Çek, senet, bono zamanaşımı süreleri TTK 749. ve 814. maddede düzenlenmiştir. Bir alacağın zamanaşımı süresinin dolmuş olması alacak hakkının varlığını ortadan kaldırmamakla birlikte, o hakkın talep edilememesi sonucunu doğurmaktadır. Zamanaşımı süreleri def’i olup borçlu tarafından belli bir aşamaya kadar ileri sürülmelidir. Aksi takdirde yapılan işlem geçerli olacaktır. Hak düşürücü süreleri hakim resen dikkate almaz. Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri hakkında düzenlenen zamanaşımı süreleri Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır (TTK m.749). Bonoda 3 tür zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Bunlar:

• Düzenleyene karşı ileri sürülecek talepler yönünden: Hamilin düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. (TTK m.749/1) 

• Hamilin kendisinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden: Vadesi geçmiş bir bononun hamili, elindeki bonoya dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına başvurabilir. Bu başvuru için zamanaşımı süresi 1 yıldır. Hamilin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı protesto tarihinden itibaren işlemeye başlar.(TTK m.749/2) 

• Ödeyen müracaat borçlusunun, kendinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden: Bono bedelini ödeyen müracaat borçlusunun, kendinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri sürebileceği talepler yönünden zamanaşımı süresi, ödeme tarihinden itibaren 6 aydır. (TTK m.749/3) 

TTK Kapsamında Kambiyo Senedi Nelerdir?

Zamanaşımı, bir hakkın varlığını ortadan kaldırmamakla birlikte, aradan belli bir süre geçmesi sebebiyle artık talep edilememesi anlamına gelmemektedir. Hak düşürücü süreden farklı olarak hakim arafından resen dikkate alınamayacaktır. Borçlu tarafından iler sürülmesi gereken bir def’idir. Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri için de TTK’da zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir. Bu yazımızda, kambiyo senetlerinden sadece bonoyu ele alarak bonoyla ilgili zamanaşımı sürelerinden bahsedeceğiz.  TTK uyarınca kambiyo senetleri 3 çeşittir. Bunlar;

• Poliçe
• Bono
• Çektir.

Bir senet zamanaşımına uğrasa bile kambiyo senedi vasfını kaybetmemektedir. Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla icra takibinde; senedin zamanaşımına uğramış olması hususu, bir def’i hakkı olduğu için, borçlu zamanaşımı def’inde bulunmadığı sürece; icra dairesi tarafından icra takibine müdahale mümkün değildir.

TTK’da Zamanaşımına Dair Düzenleme Neleri Kapsamaktadır?

 Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri hakkında düzenlenen zamanaşımı süreleri Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır TTK 749.madde uyarınca;

1. Poliçeyi kabul edene karşı ileri sürülecek poliçeden doğan istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
2. Hamilin, cirantalarla düzenleyene karşı ileri süreceği istemler, süresinde çekilen protesto tarihinden veya senette “gidersiz iade olunacaktır” kaydı varsa vadenin dolduğu tarihten itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
3. Bir cirantanın başka cirantalarla düzenleyen aleyhine ileri süreceği istemler, cirantanın poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

Çek – Senet – Bono Zamanaşımının Kesilme Sebepleri Nelerdir?

TTK’nın 750.maddesi uyarınca; “Zamanaşımı; dava açılması, takip talebinde bulunulması, davanın ihbar edilmesi veya alacağın iflas masasına bildirilmesiyle kesilir.”

Zamanaşımı süresinin kesilmesinden sonra kesilen zamanaşımı süresi, yeniden işlemeye başlar. Zamanaşımını kesen haller şu şekildedir:

1. Davanın açılması
2. İcra takibinin yapılması
3. Davanın ihbarı
4. Alacağın iflas masasına bildirilmesi halleridir.

Zamanaşımına uğramış bir bonoyla ilgili bono alacaklısı takibe girişse dahi, borçlu zamanaşımı def’ini ileri sürerek ödemeden kaçınabilecektir. Alacaklı TTK’nın 732. maddesine dayanarak keşideciye (borçluya) karşı, bononun zamanaşımına uğradığı tarihten itibaren 1 yıl içinde, genel hükümler çerçevesinde sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir.

Diğer taraftan alacaklı, 1 yıl içinde sebepsiz zenginleşmeye dayanarak dava açmaz veya bu süreyi kaçırır ise, artık sadece var olan temel ilişkiye dayanarak  10 yıllık genel zamanaşımı süresi içerisinde alacağını isteme hakkına sahip olacaktır.

TTK’nın 751.maddesi uyarınca;

1. Zamanaşımını kesen işlem, kimin hakkında meydana gelmişse ancak ona karşı hüküm ifade eder.
2. Zamanaşımı kesilince, süresi aynı olan yeni bir zamanaşımı işlemeye başlar.

Bono Zamanaşımı  Süreleri  Nelerdir?

• Hamilin Düzenleyene Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden Zamanaşımı Süreleri

Vadesi gelmiş fakat ödenmeyen bir bononun hamili, senedi düzenleyene karşı kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla icra takibi başlatabilecektir. Hamilin düzenleyene  karşı ileri sürebileceği talepler yönünden zamanaşımı süresi TTK’da  3 yıl olarak düzenlenmiştir. Yani hamilin düzenleyene karşı ileri sürebileceği bono zamanaşımı süresi 3 yıldır.

Düzenleyene karşı başlatılacak icra takiplerinde zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlamaktadır. (TTK m.749/1). Bu tarihten sonra senet kambiyo vasfını yitirmekte olup, ancak borçluya karşı açılacak bir davada yazılı delil başlangıcı niteliğini haiz olacaktır. Yazılı delil başlangıcı sayılan zamanaşımına uğramış bonoya dair davada tanık dinletilebilecektir.

• Hamilin Kendisinden Önce Gelen Müracaat Borçlularına Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden Zamanaşımı Süreleri

Vadesi geçmiş bir bononun hamili, elindeki bonoya dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına yani cirantalara başvurabilmektedir.  Bu başvuru için zamanaşımı süresi, düzenleyene karşı yapılan başvurudan farklı olup 1 yıldır. Hamilin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi protesto tarihinden itibaren işlemeye başlayacaktır. Yani hamilin kendisinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri sürebileceği bono zamanaşımı süresi 1 yıldır.

• Ödeyen Müracaat Borçlusunun, Kendisinden Önce Gelen Müracaat Borçlularına Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden;

Bir bonoyu ödeyen müracaat borçlusu, kendisinden önce gelen müracaat borçlularına rücu edebilir. Ancak kanun, bu durumda zamanaşımı süresini diğer durumlara göre daha kısa tutmuştur. Buna göre, bono bedelini ödeyen müracaat borçlusunun, kendisinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri sürebileceği talepler yönünden zamanaşımı süresi, ödeme tarihinden itibaren 6 aydır. Yani borcu ödeyen müracaat borçlusu kendinden önce gelen müracaat borçlusu için bono zamanaşımı süresi 6 aydır.

Yukarıda sayılı 3 halin hepsinde keşideciye karşı ileri sürülecek talepler yönünden zamanaşımı sürelerinin hesabında 3 yıllık zamanaşımı süresi uygulanmaktadır.

Çekte Zamanaşımı Süreleri

Çekte zamanaşımı süreleri Türk Ticaret Kanunu’nun 814.maddelerinde düzenlenmiştir. TTK’nın 814. maddelerine göre; “Hamilin, cirantalarla, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç (3) yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar”.

Kambiyo senetlerinden bir diğeri olan ve ticaret hayatında sıklıkla kullanılan çek, esas itibariyle bir ödeme aracı olduğu için çekte vadeden farklı olarak kısa ibraz süreleri bulunmaktadır.

• Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse keşide tarihinden itibaren on gün içerisinde,
• Çek, keşide edildiği yerden başka yerde ödenecekse bir ay içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmelidir.
• Ödeneceği yerden başka bir yerde keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay, ayrı kıtalarda ise üç ay içerisinde muhataba ibraz edilmelidir.

Tüm bu süreler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır. İbraz süreleri önemlidir, çünkü bu süreler içinde çek ibraz edilmezse; çek kambiyo senedi özelliği vasfını yitirir. Bunun sonucu olarak çek, kambiyo senetleri devir usulü olan ciro ve teslimle devredilemez ve kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibe konu olamaz. Burada belirtilen ibraz süreleri hak düşürücü sürelerdir. Bu süre çekin ibraz süresinden itibaren değil ibraz süresinin dolduğu günün bir gün sonrasından başlayacaktır.

Çekte Zamanaşımını Kesen Haller Nelerdir?

Çekte zamanaşımını kesen haller, TTK’ nun 750. maddesinde düzenlenmiştir. TTK’nın 750. maddesine göre; ‘Zamanaşımı; dava açılması, takip talebinde bulunulması, davanın ihbar edilmesi veya alacağın iflas masasına bildirilmesiyle kesilir.’

• Dava açılması,
• Takip talebinde bulunulması,
• Davanın ihbar edilmesi,
• Alacağın iflas masasına bildirilmesi hallerinde kesilir.

İcra takibinin de kesildikten sonra yeniden başlayan zamanaşımı süresi içerisinde yapılmış olması gerekmektedir.

Çekte Zamanaşımının Sonuçları Nelerdir?

Zamanaşımına uğramış çek ile genel haciz yoluyla icra takibi yapılmamaktadır. Hasbelkader icra takibi başlatıldıysa borçlunun zamanaşımı itirazı üzerine bu takip iptal edilmesi gerekmektedir.

TTK’nın 751/1.fıkrasına göre; çekte zamanaşımı hangi borçlu yönünden gerçekleşirse ancak o borçlu yönünden zamanaşımı itirazı geçerli olacaktır.  Genel hükümler çerçevesinde, zamanaşımına uğramış çekler yazılı delil başlangıcı olarak kabul edilip, temel ilişkiye dayandırılarak dava açılabilecektir.

Zamanaşımına Uğramış Çek İçin Uygulanabilecek Usuller Nelerdir?

Zamanaşımına uğramış çek için uygulanabilecek prosedürler şu şekildedir:

• Çek hamili, zamanaşımına uğrayan çeki, açacağı davalarda yazılı delil başlangıcı olarak kullanabilmektedir.
• Asıl borç ilişkisinin bağlı olduğu zamanaşımı süresinde, asıl borç ilişkisine dayanarak dava açılabilmektedir.
• TTK m. 732 uyarınca genel hükümler çerçevesinde genel zamanaşımı süresi içerisinde, sebepsiz zenginleşme davası açılabilecektir.