Güvenlik soruşturması itiraz müessesi hukukumuzda öngörülmemiştir. Güvenlik soruşturmasına itiraz mümkün değildir. Bu sebeple güvenlik soruşturması red gelenler İdare Mahkemesine yürütme durdurma istemli iptal davası açmaları gereklidir. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, başvuru yapılan kurumdan gelen talep üzerine yetkili makamlar tarafından kişi hakkında hazırlanan, kişinin başvurulan kamu kurumunda çalışmasının sakıncalı olup olmadığına yönelik bir rapordur. Kamu hizmetine girme hakkını kısıtlamaya yönelik bu uygulama bir çok kişiyi mağdur etmektedir. Güvenlik soruşturması avukat aracılığıyla açılacak iptal davasında sebebi öğrenilecektir.
Güvenlik soruşturması kamuya alımlarda en sıkı kontrol edilen uygulamalardan biridir. Kritik görevlerde çalışan personel hakkında yapılan güvenlik soruşturmaları ile ilgili kapsam genişlemiş olup, günümüzde neredeyse her kamu personeli alımı veya naklinde personel seçim unsuru olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu nedenle güvenlik soruşturması itiraz ve avukat seçimi son derecek önemlidir.
Kamuda istihdam edilecek bireyler hakkında pek çok şart aranır. Devletlerin, istihdam edecekleri ve unvanların gerektirdiği genel koşullar haricinde, devlete ait kurumların ortak unvanlara sahip kadrolarında bile kurumlarının özel durumları ve görevleri gereği özel şartlar belirlemesi gayet normaldir. Alınacak personelin hangi okullarda okudukları, daha önce hangi işlerde ve iş kollarında çalıştıkları, adli ve idari soruşturma geçmişi, hakim olduğu yabancı diller, yaşları vs. bu şartları sağlayan adayların, belirli sınavlardan geçirilip mevzuat bilgileri veya genel kültürleri ölçülerek elemeye tabi tutulurlar
Güvenlik soruşturması çok tartışmalı bir uygulamadır. Sebebi arzı anayasal kurallarla çelişkili olduğu iddialarından kaynaklanmaktadır. Tartışmalı olmasının bir başka nedeni de, eski düzenlemenin yasal dayanağının bulunmamasıydı. 8.3.1990 tarihli ve 90/245 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile “Güvenlik Soruşturması Yönetmeliği” çıkarılmıştır. Fakat bu yönetmelik, herhangi bir kanuna dayandırılmamış; yönetmelikte “dayanağı kanun” hanesi boştur. 26.10.1994 tarihinde halen yürürlükte olan 4045 sayılı Kanun ve bu kanuna dayanılarak 14.2.2000 tarihinde 2000/284 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile “Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği” çıkarılmıştır. Bu yönetmeliğin 16. maddesi ile yasal dayanağı olmayan “Güvenlik Soruşturması Yönetmeliği” tamamen yürürlükten kaldırılmıştır.
Güvenlik Soruşturması Uygulamasında Yapılan Hatalar
Devletlerin, başkalarının eline geçtiğinde devletin varlığı ve bütünlüğüne zarar verebilecek, itibarını zedeleyebilecek bilgi, belge, doküman, şahıs, araç ve binalarının korunmasını, işletilmesini vs. sağlayan ve gizlilik dereceli birimlerde çalışan asker, polis, MİT görevlisi gibi personeli vardır. Bu personelin, diğer kamu görevlilerine nazaran daha özenle seçilmesi gerekmektedir. Bu kilit personel, olağan devlet memuru kıstasları haricinde daha detaylı güvenlik soruşturmasına tabi tutulur.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yönetmeliğinde arşiv araştırmasında bakılacak hususların saptanmasından bahsedilmektedir. Fakat güvenlik soruşturması uygulamasında ise hususların saptanmasından ile bu hususların ayrıca değerlendirilmesinden bahsedilmektedir. Yani arşiv araştırmasında idare sadece durumu saptarken, güvenlik soruşturmasında durumu saplamakla birlikte gerekli değerlendirmeyi yapar. Güvenlik soruşturmasında araştırılacak hususların, idarenin takdirine bağlı olarak “sakıncalı” bulunup bulunmayacağını yönetmelik de baştan kabul edilmiş, idareye takdir hakkı tanınmıştır. Saptamanın yeterli olmayacağı, idarenin gerektiğinde takdir hakkını kullanmasını gerekli görülmektedir.
Devlet kurumlarında çalışacak personel, pek çok konuda değerlendirilirler. Devletlerin, istihdam edecekleri ve unvanların gerektirdiği genel koşullar haricinde, devlete ait kurumların ortak unvanlara sahip kadrolarında bile kurumlarının özel durumları ve görevleri gereği özel şartlar belirlemesi gayet normaldir.
Örneğin ahlaki zafiyet konusunda yapılacak saptama ve değerlendirme hangi hukuksal ölçütlere göre yapılabilir? Kişinin kaldığı otel kayıtları değerlendirmeye esas teşkil edebilir mi? Güvenlik soruşturması ahlaki durum kriterleri nelerdir? Kamu kurumunda çalışmaya engel teşkil eden güvenlik soruşturması uygulamasının, kişileri ahlaki zafiyeti olduğu değerlendirirken daha nesnel ölçütlerden yararlanması gerekmektedir. Zira otel kayıtları verileri analiz edilirken; birlikte konaklama yapılan kişinin cinsiyeti, konaklama yapılan süre ile akrabalık ilişkileri titizlikle değerlendirilmediği sürece bu durum güvenlik soruşturmasının olumsuz olarak neticelenmesine sebep olsa da idare mahkemesi tarafından iptal edilecektir.
Sabıka Kaydı ve İstihbari Bilginin Güvenlik Soruşturmasına Etkisi
Güvenlik soruşturmasının tamamlayıcı parçaları olarak, sabıka kaydı ve istihbari faaliyetleri bulunmaktadır.Sabıka kaydı araştırması; kişi hakkında mahkemeler tarafından verilmiş mahkumiyet kararının bulunup bulunmadığının, soruşturma altında olup olmadığı hususunun araştırılmasıdır. Bu araştırma, adli sicil kayıtlarından yararlanılarak yapılmaktadır. Güvenlik soruşturması uygulaması, sabıka kaydı araştırmasını kapsamaktadır.
İstihbari bilgi ise; kişiler hakkındaki bilgilerin, güvenlik ve istihbarat kuruluşları tarafından resen toplanması ve kayıt altına alınmasıdır. Güvenlik soruşturması, adli sicil kayıtları gibi istihbari bilgilerden de yararlanılmaktadır.
Açılan bir çok davada davalı idare savunmasında istihbari bilgiye dayanarak güvenlik soruşturmasının olumsuz neticelendiğini mahkemeye göndermektedir. Fakat bu bilgilerin kaynağı, dayanağı ve elde ediliş biçimi hakkında bilgi verilmemektedir. Buda elde edilen bilgilerin doğruluğu ve ciddiyetini idare mahkemesi tarafından sorgulanması sonucunu doğurmaktadır.
Güvenlik soruşturması ve istihbari araştırma gizlilik içinde yürütülmektedir ve birbirlerini desteklemektedir. Ayrıldıkları bir nokta ise; istihbari bilgi, güvenlik ve istihbarat kuruluşlarının kendiliklerinden bilgi toplamalarına rağmen güvenlik soruşturmasının yapılabilmesi için ilgili makamlardan gelen bir talep gerekmektedir. Yani kişi hakkında uzun yıllar boyunca kurumlar resen bilgi toplamakta.Fakat güvenlik soruşturması yapılabilmesi için kişinin bir kamu kurumuna başvurması ve hakkında ilgili kamu kurumu tarafından güvenlik soruşturması talebi gereklidir.
Güvenlik Soruşturması Avukatı
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının amacı, yukarı belirtilen etmenlere karşı devleti zafiyete uğratmayacak kritik göreve getirilecek kamu personelinin doğru seçilebilmesidir. Güvenlik soruşturması kapsamında elde edilen veriler, çeşitli yöntemler ve araçlar aracılığı ile daha önce belirlenmiş objektif kıstaslar ile süzülüp Değerlendirme Komisyonu tarafından karara bağlanır. Fakat bunu yaparken bir çok hukuka aykırı uygulamalara neden olmaktadır. Güvenlik soruşturması iptal davası da oluşan hukuka aykırılıkları gidermek için başvurulan yoldur.
İdare Hukukunda davacının avukat ile temsil edilmesi gibi bir zorunluluk düzenlenmemiştir. Aksine kişilerin idare mahkemelerinde kendisini temsil etme hakkı vardır. Bu sebeple idari davalarda avukat tutma zorunluluğundan söz edilemez. Esasında tüm davalar için aynı gerekçe geçerlidir. Türkiye sınırları içerisinde açılacak davalarda avukat ile temsil zorunluluğu yoktur.
İdari davalar spesifik davalar olup özel bilgi ve tecrübeyi gerekli kılmaktadır. İdare mahkemelerinde açılacak yürütme durdurma istemli iptal davalarında kişilerin hak kaybına uğramaması için avukat ile çalışmaları önemlidir. Güvenlik soruşturmanız olumsuz neticelenmesi sonucunda 30 yıl icra edeceğiniz meslek elinizden alınmış olacak. Bu sebeple kanunları çok iyi bilen, emsal kararları dosyanıza ekleyebilecek ve mevzuatta lehinize hükümleri mahkemeye aktarabilecek avukattan profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz. Güvenlik soruşturması avukatı seçerken üstte belirtilen kriterlere göre hareket etmeniz faydanıza olacaktır.
