve bilimsel yöntemleri koordine etmek amacıyla WADA (Dünya Dopingle Mücadele Ajansı) kurulmuştur. WADA’nın her yıl spor müsabakaları içi ve dışında sporcular tarafından kullanılması yasak olan maddeleri Yasaklılar Listesi’nde belirlemektedir. Her yıl güncellenen Yasaklılar Listesi’nin en güncel halini ve değişikliklerini bilmek sporcuların ve ilgili diğer kişilerin kendi sorumluluğundadır. Yasaklılar Listesi, Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı’nın ayrılmaz bir parçasıdır.

Yasaklılar Listesi dışında Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnalarına İlişkin Uluslararası Standart, Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı’nın bir diğer ayrılmaz bir parçasıdır. Buna göre Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnalarına İlişkin Uluslararası Standart’a göre söz konusu maddenin uyumlu olması durumunda bir dopingle mücadele kural ihlali olarak kabul edilmeyecektir. Ancak Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnalar sadece ulusal düzeydeki müsabakalarda geçerlidir.

Dopingle Mücadele Komisyonu Çalışma Usulü

Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı madde 5.2.1’e göre sporcuların müsabaka içi ve dışı doping ihlalinin yapılıp yapılmadığının kontrolü Dopingle Mücadele Komisyonu’na aittir. Dopingle Mücadele Komisyonu’nun herhangi bir sporcuyu herhangi bir zamanda herhangi bir yerde doping kontrolüne tabi tutma yetkisi vardır. Kontrol sonuncunda doping kullanıldığına dair bir kanaat oluşması halinde, durum gerekesiyle birlikte ilgili sporcuya ve sporcunun bağlı bulunduğu Ulusal ve Uluslararası Federasyonlara ve WADA’ya derhal bildirilmesi gerekmektedir.  Talimat madde 16’ya göre kural ihlalinin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıl içinde bildirilmesi veya bildirim girişimi yapılmalıdır, aksi takdirde dopingle mücadele kural ihlaline ilişkin kovuşturma başlatılamaz. Bildirim kapsamında sporcuya veya diğer kişiye;

• Hangi doping mücadele kural ihlalinin gerçekleştiği,
• Aykırı analitik bulgunun tespit edilmiş olması halinde tespit edilen yasaklı maddenin ne olduğu,
• Numunesinin açılması ve analizinin yapılmasını talep etme hakkı olduğu, bu hakkını kullanmaması durumunda haktan vazgeçmiş sayılacağı,
• Numunesinin analizinin yapılmasının talep edildiği takdirde, bu analizin nerede ve ne zaman yapılacağı ile analizin yapılması esnasında kendisinin veya bir yasal temsilcisinin hazır bulunabileceği,
• Yapılan numune analizlerine dair yapılan raporlamaların ve laboratuvar tarafından çıkartılan dokümanların bir örneğini talep edebileceği, sporcuya açıkça bildirilir.

Talimatta sayılan dopingle mücadele kurallarından birinin veya daha fazlasının ihlal edildiğine dair ispat külfeti Dopingle Mücadele Komisyonu’ndadır. Sporcudan alınan kan, idrar, vücut doku örneği gibi örneklerle biyolojik pasaport dahil çeşitli analizler yapılmaktadır. Analiz sürecini yönetmek ve analiz sonucunda ortaya çıkan sonuçların değerlendirilmesi Dopingle Mücadele Komisyonu tarafından yapılmaktadır. Sonuç olumlu ve olumsuz ne şekilde sonuçlanırsa sonuçlansın sporcuya, sporcunun ulusal ve uluslararası federasyonuna ve WADA’ya mutlaka bildirilir.

Doping İhlaline İtiraz

Dopingle mücadele kural ihlalinin ilgili kişilere bildirilmesinden sonra eğer sporcu ve diğer ilgili kişiler ön soruşturma hakkından vazgeçmezse yargılama başlayacaktır. Türkiye’de doping ihlaline ilişkin yargılamaları sporcunun veya ilgili diğer kişilerin bağlı olduğu spor federasyonunun disiplin veya ceza kurulu yapmaktadır. Talimat madde 8.3’e göre;

• İhlalin ilgili Ulusal Federasyona bildirilme tarihinden itibaren 14 gün içinde yargılamaya başlayacaktır,
• Yargılamaya başlamasını takip eden 20 gün içinde bir karar verecektir,
• Karar tarihini takip eden 10 gün içinde gerekçeli kararı taraflara bildirecektir.

Yargılama neticesinde verilen hak mahrumiyeti süresinin gerekçesi ile ve eğer azami yaptırım uygulanmadıysa neden uygulanmadığına dair bir açıklama ile yazılı, tarihli ve imzalı bir disiplin veya ceza kurulu kararı düzenlenir. Yargılama sonucunda verilecek karara istinaden madde 13 kapsamında itiraz yolu hem sporcu ve diğer ilgili kişilere hem de Dopingle Mücadele Komisyonu ve diğer Dopingle Mücadele Kuruluşlarına açıktır.

İlk derece yargılama makamının;

• Bir doping ihlalinin gerçekleştiğine dair kararları,
• Yargılama esnasında yeterli araştırma ve soruşturmanın yapılmadığına dair kararları,
• Doping ihlalinin var olduğu kararı neticesinde hükmedilen yaptırımların uygulanabilir olup olmadığına dair kararları,
• Doping ihlalinin gerçekleşmediğine dair kararları,
• Sonuçları değerlendirme yetkisinin belirlenmesi ile ilgili WADA’nın kararları,
• Tespit edilen aykırı analitik bulgu ve atipik bulgunun doping ihlali oluşturmadığı yönündeki kararları,
• Çalışmamızın önceki bölümlerinde açıklandığı üzere verilen tedbir kararlarına ve TAKİ başvurularına dair kararları,
• Verilmiş bir spordan men cezasının askıya alınması veya alınmaması, ertelenmiş bir kararın tekrar yürürlüğe konmasına dair kararları,
• İnfaz edilmekte olan bir cezaya riayet edilmediğine dair kararları, 262WADA Code, Article 17. 81
• Başka bir dopingle mücadele kuruluşun verdiği kararların tanınmamasına ilişkin kararları, temyiz edilebilir.

Ulusal seviyedeki futbol dışındaki sporcular için temyiz makamı Gençlik Spor Genel Müdürlüğü nezdinde bulunan Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kurulu iken, Türkiye Futbol Federasyonuna bağlı olan sporcunun temyiz edeceği kurul Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu’dur. Yargılamanın tarafı olan ve gerçekleşen ihlal ile ilgili olan sporcu veya ilgili diğer kişi, yargılamanın karşı tarafında bulunan ulusal dopingle mücadele kuruluşu, ilgili uluslararası spor federasyonu, Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu ve eğer kişinin ikamet yeri Türkiye değilse o ülkenin dopingle mücadele kuruluşu, kararın olimpiyat oyunlarına veya paralimpik oyunlarına etki etmesi halinde Uluslararası Olimpiyat Komitesi veya Uluslararası Paralimpik Komitesi, WADA temyiz başvurusunda bulunabilir.

Uluslararası seviyedeki sporcular için spor federasyonları tarafından verilen kararlara ve uluslararası seviyedeki sporcuları ilişkilendiren kararlara yalnızca CAS nezdinde temyiz edilebilir. Bu noktada CAS’ın kararları nihaidir. Yargılamanın tarafı olan ve gerçekleşen ihlal ile ilgili olan sporcu veya diğer kişi, yargılamanın karşı tarafında bulunan ulusal dopingle mücadele kuruluşu, ilgili uluslararası spor federasyonu, kişinin bağlı olduğu ulusal spor federasyonu, kararın olimpiyat oyunlarına veya paralimpik oyunlarına etki etmesi halinde Uluslararası Olimpiyat Komitesi veya Uluslararası Paralimpik Komitesi, WADA temyiz başvurusunda bulunabilir.

Talimat bakımından futbol dışındaki temyiz süresi, kararın tebliğinden itibaren 10 gün iken Türkiye Futbol Federasyonu Disiplin Kurulu’nun vermiş olduğu kararlarda ise temyiz süresi kararın taraflara tebliğinden itibaren 7 gündür. CAS’a yapılacak başvurularda ise temyiz süresi kararın taraflara tebliğ edilmesinden itibaren 21 gündür.

Doping İhlalinde Uygulanacak Yaptırımlar

Talimat madde 10’a göre yargılama sonucunda uygulanabilecek yaptırımlar aşağıdaki gibidir:

• Bir dopingle mücadele kuralının bir turnuva sırasında ihlali halinde sonuçların iptal edilmesi,
• Yasaklı bir madde veya yasaklı bir yöntemin tespit edilmesi, kullanılması veya kullanılmaya teşebbüs edilmesi veya bulundurulması nedeniyle uygulanacak hak mahrumiyeti cezası,
• Diğer dopingle mücadele kural ihlallerinde uygulanacak hak mahrumiyeti cezaları,
• Hak mahrumiyeti cezasının kusur veya ihmalin olmaması durumunda iptali,
• Ağır kusur veya ihmal olmamasına bağlı olarak hak mahrumiyeti cezasının indirilmesi,
• Kusur haricindeki sebeplere bağlı olarak hak mahrumiyeti cezasının kaldırılması, indirilmesi veya askıya alınması veya diğer yaptırımların uygulanması,
• Birden fazla ihlal halinde yapılacak uygulama,
• Örnek alımından veya bir dopingle mücadele kural ihlalinden sonra müsabakalarda elde edilen sonuçların iptal edilmesi,
• CAS giderlerinin ve geri verilecek para ödüllerinin tevzi edilmesi,
• Mali yaptırımlar,
• Hak mahrumiyeti ceza süresinin başlaması,
• Hak mahrumiyeti ceza süresince geçerli olacak durum,
• Yaptırımların otomatik olarak yayımlanması.

Talimat madde 9’da bireysel spor yapan sporcuların dopingle mücadele kural ihlalinde elde edilen tüm kazanımların kendiliğinden iptal edildiği ve verilen madalya, ödül, puanların geri alındığı; Talimat madde 11’de takım sporlarında birden fazla oyuncunun dopingle mücadele kural ihlalinde takıma turnuva süresince doping kontrolü uygulanacağı,  ikiden fazla sporcunun dopingle mücadele kural ihlalinde sporculara uygulanacak yaptırımın yanı sıra takımın puanının silinmesi, diskalifiye edilmesi gibi yaptırımlar uygulanacağı düzenlenmektedir.

Sporcunun yalnızca ihlali gerçekleştirmesinde kasıtlı veya kusurlu davranışının olup olmadığına bağlı olarak ceza belirlenmektedir. Aşağıdaki hallerde cezada indirime gidilmektedir:

• İhmal ve kusurun bulunmaması,
• Bariz ihmal veya bariz kusurun olmaması,
• Yaşanmış olan doping ihlallerinin ortaya çıkartılmasına yardımcı olmak.
• Sporcunun itirafı nedeniyle cezada indirim yapılması,
• Cezada indirim öngören yeni hukuki düzenlemeler yapılması.