Doktorların Eş Durumu Ataması ve Mecburi Hizmet

Doktorların eş durumu ataması, eşlerin ikisinin de bakanlık personeli olması durumunda genellikle statü bakımından eşlerden üst  personelin bulunduğu yere atama yapılmaktadır. Aynı sıralama grubunda olanlar ise D veya C hizmet gruplarından uygun bir ilde aile birliği sağlanmaktadır. Eş durumu açısından astlık üstlük sıralaması ise şu şekildedir; “Bakanlık merkez teşkilatı kadroları, il ve ilçe sağlık müdürü, başkan, başhekim, eğitim görevlisi, başasistan, yan dal uzmanları, uzman tabipler, uzman diş tabipleri, tabipler, diş tabipleri, eczacı ve diğer sağlık personeli” olarak sıralanabilir. Sağlık Bakanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle eş durumu mazereti sebebiyle atanmada eşler arasındaki çalışma yılının etkisi kaldırılmıştır.

Doktorlar, Türkiye’de sağlık hizmetinin etkin bir şekilde yürütülmesi için mesleki faaliyet gösteren meslek grubudur. Ülkenin genelinde sağlık hizmetinin aksamaması için doktorların tayin işlemleri Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen yönergeler çerçevesinde sağlanır. Tıp fakültesinden mezun olan doktorların devlet hizmet yükümlülüğü adı altında atamaları yapılır. Yapılan bu atama ile 300-600 günlük sürelerle zorunlu görev yani mecburi hizmet yapma yükümlülükleri bulunmaktadır.

Doktorların evlilik birliği kurması halinde eşleri ile aynı ilde çalışmak için eş durumundan tayinlerini isteme hakları vardır. Bu süreç, aile birliğinin korunması ilkesine dayanır ve Anayasa’nın 41. maddesi ile desteklenir. Nitekim Anayasa’nın 41. Maddesi ile aile yapısı koruma altına alınmış olup, aile birliğinin sağlanması için tayin talepleri değerlendirilir. Doktorların eş durumundan tayini, Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kurallara ve prosedürlere göre yapılmaktadır. Doktorların eş durumundan tayini, doktorların eşlerinin görev yaptığı yerlerde çalışabilmelerine olanak tanır. Doktorların eş durumu nedeniyle yer değişikliği talepleri, eşin çalıştığı yer ve statüsüne göre farklı kurallara tabidir. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu yazımızda doktorların eş durumu atamasından ve doktorların mecburi hizmetlerinden bahsedeceğiz.

Doktorların Eş Durumu Ataması Nasıl Olur?

Doktorların eş durumundan tayin için yapılması gereken ilk işlem, evlilik birliği kurulduktan sonra eşinin çalıştığı yerdeki kamu kurumlarına atamalarını talep etmesidir. Talebin temeli 1982 Anayasası’nın 41. Maddesinde yer alan aile birliğinin korunmasına ilişkin hükümdür. Maddeye göre, aile toplumun temelidir ve aile huzur ve refahı için gerekli tedbirler alınmaktadır. Ancak Anayasa’nın ilgili hükmüne aykırı olarak bazen Doktorların eş durumu ataması talepleri reddedilmektedir. Talebin reddi durumunda doktorların idareye karşı iptal davası açma hakkı mevcuttur. İptal davaları idare mahkemesine 60 gün içinde açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü süre olup, süresinde açılmaması halinde hak kaybı yaşanmaktadır.

Doktorların eş durumu ataması talep etmeleri aile birliğini korumaya yönelik olup, aynı zamanda belirli şartların da sağlanması gerekmektedir. Örneğin eş durumu tayin talebi her zaman yapılamamaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın ilan ettiği tarihlerde başvuru yapılır ve başvuruda gerekli bilgi ve belgeler de evraklarla sunulur. Bu evraklar şu şekilde örneklendirilebilir:

• Eşin çalıştığı kurumdan alınacak görev belgesi
• Evlilik cüzdanı
• Diğer belgeler

Sağlık Bakanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle eş durumu mazereti sebebiyle atanmada eşler arasındaki çalışma yılının etkisi kaldırılmıştır. Eşlerin her ikisi de uzman tabip veya her ikisi de tabip ise aile birliğinin D veya C hizmet grubu bir ilde sağlanması esastır. D veya C hizmet grubunda aile birliğinin sağlanamaması halinde; her iki eşin unvan ve branşında eşlerinin görev yaptığı ilin standardına göre doluluk oranı az olan ilde aile birliği sağlanır. Doluluk oranlarının da eşit olması halinde; aynı hizmet bölgesinde görev yapan eşlerden yer değiştirme talebinde bulunanın, farklı hizmet bölgelerinde görev yapan eşlerden ise üst hizmet bölgesinde görev yapanın görev yeri değiştirilir.

Sağlık Bakanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğine göre “Eşi, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamında kurulan üniversitelerde öğretim üyesi olanların ataması eşinin görev yaptığı yere yapılır.” Bu hükme uygun olarak, eşi özel bir üniversitede ve tıp dışı bir alanda olsa dahi öğretim üyesi olanların eş durumu nedeniyle atama/nakil talepleri kabul edilmektedir. Danıştay kararlarıyla, bu hak öğretim görevlisi veya uzman gibi diğer akademik kadrolar için de genişletilmiştir.

Yine milletvekili, belediye başkanı, muhtar veya noter olan eşlerinin bulunduğu yere yer değiştirme suretiyle ataması yapılabilir. Ayrıca, bazı kurumlarla bakanlık arasında protokol yapılmakta ve bu yerler eş durumu mazeretinde dikkate alınmaktadır. Atama talebinde bulunan personelin bulunduğu yerde, eşinin görev yaptığı kurumun teşkilatının bulunmaması, kadro veya mevzuatı açısından aile birliği mazeretine dayalı atanma imkânının olmaması halinde de aile birliği sağlanır.

Doktorların eş durumu atamasında; kamu görevlisi olmayan eşinin, atanma talep edilen yerde başvuru tarihi itibarıyla son beş yıl içinde 1440 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına (Bağ-Kur’lu olarak bilinen) veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak (SSK’li olarak bilinen) çalışmış ve halen çalışıyor olması halinde, personelin yer değişikliği suretiyle ataması yapılmaktadır. Ancak devlet hizmeti yükümlülüğü (mecburi hizmet) süresince bu madde hükmü uygulanmaz; yani mecburi hizmet bitmeden eş durumu tayini yapılamaz.

Doktorların Eş Durumu Atamasının Reddedilmesi Kararına Karşı İtiraz

Doktorların eş durumundan tayin talebi sonrası talebin reddedilmesi halinde kişi dava açmak için belirlenen 60 günlük süre içerisinde itiraz hakkını kullanabilir. Ancak itiraz yolu zorunlu bir yol olmayıp kişi dilerse itiraz yoluna başvurmadan da idare mahkemesine dava açabilir. İtiraz yoluna başvurulması halinde de söz konusu başvuru kişinin atama talebini reddeden makamın bir üst mercine yapılır. Ancak kimi durumda bir üst makam bulunmadığından itiraz kararı veren makama da yapılabilir.

Kararın kişiye tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde itiraz edilmesi gerekmekte olup, itiraz edilmediği takdirde kişi bu hakkını kaybeder. İtirazı inceleyecek makam 30 gün içerisinde bir değerlendirme yapar ve karar verir. Eğer 30 gün içerisinde cevap verilmezse zımmen reddettiği kabul edilir. İtirazın iptal davasından farkı idarenin mahkeme aşamasına taşınmadan söz konusu işlemde bir hukuka aykırılık olduğunu inceleyerek karar vermesidir. Nitekim aile birliğinin korunması Anayasa ile koruma altına alındığı için bu husus önem arz etmektedir.

Doktorların Eş Durumu Atamasının Reddedilmesi Kararına Karşı İptal Davası

Doktorların eş durumundan tayin talebi reddedildikten sonra direkt idare mahkemesine de dava açabilir. Ya da itiraz yoluna başvurduktan sonra da itiraz talebinin reddi halinde de idare mahkemelerinde işlemin iptali için iptal davası da açabilir. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda düzenlenen hususlara göre kişi işlemin iptali için kararın kendisine tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde iptal davası açabilir. Dava dilekçesi 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili tüm yönetmelikler dikkate alınarak hazırlanır. Bu nedenle alanında uzman bir idare hukuku avukatının desteğinden yararlanılması gerekmektedir.

İptal davasında, idari işlemin yetki, amaç, şekil, sebep, konu unsurlarında bir hukuka aykırılık olduğu tespit edilirse mahkemece işlem iptal edilir ve doktorun ataması yapılır. İdare mahkemenin vereceği karara uymak zorundadır. İdare mahkemesinde açılacak dava ret kararı veren idari kurumun bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde açılır. Ayrıca itiraz edildiği durumlarda itirazı reddeden kurumun olduğu yerdeki idare mahkemesinde dava açılır. İtiraz edildiği halde itirazın reddedilmesinden itibaren 60 günlük süre başlarken, itiraz edilmemesi halinde atamanın reddedilmesi kararından itibaren 60 gün içerisinde dava açılır.

Doktorların Mecburi Hizmeti Ne Kadar?

3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununun ek 3. maddesine göre, yurt içinde veya yurt dışında öğrenimlerini tamamlayarak tabip, uzman tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananlar, her eğitimleri için ayrı ayrı olmak kaydı ile hükümde bahsi geçen kriterlere göre 300-600 gün arasında Sağlık Bakanlığı veya Sağlık Bakanlığınca uygun görülen Milli Savunma Bakanlığı ve diğer kuruluşlarda Devlet memuru olarak Devlet hizmeti yapmakla yükümlüdürler. Bu kanuni yükümlülük, tıp camiasında mecburi hizmet olarak nitelendirilir.

Mecburi hizmet 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Yasası’na göre belirlenmiş olup, devlet hizmeti yükümlülüğü kapsamında tıp fakültesinden mezun olan doktorların yapmak zorunda olduğu hizmet türüdür. Doktorlar tıp fakültesinden mezun olduktan sonra uzmanlık ve yan dal eğitimlerini tamamladıklarında Sağlık Bakanlığı tarafından belirli bir süre için zorunlu görev ataması yapılır. Bu görev süresi 300 ile 600 gün arasında değişiklik göstermektedir.

Atama yapılan bölgenin gelişme seviyesine göre belirlenen süre içerisinde mecburi hizmet gerçekleştirilir. 21.06.2005 tarihinde kabul edilen 5371 sayılı Kanunun EK 3 ila 6. Maddeleri arasında mecburi hizmete ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Görev süreleri kanun kapsamında grup şeklinde yapılan atamalara göre belirlenmektedir. Görev süreleri şu şekilde sıralanabilir:

• Altıncı grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerlerinde 300,
• Beşinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile altıncı grup ilçe merkezlerinde 350,
• Dördüncü grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile beşinci grup ilçe merkezlerinde 400,
• Üçüncü grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile dördüncü grup ilçe merkezlerinde 450,
• İkinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile üçüncü grup ilçe merkezlerinde 500,
• Birinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile ikinci grup ilçe merkezlerinde 550,
• Birinci grup ilçe merkezlerinde 600 olarak belirlenmiştir.

Mecburi hizmet için görevlendirilebilecek yerler Sağlık Bakanlığı veya Sağlık Bakanlığınca uygun görülen Milli Savunma Bakanlığı ve diğer kuruluşlarda ilan edilen kadrolardır.
Yapılan kanun değişikliği ile Milli Savunma Bakanlığı veya İçişleri Bakanlığı kadrolarına atananlar, sağlık hizmeti vermek üzere süre sınırlamasına tabi olmadan birliğinin atamalı olduğu yer dışında icra edilecek yurtiçi veya yurtdışı eğitim, atış, spor, tatbikat ve harekat faaliyetlerine görevlendirilebileceklerdir. Kesintisiz 30 gün ve daha fazla olacak şekilde yurtiçi ve yurtdışında icra edilen harekat kapsamında birliklerin; tertiplendiği, harekat için hazırlık yaptığı, harekatın icrasına başladığı ve harekatı bilfiil icra ettiği, harekatın muharebe hizmet desteği için gerekli askeri unsurların tertiplendiği veya harekat muharebe hizmet desteğinin sağlandığı Milli Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı veya kuvvet komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca belirlenen yerlerde görev yapan personelin devlet hizmeti yükümlülüğü süresinin hesaplanmasında buralarda geçirilen fiili sürelerin bir buçuk (1,5) katı alınacaktır.

Mecburi hizmet için ilan edilen kadrolar arasında üniversite tıp fakültelerine ait kadroların bulunması da mümkündür. Kadrolar her atama döneminde kurumların talepleri alındıktan sonra Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenmektedir. Ancak özel üniversiteler için herhangi bir kadro açılmamaktadır.

Eşi Özel Sektörde Çalışan Doktorun Mecburi Hizmeti

Yukarıda açıklandığı üzere doktorların 300 ila 600 gün arasında değişen mecburi hizmetleri bulunmaktadır. Doktorların tüm eğitimlerini tamamlamaları ile Sağlık Bakanlığı’na yapacakları başvuru ile atamaları en geç iki ay içerisinde Bakanlığın internet sitesinde ilan edilir. Başvuru ve sorgusu Personel Bilgi Sistemi’ne e-devlet sistemi ile giriş yapılarak öğrenilir. Hekimlere en fazla 10 tercih hakkı verilir ve istisnai bazı durumlar hariç atamalar kurayla belirlenir. Doktorların atamalarında üç mazeret mecburi hizmette çalışan kişinin yer değişikliği talebinde bulunma hakkına sahip olmasını sağlar. Bu mazeretler:

• Can güvenliği ve olağan üstü durumlar
• Sağlık
• Aile bütünlüğünün korunması (Eş durumu)

Yönetmelik’in 20/5 maddesine göre eş durumundan tayin isteyecek doktorun eşinin özel sektörde çalışan ya da iş veren olması halinde düzenlenecek hususlar belirlenmiştir. Doktor eşi kamu görevlisi değilse atanma talep edilen yerde başvuru tarihi itibariyle son 5 yıl içerisinde 1440 gün prim ödemek suretiyle çalışıyor ya da çalışmış olmalıdır. Ancak eşi özel sektörde çalışan doktorlara mecburi hizmet süresi içinde eş durumundan tayin imkanı verilmemektedir.