Tüketici Hukukunda Ayıplı Mal ve Ayıplı Hizmet

Hizmetin tarafların oluşturduğu sözleşmede gösterilen süre içinde başlamaması veya sağlayıcı tarafından vadedilmiş ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması sebebiyle doğan haksızlığa ayıplı hizmet denir. Ayıplı mal ve hizmetlerle ilgili genel hükümler 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun üçüncü kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde, 8-16. maddelerinde düzenlenmiştir. Kanun kapsamında;

• Ayıplı mal; tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Ayıplı mal, esasen sözleşmeye aykırı teslim edilen maldır . Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak kabul edilir (TKHK 8. madde).
• Ayıplı hizmet; sözleşmede belirlenen süre içinde başlamaması veya taraflarca kararlaştırılmış olan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir. Hizmet sağlayıcısı tarafından bildirilen, internet portalında veya reklam ve ilanlarında yer alan özellikleri taşımayan ya da yararlanma amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren hizmetler ayıplıdır (TKHK 13. madde)

Kural olarak, her borç ilişkisinin amacı, bu ilişkiden doğan borçların ifa edilmesi ile tarafların yükledikleri edimlerden kurtulmaları, bu sayede borç ilişkisinin sona ermesidir. Bu durum özellikle tüketici sözleşmeleri açısından da geçerli bir kuraldır. Ancak, ifanın bu sonucu doğurabilmesi için her şeyden önce borç ilişkisinde aranan niteliklere uygun, edimle örtüşen, tam ve doğru bir ifanın olması gerekir. Tam ve doğru bir ifanın olmadığı durumlarda ise ayıp meydana gelmekte, bu kapsamda karşımıza ayıplı mal ve ayıplı hizmet kavramları çıkmaktadır. Ayıplı malın varlığı halinde tüketici;

• Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme,
• Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
• Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
• İmkan varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme seçimlik haklarından birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür.

Ayıplı Mal Nedir?

Ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Öte yandan; ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalda ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak kabul edilir.

Satıcı, malı satış sözleşmesine uygun olarak tüketiciye teslim etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davranması halinde satıcı ayıplı mal nedeniyle tüketiciye karşı sorumlu olacaktır. Ayıplı mal Kanunda “tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan mal” şeklinde tanımlanmıştır. Ayıplı mallara verilebilecek örnekler şunlardır:

• Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan;
• Satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan;
• Muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan,
• Tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren

mallar da ayıplı olarak kabul edilir. Bunların yanı sıra;

• Malın süresi içinde teslim edilmemesi
• Gereği gibi monte edilmemesi
• Montaj talimatındaki yanlışlık veya eksiklik nedeniyle tüketici tarafından hatalı montaj yapılması

durumlarında da sözleşmeye aykırı ifa nedeniyle ayıplı mala ilişkin hükümler uygulanacaktır.

Malın Ayıplı Çıkarsa Ne Yapılabilir?

Alınan malın ayıplı çıkması halinde tüketicinin malı iade edip bedelini isteme, indirim talep etme, ücretsiz onarım isteme ya da ayıpsız mal ile değiştirilmesini talep etme gibi hakları bulunmaktadır. Aldığı mal ayıplı çıkan tüketicinin seçimlik hakları şunlardır:

Malın ayıplı olduğunun anlaşılması durumunda tüketici;

• Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme,
• Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
• Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
• İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme,

seçimlik haklarından birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 6098 sayılı Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.

Zamanaşımı

Ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda taşınmazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır. İkinci el satışlarda satıcının ayıplı maldan sorumluluğu bir yıldan, konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise üç yıldan az olamaz. Bu nedenle malın ayıplı çıkması halinde yasal hakların bu süreler içinde kullanılması gerekmektedir. Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmaz. Bu durumda süreler geçse bile yasal haklar talep edilebilir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda taşınmazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır. Ancak, ikinci el satışlarda satıcının ayıplı maldan sorumluluğu bir yıldan, konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise üç yıldan az olması mümkün değildir. Öte yandan, ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümlerine tabi değildir.

Ayıplı Hizmet Nedir?

Ayıplı hizmet, sözleşmede belirlenen süre içerisinde başlanılmaması yahut taraflarca kararlaştırılmış olan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir. Esasen, ayıp terimiyle kastedilen, satılan malda yahut hizmette ortaya çıkan ve alıcının o mal veya hizmette ortaya çıkan ve alıcının o mal veya hizmetten tümüyle ya da gerektiği gibi yararlanmasını engelleyen eksiklikler ve aksaklıklardır.

Sağlayıcı, hizmeti sözleşmeye uygun olarak ifa etmekle yükümlüdür. . Bu yükümlülüğe aykırı davranması halinde sağlayıcı ayıplı hizmet nedeniyle tüketiciye karşı sorumlu olacaktır. Tüketicin Korunması Hakkında Kanun hükümleri uyarınca ayıplı hizmetler;

• Maddi Ayıp: Hizmetin görülmesi sonucu hizmetin konusu olan somut nesne üzerinde meydana gelen eksiklikler maddi ayıp olarak nitelendirilebilir. Örneğin terzinin paça kısaltma için verdiği hizmette, pantolon terzinin yanlış dikmesi sonucu çok kısalmışsa burada maddi ayıp söz konusudur.
• Ekonomik Ayıp: Hizmetin konusu olan maldan istenilen şekilde bir menfaatin, kazancın sağlanamaması ekonomik ayıbı oluşturur. Örnek olarak elektrik tüketiminin azalması vadedilerek yapılan aracın daha fazla elektrik tüketmesi verilebilir.
• Hukuki Ayıp: Hizmetin konusu olan maldan faydalanma ve mal üzerinde tasarrufta bulunmanın imkansızlaşması hukuki ayıp ile olur. Örneğin trafikte kullanılabilmesi için belirli bir ağırlıkta üretilmesi gereken motorların bu ağırlığı geçerek üretilmesi hizmeti hukuki olarak ayıplıdır.

Ayıplı hizmet, sözleşmede belirlenen süre içinde başlamaması veya taraflarca kararlaştırılmış olan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir. Hizmet sağlayıcısı tarafından bildirilen, internet portalında veya reklam ve ilanlarında yer alan özellikleri taşımayan ya da yararlanma amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren hizmetler ayıplıdır.

Hizmet Ayıplı ise Ne Yapılabilir?

Hizmetin ayıplı ifa edildiği durumlarda tüketici,

• Hizmetin yeniden görülmesi,
• Hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı,
• Ayıp oranında bedelden indirim
• Sözleşmeden dönme

haklarından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir. Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici, bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.

Zamanaşımı

Ayıplı hizmetten sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, hizmetin ifası tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu nedenle ayıplı hizmet halinde yasal hakların iki yıl içinde kullanılması gerekmektedir. Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmaz. Bu durumda iki yıllık süre geçse bile yasal haklar talep edilebilir.

Kanunlarda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde, ayıplı hizmetten sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, hizmetin ifası tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Ayıplı malda olduğu gibi ayıplı hizmet halinde de ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümlerine tabi değildir.

Ayıplı Mal ve Hizmet Davaları

Mal veya hizmetin ayıplı olup olmadığı, tüketicinin hakları ile satıcı ve sağlayıcının sorumluluklarının sınırları, hangi durumlarda hangi seçimlik haklarının kullanılmasının uygun olacağı teknik bilgi ve uzmanlık gerektiren konulardır. Diğer taraftan ayıplı mal ve hizmet ile ilgili davaların tüketici mahkemelerinde açılması ve bazı istisnalar haricinde öncelikle arabuluculuk sürecinin tamamlanması gerekmektedir. Bu nedenle herhangi bir hak kaybına maruz kalmamak ve mağduriyet yaşamamak için ayıplı mal ve hizmet davalarında konunun uzmanı olan avukatlardan profesyonel hukuki destek alınmasında fayda vardır.

Ayıplı mal veya hizmetten kaynaklanan davalarda görevli mahkeme Tüketici Mahkemeleridir. Bununla birlikte, tüketici davalarını, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesinde açılabilir. Belli değerin altındaysa tüketici hakem heyetine başvuru yapılabilir.

Ayıplı Mal ve Hizmetten Doğan Sorumluluk

• Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk Nedir?

Satıcı, malı satış sözleşmesine uygun olarak tüketiciye teslim etmekle yükümlüdür. Malın ayıplı olmasından satıcı sorumludur. Ancak satıcı, kendisinden kaynaklanmayan reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin satış sözleşmesinin akdi anında düzeltilmiş olduğunu veya satış sözleşmesi kurulma kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içinde olmadığını ispatladığı takdirde açıklamanın içeriği ile bağlı olmaz. Teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir. Bu durumda malın ayıplı olmadığının ispatı satıcıya aittir. Satıcının ayıptan sorumlu olabilmesi için şu şartların bir arada gerçekleşmesi gerekmektedir:

• Ortada ayıp sayılabilecek bir eksiklik bulunmalı,
• Maldaki ayıp önemli olmalı,
• Tüketici ayıbın varlığını bilmeden malı satın almış olmalı,
• Tüketici kanunun kendisine yüklediği külfetleri yerine getirmeli ve ayıbı kabul etmiş olmamalı,
• Ayıptan doğan sorumluluk, tüketici ve satıcı arasında yapılmış sözleşme ile kaldırılmamış olmalıdır.

Bu şartların varlığı halinde satıcının ayıptan sorumluluğu söz konusu olacaktır.

• Ayıplı Hizmetten Doğan Sorumluluk Nedir?

Hizmet sağlayıcı, hizmeti sözleşmeye uygun olarak ifa etmekle yükümlüdür. Sağlanan hizmetin ayıbından sağlayıcı sorumludur. Sağlayıcı, kendisinden kaynaklanmayan reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin hizmet sözleşmesinin kurulduğu tarihte düzeltilmiş olduğunu veya hizmet sözleşmesinin kurulması kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içermediğini ispatladığı takdirde açıklamanın içeriği ile bağlı olmaz. Esasen ayıplı mal halinde satıcıyı sorumlu tutabilmek için aranan şartlar, sağlayıcıyı ayıplı hizmetinden dolayı sorumlu tutabilmek için de gerekmektedir. Ancak bu şartlardan kısaca bahsedilecek olursa, sağlayıcıyı ayıplı hizmetten ötürü sorumlu tutabilmek için;

• Ortada ayıp sayılan bir eksiklik bulunmalı,
• Hizmetteki ayıp önemli olmalı,
• Tüketici, ayıbın varlığını bilmeden hizmetten yararlanmış olmalıdır.

Bununla birlikte sağlayıcının ayıplı hizmetten sorumlu olabilmesi için ayıbın varlığını bilmesine gerek yoktur. Bir diğer anlatımla, sağlayıcı ayıbın varlığını bilmese yahut bilebilecek durumda olmasa dahi sunmuş olduğu ayıplı hizmet dolayısıyla sorumludur. Aynı şekilde ayıplı hizmette de sözleşme ile sorumluluğun ortadan kaldırılması söz konusu değildir.

Ayıplı Mal Halinde Tüketicilerin Seçimlik Hakları

Ayıplı malın varlığı halinde tüketici;

• Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme,
• Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
• Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
• İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme,

seçimlik haklarından birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür.

Tüketici, ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakkını üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. Bu hakların yerine getirilmesi konusunda satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Ancak, üretici veya ithalatçı, malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispat ettiği takdirde sorumlu tutulmaz.

Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilir. Orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır. Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi durumunda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalatçıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü, konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş günü içinde yerine getirilmesi zorunludur. Aksi halde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanabilir.

Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden yapılan indirim tutarı derhâl tüketiciye iade edilir. Bununla birlikte, seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte TBK hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.

Ayıplı Hizmet Halinde Tüketicilerin Seçimlik Hakları

Hizmetin ayıplı ifa edildiği durumlarda tüketici şu haklardan birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir:

• Hizmetin yeniden görülmesini talep etme,
• Hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı,
• Ayıp oranında bedelden indirim
• Sözleşmeden dönme

Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar sağlayıcı tarafından karşılanır. Tüketici, bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.

Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden görülmesinin sağlayıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici bu hakları kullanamaz. Orantısızlığın tayininde hizmetin ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır.

Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden indirim yapılan tutar derhâl tüketiciye iade edilir.

Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden görülmesinin seçildiği hâllerde, hizmetin niteliği ve tüketicinin bu hizmetten yararlanma amacı dikkate alındığında, makul sayılabilecek bir süre içinde ve tüketici için ciddi sorunlar doğurmayacak şekilde bu talep sağlayıcı tarafından yerine getirilir. Her hâlükârda bu süre talebin sağlayıcıya yöneltilmesinden itibaren otuz iş gününü geçemez. Aksi takdirde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir.

Ayıbın İhbar Usulü, Süresi ve Hakka Sahip Olanlar Kimlerdir?

Tüketici, Kanun’da düzenlenen seçimlik haklarını kullanabilmesi için ortaya çıkan ayıbı satıcıya veya hizmet sağlayıcıya bildirmesi gerekir.

Bildirimin içeriği konusunda bir sınırlama bulunmamakla birlikte, yazılı veya sözlü yapılabilir. Bununla birlikte, TKHK’ da ayıbın ihbarına ilişkin belirlenmiş kesin bir süre yoktur. Ancak her somut olayın özelliğine göre tüketicinin ayıbı öğrenmesinden itibaren geçecek “uygun bir süre” içerisinde ayıbın satıcıya yahut sağlayıcıya bildirilmesi gerekmektedir.

Ayıp nedeniyle talep hakkına sahip olan kişi, öncelikle ayıplı mal yahut hizmeti satın alan kimsedir. Zira, tüketici sözleşmesinin tarafı tüketicinin kendisidir ve sözleşmelerin nispiliği ilkesi gereği ancak sözleşmenin tarafları zarara uğrayabilir. Öyleyse, zararı talep edebilecek olanlar da bu kimselerdir.