Vatandaşlık Başvurusunun Reddine İtiraz

Vatandaşlık başvurusunun reddine itiraz ve iptal davası; Türk makamlarına resmi olarak vatandaşlık başvurusunda bulunup, bu talebin hukuka aykırı olarak reddedilmesi üzerine idareye başvurarak ilgili kararın geri alınması için yapılan itirazı veya işbu red kararına karşı idare mahkemesine açılan iptal davasına denir. Ülkeler egemenlik hakları gereğince, vatandaşlığa başvuru koşullarını özgürce belirlemeye yetkili olup, Türk Hukukunda da vatandaşlık başvuru koşulları ve süreci 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu ile 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununda düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler kapsamında, kanunda belirtilen şartların varlığı halinde, yabancı uyruklu kişilerin Türk vatandaşlığını kazanması mümkündür. Söz konusu yasal düzenlemeler kapsamında mevzuata uygun şekilde yapılan vatandaşlık başvurularının kabulü gerekliyken kimi zaman idare takdir hakkı kapsamında veya eksik araştırma ve evrak ile vatandaşlık başvurularını reddetmektedir. Bu gibi durumda, vatandaşlık başvurusunun reddine karar verilen karara karşı yasal yollara başvurur. Bunlar 2 çeşittir;

• Vatandaşlık başvurusunun reddine ilişkin karara karşı idareye vereceği bir dilekçe ile karara itiraz etmek,
• İlgili kararın iptali için İdare Mahkemesi’nde iptal davası açmaktır.

Yabancı kişilerin Türk Vatandaşlığına geçmek için yapmış oldukları başvurular üzerine idare tarafından verilen kabul ve red kararları idare hukuku kapsamında bir “idari işlem” niteliğindedir. Dolayısıyla idari işlemine karşı 60 gün içinde idare mahkemesine yürütme durdurma istemli iptal davası açarak, hukuka aykırı olduğu ileri sürülen işlemin iptali talep edilebilir. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu yazımızda vatandaşlık başvurusunun reddine itiraz ve iptal davasından bahsedeceğiz.

Vatandaşlık Başvurusunun Reddine İtiraz

Türk vatandaşlığı başvurusu için gerekli evraklar tamamlanır ancak eksik görülmesi ya da diğer şartları sağlamaması halinde bu başvuru reddedilir. Başvuru sahibinin ret aşamasından sonra idareye karşı itiraz etme hakkı bulunmaktadır. İtiraz mercii Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Müdürlüğü’dür. Bu idari birim İçişleri Bakanlığı bünyesinde hizmet vermekte olup, vatandaşlıkları reddedilen kişilerin başvurabileceği iki tane yol bulunmaktadır. Bunlardan birincisi idari yargıda iptal davası açmaktır ve aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

İkincisi ise 60 günlük süre içerisinde idareye itiraz edilmesidir. Kişiye kendisine yapılan tebligattan sonra bu 60 günlük süre başlamaktadır. 60 günlük yasal süre, itirazın yapıldığı anda durmaktadır. Bu süreçte idarenin bu itiraza bir cevap vermesi beklenir. İdare 30 günlük süre içerisinde bu itiraza dönüş yapmazsa itirazı reddedildiği anlamına gelir ve bu zımmi rettir. Ret sonucunda 60 günlük süre kaldığı yerden devam eder.

Vatandaşlık Başvurusu Reddedilirse Ne Olur?

Vatandaşlık başvurusunun reddine karar verilen kişilerin idari yargıda iptal davası açılması gereklidir. Vatandaşlık başvurusunun reddine yabancı şahıs reddolma işlemini öğrendiği ya da kendisine yazılı bildirimde bulunulduğu tarihten itibaren 60 gün içerisinde bu işleme karşı Ankara İdare Mahkemesinde dava açar. Aksi durumda 60 günlük süreyi geçiren vatandaşlık başvurusu yapan kişi 60 gün sonra dava açarsa dava süre aşımı nedeniyle reddedilir.

İdari Yargılama Usulü Kanunu 7. maddesi uyarınca, vatandaşlık başvurusunun reddi kararının iptali davası, ilgili ret kararının başvurucuya tebliğ edildiği tarihten itibaren60gün içinde açılmalıdır. 60 günlük süre, hak düşürücü nitelikte olup, bu süre dolduktan sonra açılacak davalar, hakim tarafından dosyanın esasına girilmeksizin reddedilecektir.

Vatandaşlık Başvurusu Reddine veya Kabulüne Karar Verilmesi

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununa kapsamında Türk vatandaşlığı iki şekilde kazanılabilir. Bunlardan ilki Türk vatandaşlığının doğumla kazanılması, ikincisi sonradan kazanılmasıdır. Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması da kendi içinde üçe ayrılır. Bunların ilki yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığın kazanılması, ikincisi bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilme ile Türk Vatandaşlığının kazanılması üçüncüsü ise seçme hakkının kullanılması ile Türk vatandaşlığının kazanılmasıdır. Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanıldığı haller ise kendi içinde ayrı bir alt grubu oluşturmaktadır. Genel yoldan kazanma, istisnai yoldan kazanma, yeniden kazanma, evlilik yolu ile kazanma hallerinin tamamı Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanılması kapsamındadır.

Anayasamızın “Türk vatandaşlığı” başlıklı 66/3. Maddesine göre; “… Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.” Bu hüküm gereğince, Türk Vatandaşlık Hukukunda “kanunilik ilkesi” geçerlidir. Buna göre; yasada düzenlenmemiş hâllerde Türk vatandaşlığının kazanılmasına veya kaybedilmesine imkan yoktur.

Türk vatandaşlığını kazanmak için gereken şartlar Türk Vatandaşlığı Kanununda belirtilmiştir. Yetkili makamlar,  Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişinin anılan şartları taşımadığını tespit ederlerse, bu talebi reddeder. Türk Vatandaşlığı Kanununun 9. Maddesi uyarınca; “Sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir.” Aynı kanunun 10. Maddesi gereğince ise; vatandaşlığın kazanılmasında uygulanacak temel ilke ve esaslar İçişleri Bakanlığınca belirlenir. Aranan şartları taşımak vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak hak sağlamaz. Dolayısıyla kişi gereken şartları taşısa bile, yetkili makamların takdir hakkı vardır. Bu takdir haklarını kullanarak, vatandaşlık başvurusunu reddedilebilirler.

• Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Nedeniyle Vatandaşlık Başvurusu Reddi

Başvurucunun milli güvenlik ya da kamu düzeni açısından engel teşkil edebilecek bir durumunun var olması halinde başvurusunun reddine karar verilir. Bununla birlikte başvuru sırasında yapılan incelemelerde böyle bir engel bulunmadığı tespit edilebilir ancak sonrasında bu yönde bir işaret ya da bilgi elde edilebilir. Bu durumda vatandaşlık verilmesine dair karar iptal edilir. Söz konusu uygulamanın davaya konu edilmesi halinde iptali mümkün olabilir. İdare sonradan ortaya çıkan milli güvenlik veya kamu düzeni endişesine dayalı olarak vatandaş gibi cezai yargılama yapılması için şikayetçi olabilecek veya gerekli idari işlemleri yürütebilecekken tek başına bu gerekçe ile vatandaşlık iptali yoluna gidememelidir.

Milli güvenlik ve kamu düzeni için engel teşkil edecek bir durumun var olup olmadığının incelenmesi, başvurucunun yerleşim yerinin bulunduğu güvenlik birimlerince yapılan soruşturma ile ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı ile Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından arşiv araştırması yapılmaktadır. Eğer komisyon gerekli görürse kamu görevlileri aracılığı ile de soruşturma yapabilmektedir.

• Suç İşlenmesi Nedeniyle Vatandaşlık Başvurusu Reddi

Vatandaşlık başvurusu esnasında Bakanlık tarafından inceleme yapılırken, başvurucunun suç geçmişi olup olmadığı, hakkında cezai bir yargılama bulunup bulunmadığı araştırılır. Fakat yalnızca bir yargılamanın veya kesinleşmiş suçun varlığı başvurunun reddi gerekçesi oluşturamaz. Bu sebep ancak “genel kazanım yolu” ile “evlilik ile kazanım” başvurularında dikkate alınabilir. Yabancının vatandaşlık başvurusu kabul edilip vatandaşlık kazanımı gerçekleştikten sonra hakkında herhangi bir cezai yargılama yapılması veya kesinleşmiş mahkeme kararı ile hapis veya başkaca cezalar verilmesi halinde vatandaşlık kararının iptali mümkün değildir. Nasıl ki Türk vatandaşları istisnai haller dışında tek başına suç işlediği gerekçesi ile vatandaşlıktan çıkarılamıyorsa aynı şekilde sonradan vatandaşlık kazanan yabancı da ister “genel kazanım” ister “evlilik ile kazanım” yolları ile kazanmış olsun, vatandaşlık verilmesi kararı iptal edilemez.

• Evliliğin Sahte Olduğu Gerekçesiyle Vatandaşlık Başvurusu Reddi

Evlilik yolu ile Türk vatandaşlığı kazanmak için gerekli bazı şartlar bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Türk vatandaşı olan bir kişi ile en az 3 yıldan beri evli olmak ve o kişi ile aile birliği içerisinde yaşamaktır. Kişinin bu süreçte evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmaması gerekmektedir. Her koşulda milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil edecek bir durumunun olmaması gerekmektedir. İdare tarafından evliliğin sahte olması nedeniyle vatandaşlığın iptali kararları verilmesi genel olarak kişinin yalan beyanda bulunmasından kaynaklanmaktadır.

İdarenin “evliliğin sahte olduğu” gerekçesiyle vatandaşlığın iptaline karar verdiği görülebilmektedir. Bu gerekçe ile verilen kararlar “yalan beyanda bulunma” şartına dayandırılmaktadır. Bahse konu kararların iptali için dava açılması mümkün olup, davada, idarenin “evliliğin sahteliğini” tespit işlemleri incelenecek ve hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilecektir.

Vatandaşlık Başvurusu Reddine Karşı İdareye İtiraz

İdari işlemlerin idare tarafından sona erdirilmesi yollarından biri de geri almadır. Buna göre, bir idari işlemin, onu yapan idari organ ya da makamın iradesiyle işlemin yapıldığı tarihten itibaren ortadan kaldırılması, idari işlemin geri alınması denir. Türk Vatandaşlığını kazanmak için başvuran yabancının yasa gereğince gerekli koşulları taşıyıp taşımadığına “Vatandaşlık Başvuru İnceleme Komisyonu” karar verir. Komisyon tarafından inceleme yapılırken uyulması gereken birtakım usuller ve esaslar bulunmaktadır. Öncelikli olarak komisyon tarafından başvurucu mülakata alınarak mevzuat uyarınca aranan şartları taşıyıp taşımadığı, soy durumu, Türkçe bilme ve konuşma yeterliliği, mesleği ve geçimini ne şekilde sağladığı, Türkiye’nin toplumsal dinamiklerine uyum sağlayıp sağlayamayacağı hususları değerlendirmeye alınır. Bu aşamada başvuru için gerekli belgelerin tam ve eksiksiz şekilde ibraz edilip edilmediği de yine Komisyon tarafından denetlenir. Mülakat sonucunda Komisyon tarafından olumlu veya olumsuz bir kanaate varılarak mülakat formuna işbu kanaat yazılarak imzalanır.

Gereken şartları taşıyanlar adına vatandaşlık dosyası düzenlenir ve ardından bu dosya karar verilmek üzere Bakanlığa gönderilir. Vatandaşlık başvurusu uygun görülmeyenlerin talebi Bakanlık tarafından reddedilirken mevzuat uyarınca gerekli şartları tam ve eksiksiz şekilde taşıyanların başvurularının kabul edilmesi gerekir. Türk vatandaşlığı başvurusu ilgili makamca reddedilmiş olan kimsenin önünde iki yol vardır:

• İdareye itiraz,
• Dava açma.

Türk vatandaşlığı başvurusu reddedilen kimsenin anılan karara karşı itiraz etme hakkı vardır. Bu işleme “idari itiraz” denir. Vatandaşlık başvurularının yapıldığı ve karara bağlandığı birimler, İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan nüfus ve vatandaşlık işleri müdürlükleridir. İdareye itiraz yolunu tercih eden kişi, dava açma süresi içinde, başvurusu hakkında kararı veren makama itirazda bulunabilir. Bu süre ise, 60 gündür. İdareye yapılan bu itiraz üzerine, dava açma süresi kendiliğinden durur. İdari makam, 30 gün içinde cevap vermezse, itiraz reddedilmiş sayılır. Bu kimsenin dava açma süresi olan, 60 günlük süre, kaldığı yerden yeniden işlemeye başlar.

Vatandaşlık Başvurusu Reddine Karşı İptal Davası

Vatandaşlık başvurusu reddedilen kişinin idareye itiraz yoluna başvurmadan doğrudan İdare Mahkemesinde yürütme durdurma talepli iptal davası açması da mümkündür. Bu durumda yabancının, red kararının kendisine tebliğ edilen günden itibaren 60 gün içerisinde açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü süredir. Vatandaşlık Başvurusunun red kararının iptali için açılacak dava, idari işlemin iptali davasıdır. Dolayısıyla işbu dava ile hukuka aykırı olduğu ileri sürülen vatandaşlık başvurusunun red kararı idari işleminin geçmişe etkili olarak tamamen ortadan kaldıracaktır.

Vatandaşlık Başvuru İnceleme komisyonu tarafından mülakata tabi tutulan yabancı kişiler hakkında düzenlenen mülakat formunun Bakanlığa gönderilmesi ile artık vatandaşlık başvurusunun neticeleneceği aşamaya gelinmiş olunur. Bu aşamada İçişleri Bakanlığı tarafından başvurular hakkında kabul veya red kararı verilir. Yasada düzenlenen Türk Vatandaşlığına başvuru koşullarının tamamı sağlansa bile yabancı kişiye vatandaşlığın kazanılması için mutlak bir hak vermemekte olup idarenin bu hususta geniş bir takdir yetkisi mevcuttur.

İdarenin takdir yetkisi sınırsız değildir. İdare takdir yetkisini kullanırken dahi belli sınırlar kapsamında karar vermelidir. Yukarıda belirttiğimiz üzere, vatandaşlık başvurusu reddedilen kişi, doğrudan dava açabilir. Kişi doğrudan dava açmayıp, idari makama itiraz etmişse durum şöyledir:

• İdari makam ret kararı vermişse ya da idari makam itiraza 30 gün geçtiği halde cevap vermemişse, artık dava açmaktan başka yol kalmamış demektir.
• Burada dava açma süresi 60 gündür. Bu süre, Türk vatandaşlığı başvurusunun reddi kararının kendisine tebliğ edilmesinden itibaren işlemeye başlar.

İdarenin verdiği kararların hukuka uygunluğunu denetleme yetkisi Türk İdare Mahkemeleri görev alanındadır. İdarî işlemler hakkında; yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından “idari işlemin iptali” davası açılır. Nitekim TVK madde 33 hükmünde de “Bu kişiler iptal kararı aleyhine yargı yoluna başvurdukları takdirde …” düzenlemesi ile vatandaşlık iptali kararının iptal davasına konu edilebileceği ifade edilmiştir.

Vatandaşlık Başvurusunun Reddine Karşı İptal Davasın Yetkili ve Görevli Mahkeme

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararı bir idari işlem olduğu için idari yargı denetimine tabidir.   Vatandaşlık başvurusu reddi kararına karşı açılacak dava idari yargıda görülür. Bu dava “iptal davası” olarak adlandırılır. Bu davada izlenecek yol, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda düzenlenmiştir. Hangi mahkemenin davaya bakacağı, davanın hangi yerde görüleceği gibi hususlarda İdari Yargılama Usulü Kanununa bakmak gerekir.

Vatandaşlık başvurusunun iptal edilmesinin sebepleri yukarıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Vatandaşlık başvurusunun iptal edilmesi işlemi bir idari işlem olduğundan dolayı, iptal edilme işlemine karşı açılacak iptal davası da idari bir dava olmaktadır. Bu nedenle görevli mahkeme idare mahkemesi olacaktır. Davalının İçişleri Bakanlığı olması, vatandaşlık işlemini o kurumun yapmasından kaynaklandığından ve İçişleri Bakanlığı Ankara’da olduğundan, vatandaşlık başvurusunun reddine karşı iptal davası Ankara İdare Mahkemeleri’nde açılacaktır. Buna göre;

• Bu davada görevli olan mahkemeler, idare mahkemeleridir.
• Anılan dava, İçişleri Bakanlığı aleyhine açılmalıdır.
• Bu nedenle iptal davası, Ankara idare mahkemelerinde açılmalıdır.

İptal Davası Sonucuna İtiraz

Vatandaşlık başvurusu reddedilip dava açan kişi, idare mahkemesinde bu davayı da kaybederse ne olur? İdare mahkemesinde de davayı kaybeden kimse, bir üst mahkeme olan istinaf mahkemesine başvurabilir. İstinaf mahkemesi ise, bölge idare mahkemesidir. Kişi, idare mahkemesinin kararının kendisine tebliğ edilmesinden başlayarak 30 gün içinde bölge idare mahkemesine başvurabilir (İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 15).

Vatandaşlık başvurusunun reddi işlemi idari işlem olup, somut bilgi ve belgeye dayanmalıdır. Vatandaşlık başvurusunun reddinde idarenin takdir yetkisi mevcut olsa da bu takdir yetkisi hukuk kuralları dahilinde kullanılmalıdır. Örneğin; başvurucunun başvuru şartlarını karşılamadığı gerekçesiyle başvurusunun reddedilmesi, başvurucunun ikamet süresinin hatalı hesaplanması, vatandaşlığı kazanma şartlarını taşıyor olmasına rağmen gerekçesiz ve somut bilgi ve belge olmadan başvurunun reddedilmesi ya da ret gerekçesinin gerçeğe aykırı olması gibi durumlarda ret işlemi hukuka aykırı olacaktır. Bu gibi hallerde dava yoluyla, vatandaşlık başvurusunun reddi işlemine karşı iptal davası yoluna gidilmelidir. İdare mahkemesinin verdiği kararlar istinaf ve temyiz kanun yoluna taşınmalıdır.