İhtiyati tedbir, davanın açılması ile hüküm arasında geçen zaman içinde davadan elde edilebilecek sonucu korumak amacıyla geçici hukuki koruma sağlayan müessesedir. Diğer bir tanımla ihtiyati tedbir; kesin hükme kadar devam eden yargılama boyunca, davacı veya davalının hukuki durumunda meydana gelebilecek zararlara karşı öngörülmüş, geçici nitelikte, geniş veya sınırlı olan hukuki korumadır. İhtiyati tedbir geçici olup sadece kesin hukuki korumanın sonucuna kadar bu sonucu boşa çıkaracak tehlikeleri bertaraf etmeyi amaçlar. Bir dava açılması ile birlikte hemen sonuç alınması beklenemez. Gerek ülkemizdeki yargı yerlerinin iş yoğunluğu gerekse de görülecek işin niteliği buna izin vermeyebilir. Bu nedenle ihtiyati tedbir son derece önemlidir.  İhtiyati tedbir güvencesinin birtakım şartları vardır. Bunlar;

• Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacak olması,
• Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin imkansız hale gelecek olması,
• Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin gecikme sebebi ile bir sakıncanın ya da ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hallerinde ihtiyati tedbir kararı verilebilir. Seçimlik olarak, şartlardan biri mevcut ise, mahkeme ihtiyati tedbir kararını verebilecektir.

Davacı, dava açmadan önce, hakkını korumak için geçici hukuki koruma olarak mahkemeden ihtiyati tedbir talep edebilir. Bir hukuki koruma olarak ihtiyati tedbir, talep eden tarafın talep ettiği hakkını açacağı dava ile ya da devam eden bir davanın neticesinde elde etmesinin sağlanması amacıyla tesis edilen bir çeşit hukuki güvencedir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda geçici hukuki korumalar başlığı altında 389 ila 399. maddeler arasında düzenlenmiştir.

İhtiyati Tedbir Nedir?

İhtiyati tedbir, davanın açılması ile hüküm arasında geçen zaman içinde davadan elde edilebilecek sonucu korumak amacıyla geçici hukuki koruma sağlayan müessesedir. İhtiyati tedbir kararı verilebilmesi için mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle;

• Hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması
• Hakkın elde edilmesinin tamamen imkansız hale gelmesi
• Hakkın elde edilmesinin gecikmesinde sakınca bulunması
• Hakkın elde edilmesinin gecikmesinde ciddi bir zararın ortaya çıkacağı endişesi bulunması

Hallerinden birinin varlığı gerekmektedir. Bu haller ihtiyati tedbirin şart ve sebeplerini oluşturmaktadır.

İhtiyati Tedbir Talebi Nasıl Talep Edilir?

İhtiyati tedbir bir dava değildir. Bir güvence olarak ihtiyati tedbir talebi, dava açılmadan önce ve dava açıldıktan sonra istenebilir. Geçici bir korumadır. İhtiyati tedbir istemi, dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili olan mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilir. Dava açılırken, dava dilekçesinde bir ibare ile ihtiyati tedbir mahkemeden talep edilebilir. İhtiyati tedbir talep edenin hakkının derhal korunmasında zorunluluk bulunan hallerde, hakim karşı tarafı dinlemeden de tedbire karar verebilir.

Önemli olan bir hakkın korunmasıdır. Tedbir talep eden taraf, dilekçesinde dayandığı ihtiyati tedbir sebebini ve türünü açıkça belirtmek ve davanın esası yönünden kendisinin haklılığını yaklaşık olarak ispat etmek zorundadır.

İhtiyati Tedbir Kararı

İhtiyati tedbir talebi istenilen görevli ve yetkili mahkeme, tedbire konu olan mal veya hakkın muhafaza altına alınması veya bir yediemine tevdii ya da bir şeyin yapılması veya yapılmaması gibi, sakıncayı ortadan kaldıracak veya zararı engelleyecek her türlü tedbire karar verilebilir. İhtiyati tedbir kararında;

• İhtiyati tedbir talep edenin, varsa kanuni temsilcisini ve vekilinin ve karşı tarafın adı, soyadı ve yerleşim yeri ile talep edenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
• Tedbirin, açık ve somut olarak hangi sebebe ve delillere dayandığı,
• Tereddüde yer vermeyecek şekilde, neyin üzerinde ve ne tür bir tedbire karar verildiği,
• Talepte bulunanın, ne tutarda ve ne türde bir teminat göstereceği, yazılır.

İhtiyati tedbir talebin reddi kararı ise gerekçeli olarak verilir yani ihtiyati tedbirin neden ve ne koşullarda verildiği açık olarak belirtilir. Mahkeme verdiği her kararı genel olarak gerekçelendirmelidir. Verilen ihtiyati tedbir kararına karşı kanun yoluna başvurulabilir. Yüzüne karşı ve aleyhine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf da kanun yoluna başvurabilir. Yapılacak olan başvurular öncelikli olarak incelenir ve kesin olarak karara bağlanırlar.

İhtiyati Tedbir Kararında Teminat Gösterilmesi

İhtiyati tedbir talebi 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda geçici hukuki korumalar başlığı altında düzenlenmiş olup, bu tedbir yani geçici hukuki koruma talep edilirken, talep edenin bir teminat göstermesi gerekmektedir. İhtiyati tedbir talep eden, haksız çıktığı takdirde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları muhtemel zararlara karşılık teminat göstermek zorundadır. Tedbir talebi resmi belgeye, başkaca kesin bir delile dayanıyor ya da durum ve koşullar gerektiriyorsa, mahkeme gerekçesini açıkça belirtmek şartıyla teminat alınmamasına da karar verebilir. Asıl davaya ilişkin hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren bir ay içinde tazminat davasının açılmaması üzerine teminat iade edilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 84’ de teminat gösterilecek haller sayılmıştır. Buna göre 84. maddenin 2. fıkrası gereği de, “Davanın görülmesi sırasında teminatı gerektiren durum ve koşulların ortaya çıkması hâlinde de mahkeme teminat gösterilmesine karar verir.” kuralı burada da uygulanacaktır. HMK madde 86 uyarınca da, “Yargılama giderlerini karşılayacak teminata, mahkemece kendiliğinden karar verilir. Hâkim, teminat kararı vermeden önce tarafları veya müdahale talebinde bulunan kişiyi dinleyebilir.” denmektedir. Mahkemece ihtiyari tedbir talebi adına bir teminat gösterilmesi istenmişse, bu teminat gösterilmelidir. İstenen teminat gösterilmez ise Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 88/1 uyarınca da usulen reddedilir.

İhtiyati Tedbir Kararının Uygulanması

İhtiyati tedbir kararı talep edilen yetkili ve görevli mahkeme bu kararı gerekçelendirerek verdikten sonra, kararın uygulanması, bu kararın tedbir isteyen tarafa tefhim veya tebliğinden itibaren bir hafta içinde talep edilmek zorundadır. Aksi halde, kanuni süre içinde dava açılmış olsa dahi, tedbir kararı kendiliğinden kalkar. Tedbir kararının uygulanması, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesinden talep edilir.

Mahkeme, vereceği kararında belirtmek suretiyle, tedbirin uygulanmasında, yazı işleri müdürünü de görevlendirebilir. İhtiyati tedbir kararının uygulanması için, gerekirse zor kullanılabilir. Zor kullanmak hususunda, bütün kolluk kuvvetleri ve köyde muhtarlar uygulamayı gerçekleştirecek memurun yazılı başvurusu üzerine, kendisine yardım etmek ve emirlerine uymakla yükümlüdürler. İhtiyati tedbir uygulayan memur, bir tutanak düzenler. Bu tutanakta, tedbir konusu ve bulunduğu yer gösterilir. Tedbir konusu ile ilgili her türlü iddia bu tutanağa geçirilir. Tedbiri uygulayan memur, bu tutanağın bir örneğini tedbir sırasında hazır bulunmayan taraflara ve duruma göre üçüncü kişiye tebliğ eder. İhtiyati tedbir kararları hakkında kanun yoluna başvurulması halinde, tedbire ilişkin dosya ve delillerin sadece örnekleri ilgili mahkemeye gönderilir.

İhtiyati Tedbir Kararına Karşı İtiraz

İhtiyati tedbir kararı istenildiği takdirde, talebi isteyen kişi gerekli delilleri yahut teminatı göstermek zorundadır. Adli yardımdan yararlananların bu teminatı göstermesine gerek yoktur fakat bir gerekçe sunmalıdırlar. Mahkeme, ihtiyati tedbir kararı vermeden önce tarafları dinlemelidir. Tedbiri talep etmeyen karşı taraf dinlenilmeden verilmiş olan ihtiyati tedbir kararlarına itiraz edilebilir. Fakat yapılan itirazlar, aksine karar verilmedikçe, icrayı durdurmazlar.

İhtiyati tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf hazır bulunuyorsa, tedbirin uygulanmasından itibaren; hazır bulunmuyor ise tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren bir hafta içinde;

• İhtiyati tedbirin şartlarına,
• Mahkemenin yetkisine,
• Teminata ilişkin olarak kararı veren mahkemeye itiraz edebilir.

Esas hakkında dava açıldıktan sonra, itiraz hakkında, bu davaya bakan mahkemece karar verilir. İhtiyati tedbir kararının uygulanması sebebiyle menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de ihtiyati tedbiri öğrenmelerinden itibaren bir hafta içinde ihtiyati tedbirin şartlarına ve temimata itiraz edebilirler. Bu itiraz bir dilekçe ile yapılır. İtiraz eden, itiraz sebeplerini açıkça göstermek ve itirazın dayanağı olan tüm delilleri dilekçesine eklemek zorundadır.

Teminat Karşılığı Tedbirin Değiştirilmesi veya Kaldırılması

Aleyhine olacak şekilde ihtiyati tedbir kararı verilen tarafın veya hakkında bu tedbir kararı uygulanan kişi, mahkemece kabul edilecek bir teminat gösterirse mahkeme, duruma göre ihtiyati tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir. Teminatın tutarı, tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılmasına göre, türü ise HMK 87. maddeye göre tayin edilir. İtiraza ilişkin madde fıkraları da kıyas yolu ile uygulanır.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 87. maddesine göre, bir davada verilecek teminatın tutarını ve şeklini hâkim serbestçe tayin eder. Ancak, tarafların teminatın şeklini sözleşmeyle kararlaştırmaları hâlinde, teminat ona göre belirlenir denmektedir. Teminatı gerektiren durum ve koşullarda değişiklik olması hâlinde, hâkim teminatın azaltılması, artırılması, değiştirilmesi ya da kaldırılmasına karar verebilecektir. Durum ve koşulların değiştiği sabit olursa, talep üzerine ihtiyati tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına teminat aranmaksızın karar verilebilir.

İhtiyati tedbir kararı dava açılmasından önce verilmişse, tedbir talep eden, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına ilişkin evrakı, kararı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşılığında bir belge almak zorundadır. Aksi halde tedbir kendiliğinden ortadan kalkar. İhtiyati tedbir kararının etkisi, aksi belirtilmediği takdirde, nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Tedbir kalkmış veya kaldırılmış ise bu husus ilgili yerlere bildirilir. İhtiyati tedbir dosyası, asıl dava dosyasının eki sayılır.

Tedbire Muhalefetin Cezası

İhtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymayan veya tedbir kararına aykırı davranan kimse, ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde şikâyet edilmesi üzerine, altı aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır. Görevli ve yetkili mahkeme, esas hakkındaki dava henüz açılmamışsa, ihtiyati tedbir kararı veren mahkeme; esas hakkındaki dava açılmışsa, bu davanın görüldüğü mahkemedir.

Şikâyet olunana, şikâyet dilekçesi ile birlikte duruşma gün ve saatini bildiren davetiye gönderilir. Davetiyede, savunma ve delillerini duruşma gününe kadar bildirmesi ve duruşmaya gelmediği takdirde yargılamaya yokluğunda devam olunarak karar verileceği ihtar edilir. Mahkeme duruşmaya gelen şikayet olunana, 5271 sayılı Kanunun 147.maddesinde belirtilen haklarını hatırlatarak savunmasını alır. Mahkeme, dosyadaki delilleri değerlendirerek gerekli araştırmayı yapar. Yargılama sonunda şikâyet olunanın ihtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymadığı veya tedbir kararına aykırı davrandığı tespit edilirse, disiplin hapsi ile cezalandırılmasına; aksi takdirde şikâyetin reddine karar verilir.

Taraflar, kararın tefhim veya tebliğinden itibaren bir hafta içinde karara itiraz edebilir. İtirazı, o yerde hükmü veren mahkemenin birden fazla dairesinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisinden sonra gelen daire; son numaralı daire için bir numaralı daire; o yerde hükmü veren mahkemenin tek dairesi bulunması hâlinde en yakın yerdeki aynı düzey ve sıfattaki mahkeme inceler.

İtiraz merci, bir hafta içinde kararını verir. Merci, itirazı yerinde görürse işin esası hakkında karar verir. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Verilen disiplin hapsi kararları kesinleşmeden infaz edilemez. Kesinleşen kararların infazı Cumhuriyet başsavcılığınca yapılır. Tedbir kararına aykırı davranışın sona ermesi veya tedbir kararının gereğinin yerine getirilmesi ya da şikayetten vazgeçilmesi hâlinde, dava ve bütün sonuçlarıyla beraber ceza düşer. Disiplin hapsine ilişkin karar, kesinleştiği tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra yerine getirilemez.

İhtiyati Tedbir Ne Kadar Sürer?

6100 sayılı HMK’ye 397/2. maddesi gereğince ihtiyati tedbir, nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Ancak mahkeme tarafından bunun öncesinde tedbirin kaldırılmasına karar verilebilir.

İhtiyati tedbir kararı, kararın verildiği tarihten itibaren bir hafta içerisinde uygulamaya konmazsa kendiliğinden kalkar. Dava öncesinde verilmiş olan ihtiyati karara istinaden iki hafta içerisinde esasa ilişkin dava açılmaması halinde de ihtiyati tedbir kararı kendiliğinden kalkacaktır.

Lehine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf, ihtiyati tedbir talebinde bulunduğu anda haksız olduğu anlaşılır yahut tedbir kararı kendiliğinden kalkar ya da itiraz üzerine kaldırılır ise haksız ihtiyati tedbir nedeniyle uğranılan zararı tazminle yükümlüdür. Haksız ihtiyati tedbirden kaynaklanan tazminat davası, esas hakkındaki davanın karara bağlandığı mahkemede açılır. Tazminat davası açma hakkı, hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren, bir yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar.