Askere giden işçinin hakları hakları nelerdir? Bu soru askere giderken işten ayrılmak zorunda kalan her vatandaşın merak ettiği sorulardan biridir. Belirli bir yaşa gelmiş olan her Türk Vatandaşı erkeğin zorunlu olarak yapması gereken askerlik görevi nedeniyle çalışan ve işveren arasında iş hukukundan doğan uyuşmazlıklara ilişkin olarak kanun koyucu net hükümler tesis etmiştir. Muvazzaf askerlik hizmeti, 20 yaşını doldurmuş olan her erkek Türk vatandaşının zorunlu olarak yapması gereken bir vatandaşlık ödevidir. Muvazzaflık dönemi; yükümlülerin askerlik şubesinden sevki ile başlayıp, terhis tarihine kadar olan süreyi kapsamaktadır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde “muvazzaf” kelimesinin anlamı “askerlik, Silahlı Kuvvetler’de vazife başında olan subay ve astsubaylarla askerlik hizmetini yapan erlerdir.” Askere giden işçinin hakları kısaca maddelemek gerekirse;

• Kıdem tazminatı alma
• İşe geri dönme hakkı
• İhbar tazminatı alma
• İşsizlik maaşı hakkı
• İş sözleşmesi ve kanundan kaynaklanan diğer işçilik alacaklarıdır.

1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükte bulunan 14. Maddesi hükümleri uyarınca işçiye muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrılma hakkı tanınmış ve askere giden işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağını belirtmiştir. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu yazımızda Askerlik nedeniyle işçinin istifa etmesi halinde talep edebileceği alacak ve tazminatlar ile askerden döndüğü zaman işe geri dönme konusunu ele alacağız.

Askere Giden İşçinin Hakları Nelerdir?

Askere giden işçinin hakları kısaca maddelemek gerekirse;

• Kıdem tazminatı alma
• İşe geri dönme hakkı
• İhbar tazminatı alma
• İşsizlik maaşı hakkı
• İş sözleşmesi ve kanundan kaynaklanan diğer işçilik alacaklarıdır.

Askere Giden İşçi İşten Ayrılarak Kıdem Tazminatına Hak Kazanabilir Mi?

Askere giden işçinin haklarının en başında kıdem tazminatı gelir. Yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanununun 120. Maddesiyle 1475 sayılı mülga İş Kanununun kıdem tazminatını düzenleyen 14. Maddesi incelendiğinde, askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçinin yasal şartları sağlaması halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı belirtilmiştir. Askerlik nedeniyle kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için askere gidecek kişinin,

• O işyerinde sigortalı olarak en az 1 yıl çalışmış olması,
• Askerlik sevki aldığı tarihte aktif çalışıyor olması gerekir.

Bu şartları sağlayan işçiye işveren kıdem tazminatını ödemek zorundadır. Askerlik süresi veya bedelli askerlik gibi askerlik çeşitleri kıdem tazminat almaya engel değildir.

Ayrıca işçi askere gideceğinin belgelemek ve bu belgeyle birlikte işçi işverenine askerlik nedeniyle işten ayrılacağını yazılı olarak işverenine bildirmek zorundadır. Bu bildirimin yazılı olarak avukat veya noter aracılığıyla yapılmasında fayda vardır. Askerlik nedeniyle işten ayrılma durumunun ihbar süresi kanunda belirtilmese de özellikle Yargıtay Kararlarında makul süre içerisinde işverene bildirilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Örneğin 4857 Sayılı İş Kanunu’na tabi olarak çalışan bir işçi, askerlik sebebiyle işten ayrıldığında “kıdem tazminatı” talep edebilir. İşçi askerlik sebebiyle işten ayrıldığını makul süre içinde ( en fazla 5 ay ) işverene bildirmelidir. İşten kendi isteğiyle ayrıldıktan bir yıl bir ay sonra askere giden işçi, işten bu nedenle ayrıldığını belirterek kıdem tazminatının ödenmesi talebinde bulunmuştur. Aradaki süre ayrılış nedenini askere gitmek olarak kabul için makul bir süre değildir. Talebin reddi gerekir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 1991/17410 E., 1992/3138 K., 17/03/1992 T.)

İşçinin bedelli askerlik yapması halinde ise 4857 sayılı İş Kanununun geçici 55. Maddesine göre eğer askerlik nedeniyle işten ayrılma nedeniyle işveren işverenin kıdem tazminatını ödememesi durumunda,

• İşverene Kıdem tazminatı için noterden ihtarname çekilmeli ve ödemesi belli bir süre verilmeli,
• Verilen süre içerisinde tazminatın ödenmemesi halinde işçi tarafından arabuluculuğa başvurulmalı, arabulucu işçi ile işvereni uzlaştırmaya çalışmalı,
• Uzlaşma sağlanırsa ve işveren tazminatı öderse uyuşmazlık çözülmüş olur. Ancak uzlaşılamazsa iş mahkemesine askerlik nedeniyle tazminatın ödenmediğine ilişkin dava açılır.

Yasaya göre askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçinin yasal şartları sağlaması halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı belirtilmekle birlikte ihbar tazminatına hak kazanamayacağı belirtilmiştir. Bu durum, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 2017/11087 E. 2019/13276 K. Sayılı kararıyla da, askere giden işçinin kıdem tazminatına hak kazanmakla birlikte ihbar tazminatına hak kazanamayacağı kabul edilmektedir.

Askere Giden İşçi İşten Ayrılarak İhbar Tazminatına Hak Kazanabilir Mi?

Askere giden işçinin haklarının ikincisi ihbar tazminatıdır. 1475 sayılı İş Kanununun 14 maddesine göre işçi muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrıldığında kıdem tazminatına hak kazanacak ise de ihbar tazminatına hak kazanamaz. Bu sebeple askere gitmek isteyen bir işçinin, daha önceden işverene bildirmemesine rağmen ani bir karar ile iş sözleşmesini feshetme ve ihbar öneli vermeme hakkı olduğu söylenebilecektir.

Bu husus ile ilgili Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2017/11087 Esas ve 2019/13276 Karar sayılı ilamında şu ifadelere yer vermiştir: “İhbar tazminatı, belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı bir neden olmaksızın ve usulüne uygun bildirim öneli tanımadan fesheden tarafın, karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminattır. İhbar tazminatı, iş sözleşmesini fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminat olması nedeniyle, iş sözleşmesini fesheden tarafın feshi haklı bir nedene dayansa dahi, ihbar tazminatına hak kazanması mümkün olmaz. İşçinin 1475 sayılı Yasanın 14. maddesi hükümleri uyarınca emeklilik, evlilik, muvazzaf askerlik gibi nedenlerle iş sözleşmesini feshetmesi durumunda ihbar tazminatı talep hakkı bulunmamaktadır. Anılan fesihlerde işveren de ihbar tazminatı talep edemez.”

Askere Giden İşçi İşten Ayrılarak İşsizlik Maaşı Alabilir Mi?

Askere giden işçinin haklarının arasında işsizlik maaşı da vardır. İşsizlik ödeneğinden faydalanabilmenin şartları şu şekilde sayılmaktadır:

• Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
• Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak, (18.01.2019 tarihi ve sonrasında hizmet akdi sona erenler için, aynı işverenle olup olmadığına ve eksik gün nedenlerine bakılmaksızın hizmet akdinin feshinden önceki son 120 günlük dönemde hizmet akdinin bulunması halinde son 120 gün şartının sağlanması bakımından yeterlidir. Prim ödenmesi şart değildir.)
• Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
• Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurmak.

Kural olarak istifa eden işçilere işsizlik maaşı ödenmemektedir. Ancak işçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması bir çeşit istifa olarak görülse de ayrı bir durum söz konusudur.

İşsizlik maaşı/ödeneği alabilmenin esaslı şartı işçinin kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmış olmasıdır. Askerlik nedeniyle işten ayrılmada da zorunlu ve kendi isteği dışına bir ayrılma söz konusu olduğu için işçiler bu kodla yani kod 12- askerlik kodu ile işten ayrılırlarsa ve işsizlik maaşı almak için gerekli diğer şartları (son 3 yılda 600 gün prim / son 120 gün hizmet akdi ile çalışma ve başvuru) taşırlarsa işsizlik maaşı/ödeneği almaya hak kazanırlar.

Burada hatırlatılması gereken bir husus daha var ki askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler askerlik sırasında değil askerlikten önce işsiz kaldığı dönem ve askerlik dönüşü işsiz kaldığı dönem için işsizlik maaşı/ödeneği alabilmekte, fiilen asker olduğu dönemde söz konusu maaşı/ödeneği alamamaktadırlar. İşçi askerden önce işsizlik maaşına/ödeneğine başvurmuşsa askere gidince maaş/ödenek kesilmekte ve kalanı askerlik dönüşü ödenmektedir. İşçi hemen askere gitmişse dönüşte İŞKUR’a başvurarak çalışana kadar işsizlik maaşı alabilmektedir. Askere giden işçinin haklarından işsizlik maaşı alabilmek için üstteki diğer şartları taşıyor olmanız gereklidir.

Askere Giden İşçi Askerden Döndükten Sonra Aynı İş Yerinde İşe Devam Edebilir mi?

4857 sayılı Kanunun 31. Maddesinin son fıkrasına göre, Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istediklerini işverene bildirmelidir. Bu bildirimin de avukat veya aracılığıyla yapılmasında fayda vardır. İşveren ise eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe askere gidip gelen işçiyi tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Zira aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.

Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere kanunda belirtilen şartları yerine getiren işçinin işveren tarafından işe alınması kanuni bir zorunluluktur.  Ancak işçinin bu şartları yerine getirmesine rağmen işveren tarafından işe geri alınmaması durumunda Yargıtay Genel Kuruluna göre işe iade davası açamaz. Sadece işverenden İş Kanunu m. 31’e dayanarak işe başlamayı talep edebilir. İşveren de işçiyi işe almazsa 3 aylık bakiye ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.

Ayrıca işçi askerlik dönüşünde aynı iş yerinde çalışmaya devam etmek istiyorsa kıdem tazminatını almadan da işten ayrılabilir. Çünkü askerlik dönüşünde kanunen aynı işyerinde işe başlatılması gerekmektedir. İşçinin askerliğinin bitiminden sonra aynı işyerinde yeniden işe başlaması durumunda askerlik öncesi çalışması da kıdeminden sayılacaktır. Kısacası askerlik nedeniyle işçinin işten ayrılmış ve kıdem tazminatı almış ise 4857. Sayılı iş kanununun 31/son Maddesinde belirtilen işe iade talebinde bulunamaz. Kıdem tazminatı alınması halinde işçinin işverenle iş sözleşmesi ilişkisi sona ermiştir. Bu konuyla ilgili olarak Yargıtay 22.Hukuk Dairesi, 05.05.2014 T. ve 2014/11565 E. – 2014/11387 K. Sayılı ilamında “Davacının askerlik dönüşü işverence işe alınıp alınmaması yeni bir iş sözleşmesinin kurulması ile ilgilidir. Bu sebeple davacının işe iade isteğinde bulunması mümkün değildir. Yukarıda belirtilen 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31/4. maddesi, işverene askerlik sonrası işçiyi işe alma konusunda bir yükümlülük getirmiş ve başlatılmaması halinde cezai yaptırım olarak tazminat ödenmesini öngörmüştür. Mahkemece davacının talebinin 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31/4 maddesi kapsamında askerlik dönüşü işe başlatılmama olarak değerlendirildiği buna göre davanın reddi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir…” şeklinde hüküm kurmuştur.

Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma Dilekçe Örnekleri

4857 sayılı İş Kanunu uyarınca Askerlik nedeniyle işten ayrılma konusu işçinin geçici veya kalıcı ayrılması durumuna göre farklı farklı şekillerde düzenlenebilir.

İşten Kalıcı Olarak Ayrılma İstemi Olması Halinde

……………… LTD.ŞTİ.’ne

                                                                  …/…/.20..

(İnsan Kaynakları Müdürlüğü/Personel Müdürlüğü veya Personel işleri ile ilgilenen departman adı)

Firmanızda/işyerinizde ……….. departmanında …/…/20.. Tarihinden beri çalışmaktayım. …/…/20.. Tarihinde tarafıma tebliğ edilen askerlik çağrı belgesi askerlik görev evrakımın bir sureti ekte yer almaktadır. Bu nedenle askerlik vazifemi yerine getirmek amacıyla ……/…../…20.. tarihi itibariyle işten ayrılıyorum.

1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesi gereğince tarafıma kıdem tazminatı ile 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında ödenmesi gereken diğer tüm haklarımı talep ediyorum.

Saygılarımla arz ederim.

                                 İşçinin Adı Soyadı

                                         İmza

İşten Geçici Olarak Ayrılma İstemi Olması Halinde

……………… LTD.ŞTİ.’ne

                                                                  …/…/.20..

(İnsan Kaynakları Müdürlüğü/Personel Müdürlüğü veya Personel işleri ile ilgilenen departman adı)

Firmanızda/işyerinizde ……….. departmanında …/…/20.. Tarihinden beri çalışmaktayım. …/…/20.. Tarihinde tarafıma tebliğ edilen askerlik çağrı belgesi askerlik görev evrakımın bir sureti ekte yer almaktadır. Bu nedenle askerlik vazifemi yerine getirmek amacıyla ……/…../…20.. tarihi itibariyle işten ayrılıyorum.

Bu nedenle tebliğ belgesinde belirtilen tarihte askere gideceğimi ve bu nedenle aramızdaki iş sözleşmesinin askıya alınmasını talep ediyorum.

Saygılarımla arz ederim.

                        İşçinin Adı Soyadı

                                İmza

Askerlik Sona Ermesi Halinde Tekrar İşe Başlama Talep Dilekçesi

……………… LTD.ŞTİ.’ne

                                                                  …/…/.20..

(İnsan Kaynakları Müdürlüğü/Personel Müdürlüğü veya Personel işleri ile ilgilenen departman adı)

Firmanızda/işyerinizde ……….. departmanında …/…/20.. Tarihinden beri çalışmaktayken, askerlik nedeniyle iş sözleşmesini geçici suretle ayrılmıştım. Askerlik hizmetimin sona ermesi nedeniyle 4857 sayılı İş Kanununun 31. Maddesi uyarınca işe başlamak istediğimi ve ne zaman, hangi departmanda işe başlayabileceğimin tarafıma bildirilmesi saygılarımla arz ve talep ederim.

                      İşçinin Adı Soyadı

                              İmza