Adli ve İdari Yargıda Parasal Sınırlar

Adli ve idari yargıda parasal sınırlar oldukça önemlidir. Çünkü bu parasal sınırlara göre yargılamanın kaç aşamalı olacağı, tek veya heyet halinde karar verilip verilmeyeceği, ilk derecede kesin olup olmayacağı belirlenir. Hukukta parasal sınırlar; başvurulabilecek yargı yolunun belirlenmesi, yargı yolunda ispatın ne şekilde yapılacağı, yargılamanın duruşmalı duruşmasız mı yapılacağı ya da duruşmaya tek hâkimin mi yoksa heyetin mi bakacağı ve verilen kararın hangi aşamada kesinleşeceği konusunda belirleyici unsurdur. Parasal sınırlar, her yıl TÜİK’in açıkladığı veriler uyarınca bir değerleme oranına tâbi tutulur. Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanununm.68 ve Tüketici Hakem Heyetleri Yönetmeliğininm.6’da yer alan parasal sınırların artırılmasına ilişkin tebliğ ile 2024 yılında davalarda uygulanacak parasal sınırlar için yeniden değerleme oranı %58,46 olarak belirlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde yargı yetkisi bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından Türk milleti adına kullanılır. 4 tane yargı kolu olup bunlar;

• Adli yargı,
• İdari yargı,
• Anayasa yargısı,
• Uyuşmazlık yargısıdır.

Anayasa mahkemesinin temel görevi yasama organının bazı işlemlerinin Anayasa’ya uygunluğunu denetlemektir. Bunun dışında diğer önemli işi de bireysel başvuruları incelemektir. Görev ve yetkileri Anayasa’nın 148. Maddesinde düzenlenmiştir.  Uyuşmazlık mahkemesi ise adli ve idari yargı arasında çıkan görev uyuşmazlıklarını karara bağlar. Uyuşmazlık mahkemesinin 1 başkanı vardır ve başkan Anayasa Mahkemesi tarafından seçilir. Bunun dışında 12 üyesi vardır ve bunlar da 3 asil 3 yedek Yargıtay üyesi, 3 asil 3 yedek de Danıştay üyesi olarak seçilir.

Yargıtay adli yargı kolunun son basamağıdır. Kararları baktıkları dava nezdinde bağlayıcı olup, içtihadı birleştirme kararları her dava nezdinde bağlayıcı olmaktadır. İdari yargıda ise bu görev Danıştay’a ait olup Anayasa’nın 155. Maddesinde düzenlenmiştir. Kararları yürütme erki için bağlayıcıdır. Adli ve idari yargı kollarına başvuruda uygulanacak parasal sınırlar ayrı ayrı belirlenmiştir. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu yazımızda adli ve idari yargıdan, bu iki yargı koluna uygulanacak parasal sınırlardan bahsedeceğiz.

Adli Yargı Nedir?

Adli yargı mahkemeleri kendi içinde hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrılır. Temyiz için Yargıtay’a, istinaf için Bölge Adliye Mahkemesi’ne başvuru yapılır. Hukuk mahkemelerinde alacak, mülkiyet, boşanma davaları, icra-iflas, miras gibi çeşitli davalar görülür. Hukuk mahkemeleri ayrıca sulh hukuk ve asliye hukuk olarak ayrılsa da özel olarak kurulan ihtisas mahkemeleri de bulunmaktadır. Yani adli yargıdaki tüm mahkemeler şu şekildedir:

• Sulh hukuk mahkemeleri
• Asliye hukuk mahkemeleri
• Asliye ticaret mahkemeleri
• İcra hukuk mahkemeleri
• Kadastro mahkemeleri
• İş mahkemeleri
• Tüketici mahkemeleri
• Fikri ve sınai haklar hukuk mahkemeleri
• Aile mahkemeleri
• Asliye ceza mahkemeleri
• Ağır ceza mahkemeleri
• Çocuk mahkemeleri
• Sulh ceza hakimlikleri
• Bölge Adliye Mahkemeleri
• Yargıtay

Sulh hukuk mahkemeleri tek hakimli mahkemelerden olup, görevleri 6100 sayılı kanunun 4. Maddesinde düzenlenmiştir. Aynı kanunun 6. Maddesinde asliye hukuk mahkemeleri düzenlenmiş olup, sulh hukuk mahkemelerinin ve ihtisas mahkemelerinin görevlerine girmeyen davalara bakılır. Ayrıca tek hakimlidir. İhtisas mahkemeleri, adını aldığı konulara bağlı olarak yalnızca o konulardaki davalara bakar. İhtisas mahkemesi olmayan yerlerde o davalara asliye hukuk mahkemesinde bakılır.

Ceza mahkemeleri 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yetkileri Hakkında Kanun 8. Maddesinde düzenlenmiştir. söz konusu maddeye göre ceza mahkemeleri asliye ceza mahkemeler, ağır ceza mahkemeleri ve özel kurulan ihtisas mahkemeleri olarak ayrılır. Asliye ceza mahkemeleri sulh ceza hakimliği ve ağır ceza mahkemelerinin görevi dışındaki davalara bakar. Ağır ceza mahkemesinin görevine giren davalar ise aynı kanunun 12. Maddesinde sayılmıştır.

Adli Yargıda Uygulanacak Parasal Sınırların Gerekçesi

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun parasal sınırların arttırılması başlıklı ek 1. Maddesine göre parasal sınırlar Maliye Bakanlığı’nın tespit ettiği yeniden değerleme oranına göre belirlenir. Söz konusu ek-1. Madde şu şekildedir: ‘’ 200 üncü, 201 inci, 341 inci, 362 nci ve 369 uncu maddelerdeki parasal sınırlar her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan parasal sınırların; o yıl için 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde belirlenen sınırların on Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz.’’

25.11.2023 Tarihli 32380 sayılı Resmi Gazete’de yeniden değerleme oranı tebliğ edilmiştir.  Hazine ve Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı)’ndan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ’ine göre; yeniden değerleme oranı 2024 yılı için %58,46’tır. Yeniden değerleme oranı yılın Ekim ayı dahil bir öndeki döneme göre YÜFE oranlarındaki ortalama fiyat artışını ifade etmektedir. YÜFE bilindiği üzere Türkiye İstatistik Kurumu’nun belirlediği Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi’dir.

• Tüketici Hakem Heyeti Parasal Sınırları:

• İcra Mahkemeleri Parasal Sınırları:

Adli Yargıda Uygulanacak Parasal Sınırlar

Adli yargıda uygulanacak parasal sınırla 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 200, 201, 341, 362 ve 369. Maddelerinde düzenlenmiştir. Sırayla incelemek gerekirse 200. Madde senetle ispat zorunluluğunu düzenlemektedir. Senetle ispat, bir hakkın doğması, düşürülmesi, devredilmesi, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi gibi sebeplerle yapılan hukuki işlemlerde mümkün olmaktadır. Kanuni parasal sınırı geçtiği takdirde bu işlemlerin senetle ispat edilmesi gerekmektedir. Senetle ispat sınırı yeniden değerleme oranı dikkate alındığında; 2024 yılı için 23.450 TL olarak belirlenmiştir.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 201. Madde  de yine senetle ilgilidir. Bu madde hükmü senede karşı tanıkla ispat yasağını içermektedir. Senetlere bağlı olarak türlü iddialar ileri sürülebilir ve bu iddiaların hükmünü ortadan kaldırmak ya da azaltmak için ispat yollarından tanık kullanılabilir. Ancak kanundaki parasal sınırın altında olan olay ya da durumlar için tanıkla ispat yasaklanmıştır. Senetlere karşı tanıkla ispat yasağı için yeniden değerleme oranı dikkate alındığında 2024 yılı için 23.450 TL olarak belirlenmiştir.

İş Mahkemeleri, Asliye Hukuk Mahkemeleri, Asliye Ticaret Mahkemeleri, Sulh Hukuk Mahkemeleri, Tüketici Mahkemeleri Parasal Sınırları

Adli Yargı İstinaf ve Temyiz Parasal Sınırı

Adli yargıda istinaf kanun yoluna başvurulabilecek kararlar ilk derece mahkemelerinin nihai kararları, ihtiyati tedbir/haciz taleplerinin reddi kararları ve bu kararlara karşı yapılan itirazlara karşı verilen kararlardır. Ancak 2024 yılı için hukuk mahkemelerinde belirlenen istinaf sınırı 28.250 TL olmuştur. Bu sınır yeniden değerleme oranına göre belirlenmiştir. Temyiz edilemeyen kararlar ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 362. Maddesinde düzenlenmiştir.

• İstinaf Sınırı (HMK m. 341) 28.250 TL
• Temyiz Sınırı (HMK m. 362) 378.290 TL

Çekişmesiz yargı kararlarına, soybağı hariç nüfus kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin kararlar, geçici hukuki koruma kararlarına kanunda sayılan diğer kararlara karşı temyiz yargı yoluna başvurulamaz. Bunların dışında yeniden değerleme oranı dikkate alındığında temyize başvuru için parasal bir sınır belirlenmiştir. 2024 yılı için belirlenen temyiz sınırı 378.290 TL’dir. Son olarak temyizde duruşma sınırı 6100 sayılı kanun 369. Maddesinde düzenlenmiştir. söz konusu madde hükmüne göre 2024 yılı temyizde duruşma sınırı için belirlenen parasal sınır 567.520 TL’dir.

İdari Yargı Nedir?

İdari yargı mahkemeleri idari yargının kolunda olan ve uyuşmazlığın en az bir tarafının devlet organlarından birisi olduğu dava ve işlerdir. Uyuşmazlığın bir tarafı yetkisini ve gücünü kamudan alır. İlk derece idari yargı mahkemeleri idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleridir. Bu mahkemelerin kararlarına karşı istinaf kanun yoluna Bölge İdare Mahkemesi’ne başvurulurken, temyiz kanun yolu için Danıştay’a başvurulur.  İdari yargıdaki tüm mahkemeler şu şekilde sıralanabilir:

• İdare mahkemeleri
• Vergi mahkemeleri
• Bölge İdare Mahkemeleri
• Danıştay

İdare mahkemeleri 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun 5. Maddede düzenlenmiştir. söz konusu madde hükmüne göre vergi mahkemeleri ve Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak yargı davaları, idari sözleşmelerden doğan davalar ve diğer kanunlarda verilen işler olarak sıralanabilir. Vergi mahkemeleri ise aynı kanunun 6. Maddesinde düzenlenmiştir. genel bütçe, resim, harç ve bunların cezaları, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un uygulanmasından doğan davalar ve diğer kanunlarda verilen işlere bakar.

İdari Yargıda Parasal Sınırların Gerekçesi

İdari uyuşmazlıklarının yargı yolu ile çözümünde uyuşmazlık konusu tutar; ilk derece (idare ve vergi) mahkemesinin aleyhe kararları için, istinaf yolu başvurusu ve aleyhe istinaf kararları için, temyiz başvuru hakkı açısından önemlidir. Tutara göre idari ve vergi davaları tek, iki ya da üç aşamalı olabilmektedir. İdari yargıda parasal sınırlar davanın ne şekilde, hangi üst mahkemelere gideceği açısından oldukça önemlidir. Davanın kaç aşamalı olacağına ilişkin tutar, örneğin davanın konusu  tam yargı davası tutarına göre olacaktır. 2023 yılında ilk derece (idare ve vergi) mahkemesi kararlarının kesinliği, 2023 yılında verilecek ilk derece (idare ve vergi) mahkemesi kararlarının  bölge idare mahkemesine istinaf başvurusu ve 2023 yılında verilecek istinaf kararlarının Danıştay’da temyizine ilişkin tutar sınırları aşağıda belirtilmiştir.

25.11.2023 Tarihli 32380 sayılı Resmi Gazete’de çıkan Hazine ve Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı)’ndan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ’ine göre; yeniden değerleme oranı 2024 yılı için %58,46 olarak tebliğ edilmiştir. Yeniden değerleme oranı yılın Ekim ayı dahil bir önceki aynı döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi’nde (YÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranını ifade etmektedir.

Bu durum 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun Ek-1. Maddesinde hüküm altına alınmıştır. Madde hükmü; ‘’ Bu Kanunda öngörülen parasal sınırlar; her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde belirlenen sınırların bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz.’’ Şeklindedir.

İdari Yargıda Parasal Sınırlar

İdari yargıdaki parasal sınırlar davanın hangi üst mahkemeye gideceği açısından önemli olmakla beraber davanın kaç aşamalı olacağı ve hangi aşamada olduğu noktasında da önemlidir. İlk derece mahkemelerinden idare ve vergi mahkemelerinin kararları, Bölge İdare Mahkemesi’ne istinaf başvurusu ve Danıştay’a temyiz başvurularında farklı parasal sınırlar belirlenmiştir. Söz konusu parasal sınırlar 2024 yılı için yeniden değerleme oranı olan %58,46 üzerinden hesaplanacaktır.

Son olarak tek hakimli bakılan ilk derece mahkemesindeki davalarda duruşma sınırı yine yeniden değerleme oranı dikkate alınarak hesaplandığında 270.000 TL olarak hesaplanmaktadır.  Son olarak idari yargıda parasal sınırları kısaca özetlemek gerekirse;

• 0-31.000 TL arasındaki parasal sınırdaki davalar ilk derece mahkemesinde görülür. Bu davalar tek hakimle duruşmasız olarak görülür ve hükmedilen karar kesin olduğundan istinaf kanun yoluna başvurulamayacaktır.
• 31.000-270.000 TL arasındakiler tek hakimle görülen davalardan olup duruşmasız olarak karara bağlanır. Davalar istinaf kanun yolunda kesinleşir ve temyiz kanun yoluna gidilmez.
• 270.000-920.000 TL arası ilk derece mahkemesinde heyet halinde görülen davalardır. Bu davaların duruşmalı görülmesi tarafların talep etmesi halinde mümkün olmaktadır. Bölge idare mahkemesinde görülen bu davalar heyet tarafından karara bağlanır ve temyiz kanun yoluna başvurulması mümkün olmaz.
• 920.000 TL ve üzeri parasal sınırdaki davalar için istinaf kanun yolu ve temyiz kanun yolu açıktır. Bu davalar için duruşma taraflarca talep edilebilir ve tüm mahkemeler heyet olarak karar vermektedir.

İdari Yargı İstinaf ve Temyiz Parasal Sınırı

İstinaf sınırı 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 45 ile belirlenmiştir. Söz konusu madde hükmüne göre istinaf kanun yoluna idare ve vergi mahkemelerinin verdiği kararlara karşı bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde başvurulabilir. Ayrıca istinaf başvurusu dışında bir kanun yolu öngörülmüş olması istinafın geçersiz olacağı anlamına gelmemektedir. 2024 yılı için istinaf kanun yoluna başvuru için parasal sınır; 31.000 TL’dir.

Temyiz Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile Bölge İdare Mahkemelerinin 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 46’da sayılan davaları hakkındaki kararlara karşı başvurulan bir kanun yoludur. Temyiz kanun yoluna kararın tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde başvurulur. Ayrıca  temyiz dışında başka bir kanun yolu öngörülmüş olsa dahi yine de temyiz kanun yoluna başvurulabilir. Temyiz kanun yolu için yeniden değerleme oranı (%58.46) üzerinden hesaplama yapıldığı zaman 920.652 TL olarak belirlenmektedir. Ancak ek madde 1 hükmüne göre 1000 TL altındaki tutarlar dikkate alınmayacağından; idari yargıda temyiz başvurusu için parasal sınır 920.000 TL olmaktadır.

Her ne kadar istinaf başvuru sınırı yeniden değerleme oranına (%58.46) göre hesaplandığında 31.692 TL olarak hesaplanmış olsa da İdari Yargılama Usulü ek-1. Maddesine göre 1000 TL aşağısındaki tutarlar dikkate alınmamaktadır. Bu nedenle 2024 yılı istinaf sınırı 31.000 TL olmaktadır. Ek-1 madde hükmü şu şekildedir: ‘’ Bu Kanunda öngörülen parasal sınırlar; her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde belirlenen sınırların bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz.’’

Adli ve İdari Yargıda Parasal Sınırlar Hakkında Bilgi Notları

• İstinaf kesinlik sınırı belirlenirken ilk derece mahkemesinin karar tarihinin esas alınır.
• Temyiz kesinlik sınırı, Bölge Adliye Mahkemesi yani istinaf mahkemesi kararı tarihine göre belirlenir.
• Kesinlik sınırı belirlenirken yalnız dava konusu edilen taşınır malın veya alacağın değeri dikkate alınır. Faiz, icra(inkar) tazminatı, vekalet ücreti ve yargılama giderleri hesaba katılmaz.
• Birleştirilen davalarda, temyiz sınırı her dava için ayrı ayrı belirlenir.
• İhtiyari dava arkadaşlığında, temyiz sınırı her dava arkadaşının davası için ayrı ayrı belirlenir.
• Karşılık davada, temyiz sınırı asıl dava ve karşılık dava için ayrı ayrı belirlenir.
• Tespit davalarında, temyiz sınırı tespit davasının öncüsü olduğu eda davasının miktar ve değerine göre belirlenir.
• Kısmi kabul-kısmi red durumunda kesinlik sınırı belirlenirken, eğer temyiz sınırından fazla bir alacağın tamamının dava edilmişse, hükümde kısmen reddilen kısmın temyiz sınırını geçmesi halinde ancak temyize başvurulabilir.
• Kısmi dava halinde kesinlik sınırı dava edilen miktara göre değil, alacağın tamamına göre belirlenir.
• Manevi tazminat davalarında ise davanın miktarına bakılmadan üst mahkemeye başvurulabilir yani manevi tazminat davalarında kesinlik sınırı yoktur.