Yoklama Kaçağı Nedir? Yoklama Kaçağı Cezası

Yoklama kaçağı; yoklamada bulunmayan, bulunamadıklarına dair bu kanunda yazılı bir mazeret gösterememiş olanlara denilmektedir. Askerlik çağına gelmiş her yükümlü; askerliğe elverişli olup olmadığı, eğitim ve meslek durumları gibi kriterlerin tespiti için askerlik yoklaması yaptırması zorunludur. Yoklama kaçağı; sevke tabi olduğu yıl içerisinde yukarıda belirtilen kriterlerin tespiti için bağlı bulunduğu askerlik şubesine zamanında müracaat etmeyenler için kullanılan bir tabirdir. 7179 sayılı yasanın 3/1 maddesine göre herhangi bir mazereti olmaksızın kendisine tanınan süre içerisinde askerlik işlemlerini için müracaat emmeyen kişiler yoklama kaçağı denir. Yoklama kaçağı olan kişilerin tespiti şu şekilde yapılır;

• Yoklama kaçağı ve bakayalar, askerlik ödevlerini yerine getirmek maksadıyla yakalanmaları için Askeralma Genel Müdürlüğünce İçişleri Bakanlığına bildirilir.
• Kolluk kuvvetlerince yakalanarak muhafaza altına alınanlar, mesai saatleri içerisinde en yakın askerlik şubesine getirilir. Mesai saatleri dışında veya askerlik şubesinin bulunmadığı yerlerde yakalananlar ilgili kolluk kuvveti tarafından hazırlanan tutanağa istinaden derhal serbest bırakılır.
• Kolluk kuvvetleri tarafından hazırlanan tutanakların bir nüshası yükümlüye verilir, diğer nüshası ise en geç üç işgünü içerisinde en yakın askerlik şubesine teslim edilir.
• Yoklama kaçağı ve bakaya olarak arananlardan yurt dışında yaşadığı tespit edilenlere ilgili Türk Konsoloslukları aracılığıyla işlemlerini tamamlatması tebliğ edilir ve tebellüğ belgeleri askerlik şubesine iade edilir.

Askerlik çağına gelmiş veya herhangi bir sebeple son yoklama işlemlerini yaptıramamış; Bir çok kişi yoklama kaçağı nedir? Yoklama kaçağı cezası ve yoklama kaçağı para cezası konularında araştırma yapma gereği duymaktadırlar. Ayrıca bedelli askerliğin son yıllarda yaygınlaşması nedeniyle sıkça yoklama kaçağı bedelli askerlik yapabilir mi? Soruları ile karşılaşmaktayız. Ayrıca yoklama kaçağı cezası ile birlikte bakaya kalmak, saklı suçu ve geç iltihak bakayası da askerlik çağına gelmiş olan kişilerin araştırma konusu yaptığı durumlardandır. Bakaya kalmak ve yoklama kaçağı olmak durumları sıklıkla birbirlerine karıştırılması nedeniyle öncelikle yoklama kaçağı nedir? Sorusuna cevap vermekte fayda vardır.

Yoklama Kaçağı Nedir? 

Yoklama kaçağı; Yoklamada bulunmayan bulunamadıklarına dair bu kanunda yazılı bir mazeret gösterememiş olanlara denilmektedir. Askerlik çağına gelmiş her yükümlü; askerliğe elverişli olup olmadığı, eğitim ve meslek durumları gibi kriterlerin tespiti için askerlik yoklaması yaptırması zorunludur. Yoklama kaçağı; sevke tabi olduğu yıl içerisinde yukarıda belirtilen kriterlerin tespiti için bağlı bulunduğu askerlik şubesine zamanında müracaat etmeyenler için kullanılan bir tabirdir. 7179 sayılı yasanın 3/1 maddesine göre herhangi bir mazereti olmaksızın kendisine tanınan süre içerisinde askerlik işlemlerini için müracaat emmeyen kişiler yoklama kaçağı denir.

Askerlikle ilgili en temel hüküm, Anayasamızın 72. maddesinde yer alır. Bu madde uyarınca; “Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir.” Askerlikle ilgili temel kanun ise, Askeralma Kanunu’dur. Bu kanunun 4/1. Maddesine göre; “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her erkek, askerlik hizmeti yapmaya mecburdur.” Bu şekilde vatan hizmetinin erkek olan Türk vatandaşları tarafından ifa edileceği hükme bağlanmıştır. Öte yandan, askerlik hizmetine ilişkin olan yoklama kaçağı, bakaya, bunların takibi ve bunlara yapılacak işlemler de Askeralma Kanunu’nda düzenlenmiştir. Yoklama kaçağı ile bakaya kavramları, anılan kanunun 3. Maddesinde tanımlanmıştır. Bu madde uyarınca;

• Yoklama: Yükümlülerin sağlık muayenelerinin yapılarak askerliğe elverişli olup olmadıkları, öğrenim durumları, meslekleri ve niteliklerinin tespitini,
• Yoklama dönemi: Askerlik çağının başlangıcından muvazzaflık hizmetinin başlangıç tarihine kadar geçen süreyi,
• Yoklama kaçağı: Tabi olduğu yoklama yılı içerisinde yoklamasını yaptırmayanları,
• Geç iltihak bakayası: Sevkini yaptırdığı hâlde kendisine tanınan yol süresi dışında birliğine katılanları,
• Saklı: Yirmi yaşına girmiş oldukları hâlde isimlerini nüfus kayıtlarına geçirmemiş bulunanları,

Yine aynı kanunun 21. Maddesinde;

“(1) Bu Kanunda yazılı mazereti bulunduğuna dair belge ibraz etmeyenlerden;

a) Tabi olduğu yoklama yılı içerisinde yoklamasını yaptırmayanlar yoklama kaçağı,

b) 20 yaşına girmiş oldukları hâlde isimlerini nüfus kayıtlarına geçirmemiş bulunanlar saklı,

c) Sevke tabi olduğu hâlde şevkini yaptırmayanlar ile sevk edildiği birliğe katılmayanlar bakaya,

ç) Sevkini yaptırdığı hâlde kendisine tanınan yol süresi dışında birliğine katılanlar geç iltihak bakayası,

olarak kabul edilir” denilmek suretiyle; bu kişilerin geçerli mazeretlerinin bulunduğuna dair belge ibraz etmeleri halinde, yoklama kaçağı, bakaya, geç iltihak bakayası statüsüne girmekten kurtulacakları da hükme bağlanmıştır. Bu bağlamda kişinin gelemeyecek derecede hastalığa yahut sakatlığa uğraması, 1. Dereceden yakınının hastalanması ve ona bakacak başka kişinin bulunmaması sebebiyle gelememek, mazeret olarak kabul edilebilir.

Yoklama Kaçağı ve Bakaya Kalanların Takipleri

Kanundaki tanıma göre yoklama kaçağı, ‘yoklamaya katılmadığına veya katılamadığına yazılı bir mazeret göstermeyenler’ olarak tanımlanmaktadır. Yoklama sırasında askerlik şubesine veya dış temsilciliklere gelmeyen ve 26. madde uyarınca gelmeme sebebini bildirmeyenler yoklama firarisi sayılır. Yoklama kaçağı ve bakaya durumuna düşenlerin takipleri, Askeralma Kanunu’nun 26. Maddesi ile Askeralma Yönetmeliği’nin 100. Maddesinde hüküm altına alınmıştır. Askeralma Kanunu’nun 26. Maddesi uyarınca;

• Yoklama kaçakları ve bakayalar, askerlik ödevlerini yerine getirmek maksadıyla yakalanmaları için Milli Savunma Bakanlığınca İçişleri Bakanlığına bildirilir.
• Yakalanarak muhafaza altına almanlar, mesai saatleri içerisinde en yakın askerlik şubesine getirilir. Mesai saatleri dışında veya askerlik şubesinin bulunmadığı yerlerde yakalananlar ilgili kolluk kuvveti tarafından hazırlanan tutanağa istinaden derhâl serbest bırakılırlar.

Daha sonra yapılacak işlemler ise Askeralma Yönetmeliği’nin 100. Maddesinin 3. ve 4.  fıkralarında düzenlenmiştir. Buna göre;

• Kolluk kuvvetleri tarafından hazırlanan tutanakların bir nüshası yükümlüye verilir, diğer nüshası ise en geç üç işgünü içerisinde en yakın askerlik şubesine teslim edilir.
• Yoklama kaçağı ve bakaya olarak arananlardan yurt dışında yaşadığı tespit edilenlere ilgili Türk konsoloslukları aracılığıyla işlemlerini tamamlatması tebliğ edilir ve tebellüğ belgeleri askerlik şubesine iade edilir.

Yoklama Kaçağı Cezası

Yoklama kaçağı cezası;

1. Yoklama kaçağı, saklı ve bakayalar Askeralma Kanununun 24’üncü maddesinin birinci fıkrası esaslarına göre idari para cezasıyla cezalandırılır.
2. Bunlardan kendiliğinden gelenler her gün karşılığı 5 Türk Lirası, yakalananlar ise 10 Türk Lirası idari para cezası ile cezalandırılır. Bu fıkra kapsamında belirlenen idari para cezalarının yeniden değerlemesinde 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17’nci maddesinin yedinci fıkrasındaki idari para cezasının bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınarak uygulanır. İdari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.
3. Yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar, askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu halde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz. Uygulandıktan sonra bu madde kapsamında olduğu anlaşılanlar iptal edilir ve iptal edilen para cezaları, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsamında takip ve tahsil için gönderildiği vergi dairelerine bildirilir. Askeralma Yönetmeliğinin 54’üncü maddenin üçüncü fıkrası kapsamında ertelemesi yapılanların, yoklama kaçağı veya bakaya olarak geçen süreleri için Askeralma Kanununun 24’üncü maddesi esasları uygulanır.

4. İdari para cezası vermeye yetkili makam; askerlik şubesine bizzat müracaat eden yükümlüler için müracaat ettiği, kolluk kuvvetleri tarafından getirilen yükümlüler için ise getirildiği askerlik şubesi başkanı; kolluk kuvvetleri tarafından haklarında tutanak tutulma işlemi de dâhil diğer durumlar için nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanıdır. Yükümlünün bizzat müracaat ettiği veya getirildiği askerlik şubesi başkanınca uygulanan idari para cezası derhâl yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanlığına bildirilir.
5. Barışta, Askeralma Kanununun 24’üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca verilen idarî para cezası kesinleştikten sonra bu eylemlerden herhangi birini işleyenler ile bu eylemleri seferberlik ve savaş hâlinde işleyenler hakkında nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesince suç dosyaları hazırlanarak yükümlünün nüfusa kayıtlı oldukları yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.

Yoklama kaçağı olanlar ile bakaya oların cezalandırmasına ilişkin işlemler Askeralma Kanunu’nun 24. Maddesinde ile Askeralma Yönetmeliği’nin 101. Maddesinde yer almaktadır.

Askeralma Kanunu’nun 24. Maddesi uyarınca;

(1) Barışta, kabul edilebilir bir özrü olmaksızın;

a) Yoklama kaçakları ve saklılar için, yoklama kaçağı kaldıkları tarihten,

b) Bakayalar için, bakaya kaldıkları tarihten,

c) Geç iltihak bakayaları için, kendilerine tanınan yol süresinin bitiminden,

ç) Yedeklerden çağrılanlar için, birlikte işleme tabi olanların en son gönderilme tarihinden,

itibaren kaçak kaldıkları gün süresi kadar idari para cezası ile cezalandırılır. Bunlardan kendiliğinden gelenler her gün karşılığı 5 Türk lirası, yakalananlar ise her gün karşılığı 10 Türk lirası idari para cezası ile cezalandırılır. Bu fıkra kapsamında belirlenen idari para cezalarının yeniden değerlendirmesinde Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin yedinci fıkrası, bir Türk lirasının küsuru dikkate alınarak uygulanır. İdari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

(2) Yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar, askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile bu Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu hâlde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz.

(3) İdari para cezası vermeye yetkili makam; askerlik şubesine bizzat müracaat eden yükümlüler için müracaat ettiği, kolluk kuvvetleri tarafından getirilen yükümlüler için ise getirildiği askerlik şubesi başkam; bunun dışındaki durumlar için ise nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanıdır. Yükümlünün bizzat müracaat ettiği veya getirildiği askerlik şubesi başkanınca uygulanan idari para cezası derhâl yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanlığına bildirilir.

(4) Barışta, birinci fıkra uyarınca verilen idari para cezası kesinleştikten sonra birinci fıkrada sayılan eylemlerden herhangi birini işleyenler ile bu eylemleri seferberlik ve savaş hâlinde işleyenler hakkında askerlik şubelerince suç dosyaları hazırlanarak yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.

Askeralma Yönetmeliği’nin 101. Maddesi gereğince ise;

(3) Yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar, askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu halde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz. Uygulandıktan sonra bu madde kapsamında olduğu anlaşılanlar iptal edilir ve iptal edilen para cezaları, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsamında takip ve tahsil için gönderildiği vergi dairelerine bildirilir. 54 üncü maddenin üçüncü fıkrası kapsamında ertelemesi yapılanların, yoklama kaçağı veya bakaya olarak geçen süreleri için Kanunun 24 üncü maddesi esasları uygulanır.

…

(6) Yükümlülere verilen idari para cezaları 7201 sayılı Kanun ile 25/1/2012 tarihli ve 28184 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebligat Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik esaslarına göre tebliğ edilir.

(7) Verilen idari para cezaları hakkında 5326 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.

Burada şunu belirtmek gerekir ki; Askeralma Kanunu’nun 24. Maddesinin 1. fıkrasında da ifade edildiği üzere, burada uygulanan para cezaları her yıl yeniden değerleme oranına göre artırılmaktadır.

Yoklama Kaçağı Ceza Davası

Yukarıda açıklandığı üzere; yoklama kaçağı veya bakaya durumuna düşene idarî para cezası verilir. Bu ceza kesinleştikten sonra kişinin yoklama kaçağı veya bakaya durumu devam ederse, bu kişi hakkında askerlik şubelerince suç dosyası hazırlanır. Askerlik şubesi, suç dosyasını bu kimsenin nüfusa kayıtlı olduğu yerin cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Savcılık yeterli suç delillerinin bulunduğu kanaatine ulaşırsa, kişi hakkında sulh ceza mahkemesinde ceza davası açar.

Askeri Ceza Kanununun “Yoklama kaçağı, bakaya, saklı, firar” başlıklı 63/1. Maddesi uyarınca;

Barışta, 25/6/2019 tarihli ve 7179 sayılı Askeralma Kanununun 24 üncü maddesi uyarınca haklarında verilen idarî para cezası kesinleştikten sonra söz konusu Kanunun 23 üncü maddesinde belirtilen mazeretlerden birisi bulunmaksızın,

a) Yoklama kaçaklarından birlikte yoklamaya tabi oldukları doğumluların yurt genelinde normal sevk yılı içindeki son kafilesi gönderilmiş bulunanlar için, son kafilenin gönderilmesi tarihinden,

b) Bakaya kalanlar için, bakaya kaldıkları tarihten,

c) İhtiyat erattan çağrılıp da birlikte işleme tabi olduğu kişiler gönderilmiş bulunanlar için, en son gönderilme tarihinden,

d) Yoklama kaçağı, saklı veya bakaya olup olmamasına bakılmaksızın askerlik şubesince sevk edildiği kıtasına katılmayan veya geç katılanlar için, kendilerine tanınan kanuni yol süresinin bitiminden,

itibaren dört ay içinde gelenler altı aya kadar, yakalananlar iki aydan altı aya kadar; dört aydan sonra bir yıl içinde gelenler iki aydan bir yıla kadar, yakalananlar dört aydan bir yıla kadar; bir yıldan sonra gelenler dört aydan iki yıla kadar, yakalananlar altı aydan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.

Yoklama Kaçağı Cezası Adli Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması

Adli para cezası, yargılamayı gerçekleştiren mahkeme tarafından, hükümlünün bir miktar parayı devlet hazinesine ödemesine karar verilmesidir. Hukuk sistemimize göre, kasten işlenen suçlardan bir yıl veya altındaki hapis cezaları, adli para cezasına çevrilebilmektedir. Dolayısıyla, kişinin yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşmesi nedeniyle verilen hapis cezası, bir yıl veya altındaysa adli para cezasına çevrilebilir.

Erteleme kararı şudur: Mahkeme yargılanan kişinin suçlu olduğunu tespit etmiş ve onu hakkında hapis cezasına hükmetmiştir. Ama mahkeme kişiye verilen hapis cezasının, cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçmişse, ortada erteleme kararı vardır. Kişinin yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşmesi nedeniyle verilen hapis cezası, 2 yılın altında ise, erteleme kararı verilebilir.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, sanık hakkında hükmolunan cezanın belli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaması, denetim süresi boyunca kasıtlı bir suç işlenmez ve yükümlülüklere uygun davranılırsa ceza kararının ortadan kaldırılması ve davanın düşmesine yol açan, bir cezanın bireyselleştirilmesi kurumudur.  Kişinin yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşmesi nedeniyle verilen hapis cezası, 2 yılın altında ise, hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı verilebilir.

Yoklama Kaçağı Olanlar Bedelli Askerlik Yapabilirler Mi ve Tecil Ettirebilir Mi?

Yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşmüş kişiler de bedelli askerlik yapabilirler. Ancak bu kişilerin bedelli askerlik yapmaları için, normal bedelli askerlik ücretine ilave olarak ek bedel ödemeleri gerekir. Bu ek bedel ise şu şekilde hesaplanır: “Kişinin yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düştüğü tarihten, bedelli askerlikten için başvurduğu tarihe kadar geçen zamanın her bir yılı için, memur aylık katsayısının 40 bin ek gösterge rakamı ile çarpımı ile bulunur.”

Yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşen kişi askerlik şubesine giderse ya da yakalanıp askerlik şubesine götürülürse, yukarıda açıklandığı üzere idari para cezasını ödemelidir. Öte yandan, askerliğini tecil hakkı bulunuyorsa; yoklama ve tecil işlemlerini yaptırır, sonra askerlik şubesinden ayrılabilir. Bu kişinin askerliğini tecil hakkı bulunmuyorsa,  askere sevk işlemi tecillerin bittiği tarihi takip eden ilk mesai günü için yapılır ve kişi serbest bırakılır.

Yoklama Kaçağı Yurt Dışına Çıkabilir Mi?

Anayasamızın “yerleşme ve seyahat hürriyeti” başlıklı 23. maddesi şu şekildedir:

“ Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.

…

Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.”

Dolayısıyla yoklama kaçağı, bakaya, saklı durumuna düşen kişi hakkında, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim tarafından yurt dışına çıkma yasağı konulabilir. Bu kişiler, hakim tarafından yurt dışına çıkma yasağı getirilmedikçe, yurt dışına çıkabilirler.