Uzman Erbaş Sözleşme Feshi – Tazminat ve İdari Dava

3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu gereği uzman erbaşlar;  iki yıldan az, beş yıldan fazla olmamak şartıyla sözleşme yaparak göreve başlar. Sağlık niteliklerini taşıyanların, müteakip sözleşmeleri, bir yıldan az, beş yıldan fazla olmamak şartıyla azami 52 yaşına girdikleri yıla kadar uzatılabilir. Uzman erbaşlar ile ilgili sözleşme fesih işlemleri 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu ve bu Kanun uyarınca 20/9/2005 tarih ve 25942 sayılı Resmi Gazete’ de  yayımlanarak yürürlüğe giren Uzman Erbaş Yönetmeliğine göre yürütülmektedir. Bu mevzuatta uzman erbaşların kendi isteği ile sözleşmenin sona erdirilmesi ve idare tarafından sözleşmenin fesih halleri yer almaktadır. Uzman erbaş sözleşme feshi durumunda idari dava açılmalıdır.

Uzman Erbaş Yönetmeliğinde, uzman erbaş sözleşme fesih halleri iki ana başlık altında toplanmıştır. Bunlar;

• Uzman erbaşların kendi isteği ile sözleşmenin sona erdirilmesi
• İdare tarafından sözleşmenin sona erdirilme (fesih) halleridir.

Uzman erbaşlar, idare tarafından sözleşmelerinin süresinden önce feshedilmesi durumuyla sıklıkla karşılaşmaktadır. İdare sözleşme fesihlerinde kendisine tanınan takdir yetkisini bazı durumlarda hukuka aykırı bir şekilde kullanarak, uzman erbaşın hak kaybına uğramasına ve mağdur olmasına sebebiyet vermektedir. Sözleşmesi hukuka aykırı şekilde feshedilen uzman erbaş, idare tarafından tesis edilen sözleşme feshinin iptali için idari yargıda “İptal Davası” açarak hakkını arayabilecektir.

Uzman Erbaşların Kendi İsteği ile Sözleşmenin Sona Erdirilmesi

Uzman erbaşların kendi isteği ile sözleşmelerini feshedebilmeleri sadece belirli birkaç durumda mümkündür. Aşağıda sayılan durumlar haricinde sözleşmesi devam eden uzman erbaşların istifa hakları bulunmamaktadır.

İlgili mevzuatta uzman erbaşların kendi istekleriyle sözleşmeyi sona erdirebildikleri durumlar şunlardır;

1. Sözleşmenin imzalanmasından sonra ilk 5 aylık intibak dönemi içerisinde  ayrılma.
2. Sözleşme süresinin tamamlanması sonrasında sözleşmesini kendi isteğiyle yenilememesi.
3. İstihdam edildiği kadronun kaldırılması.
4. Astsubaylığa geçiş sınavında başarısızlık hali.

Bu 4 durum haricinde uzman erbaşlar sözleşmelerini kendi istekleriyle son erdiremezler. Bu duruma ilişkin, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi (AYİM) Birinci Daire, 22.02.2005 gün ve Esas: 2004/1066, Karar: 2005/125 numaralı kararında; “emeklilik hakkını elde etmiş ancak sözleşme süresi henüz tamamlanmadığı için emeklilik istemi kabul edilmeyen bir uzman erbaş hakkında, davalı idarece emeklilik isteminin kabul edilmemesine yönelik olarak tesis edilen işlemin hukuka ve mevzuata uygun olduğu sonucuna varmıştır.”

Sözleşmenin imzalanmasından sonra ilk 5 aylık intibak dönemi içerisinde ayrılmak isteyen uzman çavuşların;

• Sözleşmesi feshedilerek, TSK’den ilişiği kesilir.
• Peşin ödenen aylık ve diğer tüm özlük hakları geri alınır.

İdare Tarafından Sözleşmenin Fesih Halleri

İdare tarafından sözleşmenin sona erdirilme durumları ise Uzman Erbaş Kanunu’nun 12.maddesi ile bağlı Yönetmeliğin 13. maddesinde düzenlenmiş olup sözleşmenin fesih halleri şunlardır;

• Sağlık nedeniyle,
• Sözleşmenin imzalanmasından sonra ilk beş aylık intibak dönemi içerisinde göreve intibak edemeyenlerin,
• Görevde başarısız olanların,
• Atandıkları kadro görev yerleri ile ilgili olarak üç ay ve daha uzun süreli bir kurs veya eğitime gönderilenlerden kurs veya eğitimde başarısız olanların,
• Atış, spor, eğitim, operasyon ve istihdam edildikleri kadro görev yerlerinde ve davranışlarında askerlik mesleği değerlerini sergilemede, ikazlara rağmen istenen düzeye ulaşamayan ve aşırı derecede borçlananlardan bu durumu rapor, tutanak ve her türlü belge ile kanıtlanması sonucunda  kendilerinden istifade edilemeyeceği anlaşılan uzman erbaşların,
• Mazeretsiz olarak bir sözleşme yılı içerisinde yedi gün ve daha uzun süre ile göreve gelmeyenlerin,
• Güvenlik soruşturması olumsuz sonuçlananların,
• Almış oldukları sicile göre kademe ilerlemesi yapamayanların,
• Disiplin mahkemeleri veya en az iki disiplin amirinden disiplin cezası aldığı tarihten geriye doğru son bir yıl içerisinde toplam otuz günden daha fazla hürriyeti bağlayıcı disiplin cezası alanların,
• Yabancı uyruklu kişilerle evlenenlerden; bu evlilikleri, 12/3/1997 tarihli ve 22931 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan Yabancı Uyruklu Kişilerle Evlenen Subay, Astsubay, Sözleşmeli Subay, Sözleşmeli Astsubay, Uzman Jandarma ve Uzman Erbaşlar Hakkında Yönetmelikte belirtilen esaslar dahilinde Genelkurmay Başkanlığı tarafından uygun görülmeyenlerin,
• Çeşitli nedenlerle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin veya Türk vatandaşlığından çıkartılanların,
• Verilen ceza, tecil edilse veya para cezasına çevrilse dahi; Askerî Ceza Kanununun 148 inci maddesinde yazılı suçlardan mahkum olanların,
• Bir yıl İçinde üç aydan fazla istirahat veya hava değişimi alanların,
• 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanununun 10 uncu maddesinde belirtildiği şekilde sağlık nedeniyle kendisinden istifade edilemeyeceği anlaşılanların, sözleşmeleri feshedilmek suretiyle  ile ilişikleri kesilir.
• Taksirli suçlar hariç olmak üzere diğer suçlardan adli veya askeri mahkemeler tarafından otuz günden daha fazla süreli hürriyeti bağlayıcı bir ceza ile mahkum olanların,

Burada ise alınan hapis cezasının miktarı esas alınmıştır. Buna göre adli veya askeri mahkemelerce 30 günden fazla hapis cezası verilmesi halinde sözleşme feshedilecektir. Ancak, işlenen suçun taksirli suç olmaması gerekmektedir. Eğer verilen ceza paraya çevrilmiş veya ertelenmiş ise ilişik kesme işlemi uygulanamayacaktır. Çünkü, burada önemli olan hapis cezasının alınmasıdır.

• Taksirli suçlar nedeniyle altı ay veya daha fazla süre ile hürriyeti bağlayıcı bir cezaya mahkum olanların,

Taksirli suçlar; suç işleme kastı olmaksızın yapılan fiillerin suç oluşturması durumudur. Yani, tedbirsizlik, dikkatsizlik, meslek veya sanatta acemilik, emir ve talimatlara riayetsizlik sonucu işlenen suçlardır. Özellikle TSK’da, silahıyla dikkatsizlik sonucu bir başkasının yaralanmasına ya da ölmesine sebebiyet durumu çok sık görülen taksirle işlenen suçlardır. Taksirli suç işlenmesi nedeniyle alınan hapis cezası en az altı ay olması halinde, sözleşme feshedilecek, ancak verilen cezanın paraya çevrilmesi yada ertelenmesi halinde ilişik kesme işlemi uygulanamayacaktır.

Verilen ceza, ertelense, seçenek yaptırımlara çevrilse, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilse veya affa uğrasa dahi; Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlar ile basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, iftira, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, yalan yere tanıklık, yalan yere yemin, cürüm tasnii, ırza geçmek, sarkıntılık, kız, kadın veya erkek kaçırmak, fuhşiyata tahrik, gayri tabiî mukarenet, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyeti kırıcı suçlar ile istimal ve istihlâk kaçakçılığı hariç kaçakçılık, resmî ihale ve alım ve satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, firar, amir veya üste fiilen taarruz, emre itaatsizlikte ısrar, üste hakaret, mukavemet, fesat, isyan suçlarından dolayı mahkûm olanların,

Askeri idare mahkemesi bir uzman erbaşın “emre itaatsizlikte ısrar” suçunu işlediği sabit görülerek mahkumiyetine karar verilmesi üzerine, sözleşmesi idare tarafından feshedilmiş, işlemin iptali için açılan dava sonunda, AYİM tarafından davacı hakkında tesis edilen sözleşme feshi işleminin nedeninin emre itaatsizlik suçundan mahkum olması olup bu hükmün Askeri Yargıtay ilamı ile bozulması ve yeniden yapılan yargılama sonucunda belirtilen suçtan beraat etmesi karşısında dava konusu işlemin hukuka aykırılıkla sakatlandığı ve sözleşme feshi işleminin iptalinin  gerektiği sonucuna varmıştır. (AYİM Birinci Daire, 29.12.2004 gün ve Esas: 2003/849, Karar: 2004/1303)

Sağlık ve Hava Değişi Nedeniyle Uzman Erbaş Sözleşme Feshi

Sağlık nedeniyle sözleşme fesih halleri;

• Son bir yıl içerinde üç aydan fazla istirahat ve hava değişimi raporu alınması
• Görev yapamaz sağlık kurulu raporu alanlar
• Ciddi hastalığa yakalananlar
• İstihdam edildiği kadronun sağlık şartlarını kaybetme (Komando olamaz raporu alanlar)

Bu durumlardan biri olması halinde sözleşme feshedilir veya yenilenmez.

• Son bir yıl içerinde üç aydan fazla istirahat ve hava değişimi raporu alınması

Uzman Erbaş Kanunu 10. maddesi uyarınca;  “…uzman erbaşların hava değişimi ve istirahat süresinin toplamı, tedavi süresi hariç olmak üzere istirahat ve hava değişiminin başladığı tarihten geriye doğru son bir yıl içerisinde üç ayı geçemez. Sürenin hesaplanmasına en son alınan hava değişimi ve istirahat süresi dahil edilir.”   hükmü getirilmiştir. Bu hükme göre, son hava değişiminin/ istirahatın başladığı tarihten geriye uzanan bir yıllık dönemde 3 aydan fazla rapor alanların sözleşmeleri yenilenmez. Uzman erbaş sözleşme feshi 3 aydan fazla rapor alınması durumunda gerçekleştirilir.

İlgili madde uyarınca istirahat ve hava değişiminin başladığı tarihten geriye doğru, son bir yıl içerisinde alınan hava değişimi ve istirahat süresinin toplamı 3 aydan fazla olması halinde, 3269 sayılı Kanunun 10. maddesi ve Uzman Erbaş Yönetmeliğinin 17’nci maddesi uyarınca, bağlı yetki gereği sözleşme feshedilecektir. Örneğin bir kişi 19 Aralık 2021 tarihinde bir ay hava değişimi almış olsun. Bu kişi 19 Aralık 2021 tarihinden geriye doğru bir yıl içerisinde yani 19 Aralık 2020 tarihine kadar (son bir yıl içerisinde ) iki ay 15 gün daha hava değişimi almışsa, son alınan hava değişimiyle birlikte toplam 3 ay 15 gün hava değişimi almış olduğundan sözleşmesi sağlık nedeniyle feshedilecektir. Yani en son alınan hava değişimi süresi de hesaba dahil edilecektir.

Burada, ayakta veya yatmak suretiyle tedavide geçen sürelerin hava değişimi veya istirahattan sayılmadığını belirtmek gerekir. Bu konuya ilişkin AYİM Birinci Daire, 13.09.2005 gün ve Esas: 2004/939, Karar: 2005/887 numaralı kararında; “İdarece, bir uzman erbaşın ayakta tedavi ile geçen süreleri 3 aylık hava değişimi süresinden sayılarak sözleşmesi feshedilmiş, işlemin iptali için açılan dava sonunda idarece tesis edilen sözleşmenin feshi işlemi hukuka aykırı bulunarak iptal edilmiştir.”

Son olarak, uzman erbaşlar son bir yıl içerisinde 3 aydan fazla hava değişimi ve istirahat almış olsalar dahi; eğer bu hava değişiminin nedeni, barışta ve savaşta görev esnasında veya görev dışında görevlerinden dolayı bir saldırıya veya kazaya uğramış veya bir meslek hastalığına yakalanmış iseler, iyileşinceye kadar ilişikleri kesilmez, izinli sayılırlar. Sıhhi izin sonunda da halen sıhhi arızası devam edenler ve kendisinden istifade edilemeyeceği anlaşılanlar hakkında 08/66/1949 tarihli ve 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanır.

• Görev yapamaz sağlık kurulu raporu alanlar

• Ciddi hastalığa yakalananlar

• İstihdam edildiği kadronun sağlık şartlarını kaybetme (Komando olamaz raporu alanlar)

Görevde Başarısız Olma ve Kendisinden İstifade Edilememe Hali

Kanun koyucu sözleşmenin feshi sebeplerini sayarken 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu’nun 12.  maddesinde “Görevde başarısız olanlar ile kendisinden istifade edilemeyeceği anlaşılan” şeklinde bir sebep de öngörmüştür. Söz konusu sebebin ayrıntılı hali Uzman Erbaş Yönetmeliği’nin 13.  maddesinde düzenlenmiştir. Hükme göre,

şeklindedir. Görüldüğü üzere hükümde istifade edilememe halleri sınırlı sayıda(tahdidi) ifade edilmiştir. Şekil şartı olarak da idarece personelin ikaz edilmesinin gerektiği açık bir şekilde belirtilmiştir. Bu sayılan hususların dışında bir halin, idare tarafından bu maddenin kapsamına sokularak sözleşme fesih işlemi yapılması hukuka aykırı olacaktır. Örneğin,  görevden uzaklaştırılan bir uzman erbaşın kendisinden istifade edilememe gerekçesiyle sözleşmesinin feshedilmesi işlemi,  görevden uzaklaştırma halinin ilgili maddede sayılmamasından dolayı idare mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Ayrıca Disiplin Kanunu’nda  meslekten çıkarma cezasından daha hafif cezayı gerektiren disiplinsizliklerde dahi bu maddenin uygulanması da idarenin hukuka aykırı olarak yapılan hatalı işlemlerine örnek gösterilebilir.

İdareye tanınan takdir yetkisi, uzman erbaş sözleşme feshi durumunda idarenin keyfi davranması anlamına gelmemekte; idare bu takdir yetkisini kullanırken mevzuatın koyduğu sınırlar içinde kalmalı ve anayasal hakları ihlal etmemelidir. Başka bir deyişle idare, takdir yetkisini yasanın öngördüğü amaçtan başka bir amaç için kullanmamalı; hakkaniyet gözetmelidir.

Kendisinden istifade edilememesi gerekçesiyle  sözleşme fesih işlemlerine örnek vermek gerekirse; alkol kullanımına bağlı yoğun bir disiplinsizlik içinde bulunulması, verilen disiplin cezalarına ve uyarılara rağmen askerlik mesleğinin değerlerini sergilemede istenilen düzeye ulaşılamadığı, disiplinsiz tutum ve davranışların sürekli hale gelmesi, eşiyle ilgili sorunlar ve boşanma sürecinde yaşanılan olaylar, lojmanda tavana doğru bir el ateş edilmesi, atama dilekçesinde eşiyle ilgili sorunları yazarak aleni hale getirdiği ve böylece eşinin ahlaki durumu hakkında çevresi ve birliğinde olumsuz kanaat oluşturması, belgeler ile aşırı derece borçlanıldığının tespit edilmesi, sağlık sorunları nedeniyle sürekli rapor aldığından spor, eğitim, görev ve operasyon gibi bütün aktivitelere katılan diğer personel üzerinde olumsuz etki yaratıp tim içinde huzursuzluğa neden olunmasıdır.

Evli olduğu halde gayri meşru ilişkiye girerek bu ilişkiden bir çocuğu olması ve amirlerine karşı dürüst davranmaması, yüz kızartıcı bir suçtan hakkında kamu davası açılması ve bu suç nedeniyle yaklaşık 2,5 ay tutuklu kalınması, yargılaması tutuklu olarak devam etmesi neticesinde kendisine tevdi edilen görevdeki devamlılığı sağlayamadığı, kadro görev yerinin boş kaldığı ve yerine başka bir personel atamasının yapılamaması, görev yapılan  bölükte askerlik hizmetini yapmakta olan ve astı konumundaki erlerden makam, rütbe ve nüfuzunu kullanarak çeşitli gerekçelerle borç para alınması, iffetsiz bir kadınla düşüp kalkma veya kazaen silahla kendini veya başkasını yaralama gibi  durumlar örnek gösterilebilir.

Uzman Erbaş Sözleşme Fesih Halleri Örnekleri

• Alkol kullanımına sebebiyle yoğun disiplinsizlik içinde bulunulması
• Tesis edilen disiplin cezalarına ve uyarılara rağmen askerlik mesleğinin değerlerini sergilemede istenilen düzeye ulaşılamaması
• Disiplinsiz tutum ve davranışların sürekli hale gelmesi
• Eşiyle ilgili sorunlar ve boşanma sürecinde yaşanılan durumlar ve davalar
• Lojmanda çevreye ateş edilmesi
• Aşırı şekilde borçlanma
• Sağlık sorunları nedeniyle sürekli rapor aldığından spor, eğitim, görev ve operasyon gibi bütün aktivitelere katılan diğer personel üzerinde olumsuz etki yaratıp tim içinde huzursuzluğa neden olunması
• Evli olduğu halde gayri ahlaki ilişkiye girerek bu ilişkiden bir çocuğu olması ve üstlerine karşı dürüst davranmaması
• Yüz kızartıcı bir suçtan hakkında kamu davası açılması ve 3 buçuk ay tutuklu kalınması
• Yargılaması tutuklu olarak devam etmesi nedeniyle kendisine tevdi edilen görevdeki devamlılığı sağlayamadığı, kadro görev yerinin boş kaldığı ve yerine başka bir personel atamasının yapılamaması
• Kazaen silahla kendini veya meslektaşını yaralama gibi  durumlar örnek olarak verilebilir.

Sözleşmesi Feshedilen Uzman Erbaşlar

Sözleşmesi feshedilen uzman erbaşlar görevlerine geri dönebilmeleri için sözleşme fesih işleminin iptali için idari yargıda idari işlemin iptali davası açmaları gerekmektedir. Nitekim sözleşmesi feshedilen uzman erbaşlara terhis belgesi tebliğ edilir. Bu terhis belgesinde sözleşmenin feshedildiği tarih ile sözleşmesinin feshedilme gerekçesi yazar. Uzman erbaş bu gerekçe ile ilişiğinin kesildiğini öğrendiği tarihten itibaren 60 gün içinde idari işlemin iptali için dava açmalıdır. Sözleşmesinin feshedilme gerekçesinin hukuka aykırı olduğunu kanıtlamalıdır. Bu süre hak düşürücü süredir, süresi içerisinde başvurulmadığı takdirde hak kaybı yaşanacaktır. Davanın kazanılması sonucunda sözleşmesi feshedilen uzman erbaşların görevlerine geri dönüşü sağlanacak; davanın kazanılmasından sonraki 30 gün içinde atandıkları yerlere katılış yapacaklardır.

Uzman Erbaş Sözleşme Feshi Tazminatı

Kendi kusurları olmaksızın hizmet sürelerinin uzatılmaması sebebiyle veya sözleşme süresini bitirip ayrılanlardan; hizmet süresi beş yılı geçmeyenlere, ayrıldıkları tarihte almakta oldukları net maaşları tutarının iki katının toplam hizmet yılı ile çarpımından bulunacak miktarda ikramiye verilir. Hizmet süresi beş yılı geçenlere ise, beş yıllık hizmetleri için yukarıdaki esasa göre hesaplanacak tutara; ayrıldıkları tarihte almakta oldukları net maaşları tutarının (375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 28 inci maddesinde belirtilen ek tazminatlar ile 500 sayılı Kanuna göre ödenen tazminat ve yabancı dil tazminatı hariç), beş yıldan fazla olan hizmet yılı toplamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın ayrıca ilave edilmesi suretiyle tespit edilecek miktarda ikramiye verilir.

Ancak, uzman erbaşlara ödenecek ikramiye, hiçbir suretle ayrıldıkları tarihte almakta oldukları ikramiye ödenmesine esas net maaşlarının 20 katını geçemez. İkramiyelerden; damga vergisi hariç, vergi kesilmez.

Yabancı uyruklu kişilerle evlenenlerden; bu evlilikleri, Yabancı Uyruklu Kişilerle Evlenen Subay ve Astsubaylar Hakkında Yönetmelikte belirtilen esaslar dahilinde Genelkurmay Başkanlığı tarafından uygun görülmeyenlerin, çeşitli nedenlerle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin veya Türk vatandaşlığından çıkartılanların veya disiplinsizlik ve ahlâkî nedenlerle sonradan Silahlı Kuvvetlerde kalması uygun görülmeyenlerin sözleşmeleri fesh edilir ve bunlara ikramiye ödenmez.

Vefat eden uzman erbaşların dul ve yetimlerine Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı tarafından aylık bağlanamaması durumunda, yukarıda belirttiğimiz şekilde hesaplanacak tazminat  kanuni mirasçılarına aynen ödenir. Uzman erbaş sözleşme feshi işlemi size yazılı olarak tebliğ edilir. Bu tebliğ belgesini dava açarken İdare Mahkemesine örneğini eklemeniz gereklidir.