Günümüzde belediyelerin, kamu kurumlarının yaptığı bir takım işler, projeler oldukça büyük seviyelerdedir. Bu nedenle, bu büyük işler bölümlere ayırılır ve bu bölümler belediyelerin, kamu kurumlarının yerine yapılmak üzere farklı yüklenicilerle, farklı şirketlerce üstlenilirler. Başka bir değişle teknik haliyle, büyük bir işin bir bölümünü yaptırmayı, asıl yükleniciden alarak kendisi üstlenen diğer yüklenici taşerondur. Taşeron güvenlik soruşturması, ilgili yönetmelik kapsamında yapılır. Taşeronun kadroya geçerken güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına tabii tutulacağı kanunda düzenlenmiştir. 15 Temmuz’da yaşanan kanlı darbe girişiminden sonradan bilindiği üzere memur alımları daha sıkı hale gelmişti. Taşeron işçilere de kadroya geçerken sadece arşiv soruşturması yapılacaktır. Güvenlik soruşturması yapılamaz.

Söz konusu işleri üstlenen yüklenici, taşeron firmaların, yüklenicilerin bünyesinde çalışan işçiler de taşeron işçiler olarak adlandırılmaktadır. Taşeron işçiler, çalıştığı işyerlerinin kadrolu olmayan çalışanlarıdır. Bu fark önemli bir farktır, çünkü kadrolu işçilerin çalıştığı işyerleri kamu kurumlarıyken, taşeron işçilerin çalıştığı işyerleri özel sektör şirketleridir. Fakat aynı görevi üstlenmekte ve yapmaktadırlar.

Taşeron işçiler için ise, sürekli işçi kadrolarına veya mahalli idare şirketlerinde işçi statüsüne geçirilmesiyle, 696 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Değişik 375 Sayılı 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 Sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 2802 Sayılı Hakimler Ve Savcılar Kanunu, 2914 Sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu, 5434 Sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu İle Diğer Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması, Devlet Memurları Ve Diğer Kamu Görevlilerine Memuriyet Taban Aylığı Ve Kıdem Aylığı İle Ek Tazminat Ödenmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye eklenen Geçici 24. Maddesi ile güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması şartı eklenmiştir. Söz konusu madde;

“İl özel idareleri ve belediyeler ile bağlı kuruluşlarında ve bunların üyesi olduğu mahalli idare birliklerinde, birlikte veya ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlası il özel idareleri, belediyeler ve bağlı kuruluşlarına ait şirketlerde 4734 sayılı Kanun ve diğer mevzuat hükümleri uyarınca personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım sözleşmeleri kapsamında yükleniciler tarafından 4/12/2017 tarihi itibarıyla çalıştırılmakta olanlar;

a) 657 sayılı Kanunun 48 inci maddesinin (A) bendinin (1), (4), (5), (6), (7) ve (8) numaralı alt bentlerinde belirtilen şartları taşımak”

şeklindedir. Maddeden anlaşılması gereken:

• İl özel idareleri ve belediyeler ile bağlı kuruluşlarında,
• İl özel idarelerine ve belediyelere ve onlara bağlı olan kuruluşlara üye olan mahalli idare birliklerinde,
• Sermayesinin yarısından fazlasının il özel idarelerine, belediyelere ve bağlı kuruluşlarına ait olduğu ve kalan sermayenin ise şirkete ait olduğu durumlardaki şirketlerde,

çalışacak sözleşmeli personelin sürekli işçi kadrolarına veya mahalli idare şirketlerinde işçi statüsüne geçirilmesi sürecinde ilgili personele 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki devlet memuru ve personeli olabilme şartları uygulanacaktır. Hukuki temellendirmesi yapılan bu husus şu anlama gelmektedir ki, yukarıda bahsedilen şirketlerde çalışacak taşeron işçilerine, devlet memuru ve personeli olma şartı olan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması şartlarından arşiv araştırması şartı uygulanacaktır.

Taşeron Güvenlik Soruşturması Nedir?

Başvuru sahipleri hakkında 12/1/2018 tarihinde 14/2/2000 tarihli ve 2000/284 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliğine uygun olarak başvuru sırasında ilgili Yönetmelik ekindeki form doldurulmak suretiyle arşiv araştırması yapılması il valiliklerinden topluca istenecek. Arşiv araştırması yapılacak ilgilinin ikametg,h adresinin bulunduğu valilik esas alınacak. İlgili mercilerden intikal eden arşiv araştırması sonucunda elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi tespit komisyonunca yapılacak.

2016 tarihli Kanun Hükmünde Kararname ile memur adayları için getirilmiş, ancak yukarıda bahsedilen hususlar gerçekleştiğinde taşeron işçiler için de uygulanacak arşiv araştırmasının şartlarının ne anlama geldiği, 12 Nisan 2000 tarihli ve 24018 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği’nde açıklanmıştır. Söz konusu Yönetmeliğe göre;

Güvenlik soruşturması;

kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tehdit olup olmadığının, yıkıcı ve bölücü faaliyetlerde bulunup bulunmadığının, ahlaki durumunun, yabancılar ile ilgisinin ve sır saklama yeteneğinin mevcut kayıtlardan ve yerinden araştırılmak suretiyle saptanması ve değerlendirilmesini,

Arşiv araştırması;

kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tehdit olup olmadığının mevcut kayıtlardan saptanmasını, ifade etmektedir.

Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılırken, ilgili yönetmelikte de belirtildiği üzere, kişinin içinde bulunduğu ortam dikkate alınarak, kişinin kayıtlı ikamet adresi ile fiilen ikamet ettiği adres esas alınmak suretiyle;

a) Kimlik kontrolü, kimlik kayıtlarının doğruluk derecesi, uyrukluğu, geçmişte yabancı bir devletin uyrukluğuna girip girmediği,

b) Genel kolluk kuvvetlerinin ve istihbarat birimlerinin arşivlerinde bilgiler bulunup bulunmadığı, adli sicil kaydının ve hakkında arama kaydı veya herhangi bir tahdidin olup olmadığı,

c) Terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti veya iltisakının bulunup bulunmadığı ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanuna ve Atatürk ilke ve inkılaplarına aykırı davranıp davranmadığı,

ç) Şeref ve haysiyetini ihlal edecek ve görevine yansıyacak şekilde kumara, uyuşturucuya, içkiye, paraya ve aşırı bir şekilde menfaatine düşkün olup olmadığı, ahlak ve adaba aykırı davranıp davranmadığı,

d) Yabancılarla, özellikle hasım ve hasım olması muhtemel Devlet mensupları ve temsilcileriyle ilgili derecesinin iç yüzü ve nedeni,

araştırılır.

Taşeron İşçilere Güvenlik Soruşturması mı Yapılır, Arşiv Araştırması mı?

Taşeron işçilerin daimi işçi kadrosuna geçirilmelerine imkan tanıyan 696 Sayılı KHK’nın uygulama usul ve esaslarının belirlendiği Tebliğ’in arşiv araştırmasıyla ilgili 7. Maddesi’nin üçüncü fıkrasındaki hüküm şu şekildedir.

“Başvuru sahipleri hakkında 12/1/2018 tarihinde 14/2/2000 tarihli ve 2000/284 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliğine uygun olarak başvuru sırasında ilgili Yönetmelik ekindeki form doldurulmak suretiyle arşiv araştırması yapılması Bakanlıklar ve merkezi Ankara’da bulunan idarelerin merkez teşkilatları için Emniyet Genel Müdürlüğünden, diğer idareler ile taşra teşkilatları için ise il valiliklerinden topluca istenir. Arşiv araştırması yapılacak ilgilinin ikametgâh adresinin bulunduğu valilik esas alınır. İlgili mercilerden intikal eden arşiv araştırması sonucunda elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi tespit komisyonunca yapılır.”

Benzer hüküm, belediye işçileri açısından Tebliğ’in 32. Maddesi’nin üçüncü fıkrasında yer almaktadır.

Tebliğ’de açıkça ifade edildiği gibi sürekli işçi kadrosuna geçirilecek taşeron işçiler için istenen arşiv araştırmasıdır. Kimi kurumların bunu güvenlik soruşturması olarak ifade etmesi, kavram kargaşasından kaynaklanmaktadır. Yaklaşık 900 bin işçi için, kısıtlı süre içerisinde güvenlik soruşturması yapılabilmesine imkan yoktur.

Taşeron İşçiler için Güvenlik Soruşturması Nasıl Yapılır?

1 Ocak 2018 tarihli Resmi Gazetede Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan Kamu Kurum Ve Kuruluşlarında Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımı Sözleşmeleri Kapsamında Çalıştırılmakta Olan İşçilerin Sürekli İşçi Kadrolarına Veya Mahalli İdare Şirketlerinde İşçi Statüsüne Geçirilmesine İlişkin 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçici 23 Ve Geçici 24 Üncü Maddelerinin Uygulanmasına Dair Usul Ve Esaslar isimli Tebliğ, taşeron işçilere uygulanacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının uygulanmasına dair usul ve esaslar hakkındadır.

İlgili tebliğe göre, Taşeron belediye ve kamu işçileri bahsi geçen işlere yaptıkları başvuru sırasında işyerince istenilen belgelerle birlikte internet üzerinden de yayınlanmış güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması formunu da doldururlar. Bu form ve istenilen belgeleri başvuru yaptıkları işyerine teslim ederler. Söz konusu form ve ilgili kişinin Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nden sağlanan adli sicil kaydı, başvuruda bulunulan kurum tarafından güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmak üzere ilgili makamlara gönderilir.

Kişi hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılabilmesi için, kişinin bir devlet kurumuna (Sağlık Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, vb.)  başvuru yapmış olması ve başvuru yapılan bu kurum tarafından kişi hakkında bir güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması talebinin yapılmış olması gerekir. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması talebi sadece kurumlar tarafından yapılabilir.

Yukarıda izahı yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na ilgili husus için tabi olan taşeron işçileri için, başvurdukları kamu kurumlarının talebi üzerine, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlerince yapılmaktadır. Güvenlik soruşturmasını ve arşiv araştırmasını isteyen kamu kurumlarına, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucu olarak, kamu personeli adayı taşeron işçi hakkında karar vermeye yeterli bilgiler aktarılır.

Başvuranların şartları taşıyıp taşımadıklarının tespiti amacıyla, idarenin atamaya yetkili amirinin veya idarenin şirketinin en üst yöneticisinin ya da bunların görevlendireceği kişinin başkanlığında, biri valinin görevlendireceği üye olmak üzere, diğer üyeleri atamaya yetkili amirin ya da idarenin şirketinin en üst yöneticisinin belirlediği en az üç kişiden oluşan tespit komisyonu teşkil edilir. Ayrıca vali tarafından bir yedek üye, atamaya yetkili amir veya idarenin şirketinin en üst yöneticisi tarafından da bir yedek üye belirlenir. Aktarılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonuçları, oluşturulan tespit komisyonunca değerlendirilir ve kişi hakkında güvenlik soruşturması olumludur ya da güvenli soruşturması olumsuzdur kararı verilir. Soruşturma ve araştırma sonucunu içeren bilgi ve belgeler, ilgili taşeron işçinin işlemini yapan makamlardaki dosyasında asgari “gizli” gizlilik derecesinde aidiyet konusuna göre fiziki ve/veya elektronik ortamda muhafaza edilir.

Taşeron İşçiler için Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Sonucuna Kim Karar Verir?

Tebliğ’de, Tespit Komisyonlarına, arşiv araştırma sonuçlarının değerlendirmesini yapma sorumluluğu verilmektedir. Arşiv araştırma sonucunun olumsuz çıkması durumunda ilgili kişinin kadroya geçirilmeyeceği de açıktır. Bu nedenle Tespit Komisyonlarının diğer inceleme işlemlerini tamamlamış olsalar bile arşiv araştırma sonuçlarını beklemeden sınava girebilecek kişilerin listesini ilan etmesinin doğru bir yöntem olmadığını değerlendiriyoruz. Komisyonlar, temel değerlendirme kriterlerinden biri olan arşiv araştırma sonucunu beklemeli, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Valiliklerden intikal edecek bilgilere göre arşiv araştırması olumsuz çıkanları kapsam dışı bırakarak listeleri açıklamalıdır.

Kimi kurumların yaptığı uygulamadaki gibi arşiv araştırması tamamlanmadan kadro sınavına girecek listelerin ilan edilmesi durumunda, sınavı kazanmış olan işçiye nasıl bir uygulamaya yapılacaktır? Tebliğ’de sınav sonuçların açıklanmasının ardından arşiv araştırma sonuçlarının dikkate alınacağına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Ayrıca arşiv araştırma sonuçlarını değerlendirmeye Tespit Komisyonları yetkili kılınmıştır. Tespit Komisyonlarının görevi de sınava girecek hak sahiplerinin listesini tespitle sınırlıdır.

Taşeron İşçiler için Güvenlik Soruşturması Olumsuz Sonuçlananlar Ne Yapmalı?

Kişi güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanmasından sonra 60 gün içerisinde yürütme durdurma istemli iptal davası açmalıdır, aksi takdirde kişinin dava açma hakkı düşecektir. Buradaki süre iş günü değil, normal gündür, bu hususa dikkat edilmelidir.

Yukarıda da bahsedildiği üzere, taşeron işçiler için yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması halinde, kurum tarafından ilgili kişiye olumsuzluğun nedeni belirtilmemektedir. Bu nedenle, olumsuz sonuçlanan güvenlik soruşturmalarının nedenini öğrenmek ve olumsuz sonuçlanan güvenlik soruşturması işlemine karşı dava yoluna başvurulabilmesi için bahsedildiği şekilde işlemin iptali adına ilgili kişinin 60 gün içerisinde son görev yaptığı yerdeki İdare Mahkemesi’nde iptal davası açması gerekmektedir.

Taşeron işçiler için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması, diğer meslek gruplarıyla karşılaştırdığında çok daha sıkıntılı sonuçlar doğurmaktadır. Öyle ki, diğer meslek gruplarında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması kişilerin sadece devlet memuru olarak çalışmalarına engel olmaktayken mesleklerini özel sektörde icra etmelerine engel olmamaktadır. Ancak, taşeron işçileri için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması durumu, işçilerin sadece devlet memuru olarak çalışmalarına engel olmakla kalmaz aynı zamanda mevcut olarak özel sektörde bulunan işlerini de icra etmelerine engel olmaktadır. Yani, özetle güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması olumsuz sonuçlanan taşeron işçiler işsiz kalacaktır.

Taşeron işçiler için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının sonuçları yukarıda da ifade edildiği gibi oldukça önemlidir. Bu sebeple, hukuki konularda gerekli bilgi ve tecrübeye sahip olunmadığından, münferit bir şekilde hareket etmek telafisi imkansız zararlara yol açabilmektedir.

Her meslekte ve alanda olduğu gibi idari davalarda uzmanlık gerektirmektedir. Özellikle sadece devlet memurluğundan değil, ek olarak mesleklerinden de olan taşeron işçilerinin, kanun, tüzük, yönetmelikler, emsal kararlar ve mahkeme uygulamaları karşısında hak kaybına uğramaması için idare hukukunda uzman avukat yardımı alması gereklidir. Söz konusu sürecin bir idare hukuku avukatı tarafından yönetilmesi oldukça önemlidir. Bu sayede ilerde karşılaşılabilecek hukuki sorunlar önlenecek, işin mahkemeye intikal etmesi halinde zaman, emek ve maddi kayıpların olmasının önüne geçilecektir. Yargılama faaliyetlerinin de ücretsiz olmadığı unutulmamalıdır.

Anayasa Mahkemesi İptal Kararı Sonrası Durum

657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzun devlet memurluğuna alınacaklarda aranacak genel ve özel şartları belirleyen 48/A/8 maddesindeki “güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak” hükmü Anayasa Mahkemesinin 24/7/2019 tarihli ve E.:2018/73; K.:2019/65 sayılı Kararı ile iptal edilmiş ve henüz bu konuda yeni bir düzenleme yapılmamıştır. Bu nedenle 657 sayılı Devlet Memurları Kapsamında memur ya da sözleşmeli personel olarak istihdam edilecekler için güvenlik soruşturması yapılmayacaktır.

Ancak bu durum tüm kamu personelini kapsamamaktadır. 4045 sayılı Güvenlik Soruşturması Kanununun 1/1 maddesi gereğince Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, jandarma, emniyet, sahil güvenlik ve istihbarat teşkilatlarında çalıştırılacak kamu personeli ve ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde çalışacak personel hakkında güvenlik soruşturması yapılacaktır. Bu durumda askeri kurumlar ile savunma, emniyet ve istihbarat birimlerinde çalışacak taşeron personel halen güvenlik soruşturmasına tabi bulunmaktadır. Diğer kurumlarda çalışacak taşeron personel hakkında ise aksi yönde yasal düzenlemeye kadar güvenlik soruşturması yapılması söz konusu değildir.