Sağlıkta Reklam Yasağı ve Cezaları (Doktor – Diş Hekimi)

Sağlıkta reklam yasağı, doktor, diş hekimi ve sağlık kuruluşlarının hepsinin bağlı olduğu bir kuraldır. Yazılı ve görsel basın ile internet siteleri ve sosyal medyada, sağlık hizmetine ilişkin haber, ilan, röportaj gibi çeşitli biçimlerde ve adlar altında tanıtım kurallarını ihlal eden, reklam niteliğinde yayınlar yapılmaktadır. Sağlıkta reklam yasağına aykırı bu paylaşım ve girişimler sonucunda, 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu uyarınca disiplin cezaları verilmektedir. Sağlık alanındaki düzenlemelerde, hekimlerin ve sağlık kuruluşlarının reklam yapması yasaklanmış olup bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri de belirli kurallara sınırlandırılmıştır. Nitekim 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24. maddesi gereğince; “İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilânlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilân, reklAm vesaire yapmaları memnudur.”

Bu yasak Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nde de düzenlenmiş olup ilgili düzenlemenin 8. maddesi gereğince; “Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklâmını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşri vasıtalarında, reklâm mahiyetinde teşekkür ilânları yazdıramaz.” ve yine 39. maddesi gereğince “Tabip ve diş tabibi, meslektaşlarının hastalarını elde etmeğe mâtuf hareket ve teşebbüslerde bulunamaz.”

İlgili mevzuatlardaki düzenlemelerinin yanı sıra, Türk Tabipleri Birliği’nin 47. Büyük Kongresi’nde kabul edilen ve tüm hekimlerin uymakla yükümlü olduğu Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’nın 11. maddesine göre de; “Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz…” Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmeliğin 5. maddesinin c bendinde de; “Sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarının, yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamayacağı, kampanya düzenleyemeyeceği ve hiçbir şekilde reklam yapamayacağı; sadece isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilecekleri” temel ilkeler arasında sayılmıştır.

Reklam Nedir?

Türk Tabipler Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları uyarınca da hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz. Reklam, bir ürün veya hizmetin alım, satımını kolaylaştırmak ve belirli bir amaç doğrultusunda bir düşünceyi yaymak için ücret veya menfaat ile yapılan halka yönelik duyurulardır. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 61. Maddesinde göre, “Ticari reklam, ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurulardır.”

Danıştay kararlarında, bir ürün veya hizmetin tanıtılması ve övülmesi, bir markanın tüketiciye benimsetilmeye çalışılması, resimli veya müzikli imge ve simgeler kullanılmak suretiyle bunların belleklere yerleştirilmesine gayret edilmesi, yarışmalar, konserler, sanatsal ve kültürel etkinlikler düzenlemek suretiyle doğrudan veya dolaylı olarak belirli ürünlere veya markalara dikkatin çekilmesi veya bu tür toplumsal etkinliklerin düzenlenmesinde veya yayın programlarının hazırlanmasında finansman veya diğer yollarla katkıda bulunmak suretiyle tanıtım imkanlarının aranması da reklam sayılmaktadır.

Sağlıkta Reklam Yasağı Nedir?

Ticari reklam; 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un ilgili 61. maddesinde de tanımladığı üzere ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurulardır. Reklamın tanımından da anlaşılacağı üzere reklamın genel amacı reklam verenlerin pazardaki paylarını korumak, hedef kitleyi etkileyerek satın almaya yönlendirmek ve böylelikle satışları artırarak kâr sağlamayı kolaylaştırmaktır.

Sağlık sektöründe ise bu kaygılarla sağlık hizmetinin ticari bir meta haine dönüştürülmesi, rekabet ve daha çok kazanma arzusu ile yapılan reklamların yanlış yönlendirmelere sebebiyet vermesi ve kamusal niteliğe haiz olan sağlık hizmetinin gereği gibi yerine getirilememesi endişesi ile çeşitli kanun, tüzük ve yönetmelik maddeleriyle reklam yasağı getirilmiştir. Sağlık hizmetine ihtiyaç duyan bireylerin hastalık olgusunun etkisiyle uyaranlara oldukça açık olduğu, yanlış yönlendirilmelere müsait ve reklamlardan etkilenme olasılıklarının yüksek olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple sağlık alanındaki reklamlar insanları yanıltarak, onların karar verme mekanizmalarını etkileyerek onları yanlış tedaviye yöneltebilir.

Sağlık alanında, ilgili kanunlar ve düzenlemeler sınırında tanıtım yapılabilir.  Ancak reklam yapılması yasaklanmıştır. Anayasada kamusal bir hak olarak tanınan sağlık hizmetleri alanında ticari reklam, sağlık hizmetini ticari bir kaynak haline dönüştürebilir. Aksi durumda, sağlık hizmetinin kamusal niteliği ve toplum yararı doğrudan etkilenir. Sağlık hakkı, insan haklarının bir parçasıdır. Hastaların sağlık hizmetleri ile ilgili tanıtımlardan etkilenme olasılıkları çok yüksektir. Bu nedenle, sağlık alanında yapılacak olan reklamlar, hasta ve hasta yakınlarının sağlıklı karar verebilmelerini engelleyici bir faktördür. Sağlık alanında reklam yapılması aynı zamanda hizmetin maliyetini de artıracağından erişim zorlaşacaktır.

Sağlık hizmeti, aslen devletin yetki ve görev alanında olan bir hizmet türüdür. Devlet kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlardan yararlanarak bu hizmeti sağlamakla mükelleftir. Özel hastanelerin veya özel polikliniklerin bulunması, sağlık hizmetinin ticari amaçlarla gerçekleştirilmesine olanak sağlamamalıdır. Bu sebeple, sağlık hizmetleri veren kuruluşların ilgili hizmetleri hakkında reklam yapmaları yasaklanmıştır. Kaldı ki, bu özel kuruluşlar devletin sıkı denetimi altındadır. Bu sebeple bu kuruluşların da dolaylı yoldan devlet tekelinde olduğu söylenebilir.

Hekimlik Meslek Etiği Kurallarının 5. maddesinde de belirtildiği gibi hekimin öncelikli görevi, hastalıkları önlemeye ve bilimsel gerekleri yerine getirerek hastaları iyileştirmek ve hastanın yaşamını ve sağlığını korumaktır. Bu nedenle de hekim, görevini yerine getirirken ticari kaygı güdemez ve reklam da ticari amaçla yapıldığı için sağlıkta reklam yasaktır. Reklamın yasaklanmasının amacı, insan sağlını korumak kar, rekabet ve benzeri amaçlardan kaynaklanan eylemlerden zarar görmelerini engellemektir.

Sağlık Hizmetinde İlan ve Bilgilendirmenin Sınırı

Sağlık alanında yapılacak tanıtımların sınırlarının anlaşılması için öncelikle bu alanda mevcut düzenlemelerin incelenmesi gereklidir. Ülkemizde hekimlik uygulamalarının esaslarını  belirleyen temel yasa olan 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24.maddesi ile bu maddeye paralel olarak düzenlenmiş olan Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 9. maddesine göre hekimlerin adlarını, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan ihtisaslarını, akademik unvanlarını, hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini bildiren ilanlar verebilmeleri mümkün olup diğer suretlerle ilan, reklam, vesaire yapmaları yasaktır.

Hekimlerin uymaları gereken etik kuralların gösterildiği Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 8.maddesinde ise, tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe (görünüm) verilemeyeceği, hekimlerin yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur oldukları, yazılarında kendi reklamlarını yapamayacakları, gazetelerde ve diğer iletişim araçlarında reklam niteliğinde ilanlar yazdıramayacakları düzenlenmiştir. Hekimlik Meslek Etiği Kurallarının “Ticari Amaç ve Reklam Yasağı” başlıklı 11. maddesine göre de “Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz. Hekim, yayın araçlarıyla yapacağı duyurularda varsa, Tababet Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan uzmanlık alanını, çalışma gün ve saatlerini bildirebilir.” Bu genel düzenlemeler, hekimlik mesleğine ve tedavi kurumlarına ticari bir görünüm verilmesini ve bu alanda reklam yapılmasını yasaklamıştır.

Sağlık hizmetlerinin sunulduğu yere göre yapılmış olan düzenlemelerde de reklam yasağına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Özel Hastaneler Yönetmeliğinin “Bilgilendirme ve Tanıtım” başlıklı 60. Maddesinde özel hastanelerin reklam yapmasının yasak olduğunu vurgulamak amaçlanmıştır, tanıtım ise belirli koşullara bağlanarak çerçevesi çizilmiştir. Bu maddede, ayrıca, özel hastanelerin hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilecekleri ve ilan verebilecekleri belirtilirken, deontoloji ve meslek etik kurallarına aykırı, talep yaratmaya yönelik tanıtım yapılamayacağı, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamayacağı ve bu mahiyette tanıtım yapılamayacağı, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabileceği; teknolojik altyapısı ve buna bağlı olarak maliyetlerin düşüklüğü nedeniyle daha detaylı bilgilerin sunulabilmesine olanak sağlayan web sitelerinde dahi tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgilerin verilemeyeceği açıkça düzenlenmiştir. Buna göre özel hastanelerin tanıtım ve bilgilendirme sınırları;

• İnsanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik bilgilendirme yapılamaz.
• Ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran tanıtımlar yapamaz.
• Diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu anlama gelen tanıtımlar yapamazlar.
• Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.
• Özel hastaneler, hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir.
• Özel hastaneler tarafından oluşturulan internet sitelerinde; yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanı ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır.
• Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez.
• İnternet sayfalarında verilen bilginin, son güncelleme tarihi açıkça belirtilir.

Özel hastaneler dışında kalan özel sağlık kuruluşlarını kapsayan Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmeliğin 29. maddesinde de Özel Hastaneler Yönetmeliğine paralel olarak düzenleme yapılmıştır. Sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılamayacağı belirtilmiş ve tanıtımın ise tıbbi deontoloji ve mesleki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep yaratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamıştır veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı olamayacağı, sağlık kuruluşlarının diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamayacakları, ancak sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilecekleri, her türlü yayın mecralarında yer alan sağlık bilgilerinin konusuna göre yetkili sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorunda olduğu, bu tür bilgilendirme ve tanıtımların hastayı doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamayacağı, sağlık kuruluşlarının reklam niteliğinde olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla yapılabileceği ifade edilmiştir.

Hekimler ve sağlık kuruluşlarının tabelaları da tanıtım amacıyla kullanılır. Bu nedenle tabelanın boyut ve içeriği ile ilgili olarak Tıbbi Deontoloji Tüzüğünde ve Türk Tabipleri Birliği tarafından özel düzenlemeler yapılmıştır. Düzenlemelerdeki standartlara aykırı tabela kullanılması da tanıtım kurallarına aykırılık teşkil eder. Mevzuattaki bu düzenlemeler de tanıtım sınırları dahilinde bilgilendirme amaçlı tanıtımlar yapılabileceğini, ticari amaçlı reklam içerikli durumların yasak olduğunu göstermektedir.

Sağlık Kuruluşlarının Tabela Ölçütleri

Sağlık kuruluşlarının tabela ölçütleri Türk Tabipleri Birliği Tabela Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Yönetmelik muayenehaneler ve hastaneler de dahil olmak üzere her türlü sağlık kurumu ve kuruluşlarını kapsamaktadır. Buna göre örneğin tek hekimden oluşan muayenehaneler de tabelalarını yönetmeliğe uygun olarak oluşturmak zorundadır. Yönetmeliğe göre tabelalarda uyulması gereken kurallar;

• Muayenehanelerde hekimler ad ve soyadlarını, akademik unvanlarını ve Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre alınmış uzmanlık ve yan dal uzmanlık alanlarını yazabilirler. Tabelalarda bu nitelikte olmayan herhangi bir bilgiye yer verilemez. Birden fazla alandaki uzmanlığını ilan etmek isteyen hekimler, bunu aynı tabelada göstermek zorundadır.
• Özel sağlık kurum ve kuruluşlarının dış tabelalarında ruhsatlarında belirtilen kuruluş ismi ve unvanı ile faaliyet izin belgesinde belirtilen uzmanlık dalları yazılabilir. Özel sağlık kurum ve kuruluşları, sağlık kuruluşunun adından önce gelmek üzere “Özel” ibaresini belirtmek zorundadırlar. Bu ibare özellikle bu sağlık kuruluşlarından hizmet alacak hastalar açısından önem arz etmektedir.
• Sağlık kurum ve kuruluşları, başka resmi veya özel sağlık kuruluşlarınca kullanılan isimleri tabelalarında belirtemezler.
• Tabelalarda Tıpta Uzmanlık Tüzüğünde yer almayan bir uzmanlık dalına, tanı ve tedavi yöntemi ile sağlık kuruluşunda mevcut tıbbi cihaz bilgilerine ve özelliklerine yer verilemez. Bu husus özellikle diğer sağlık kuruşları bakımından haksız rekabete vücut vereceği için yasaklanmıştır.
• Sağlık kurum ve kuruluşlarının tabelalarında çalışma gün ve saatleri ile telefon numaralarına yer verilebilir.

Acil servis hizmeti bulunan hastanelerde acil servis için ayrı bir tabela bulundurulabilir. Bu tabela özellikle acil durumda olan hastaların dikkatini çekmek için ayrı olarak düzenlenmektedir. Acil servis tabelası için oluşturulan ayrık düzenleme ise “Hastaneler ile 24 saat hizmet veren sağlık kuruluşlarında, acil servis girişlerinin belirlenmesi amacıyla, beyaz zemin üzerine ters “C” harfi şeklinde kırmızı hilal ve altında koyu mavi harflerle “ACİL” ibaresinin yer aldığı tabela bulundurulur.” şeklindedir. Düzenlemeye göre özel veya devlet hastaneleri fark etmeksizin tüm acil servis tabelalarının aynı olması gerekmektedir.

Sağlıkta Reklam Yasağı Kapsamında Uygulanacak Denetimler ve Yaptırımlar

Hekimlerin veya sağlık kurum ve kuruluşların mevzuatta öngörülen reklam yasağına aykırı uygulamalarda bulunmaları durumunda çeşitli yaptırımlar öngörülmüştür. İlgili düzenlemelere aykırı yayınlar öncelikle tabip odaları ve il sağlık müdürlükleri ile Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan Reklam Kurulu tarafından incelenir ve daha sonrasında sorumlular hakkında söz konusu yayının durdurulması, para cezası, disiplin cezası, sağlık kuruluşunun faaliyetinin geçici süre ile durdurulması gibi yaptırımlar uygulanabilir.

Tabip odaları, hukuka aykırı, etik kuralları ihlal eden yayınlar sebebiyle ilgili hekimler hakkında disiplin soruşturması açar ve eylemin ağırlığına göre uyarma, para cezası ya da kısmi süre ile meslekten men cezası verebilir. İl sağlık müdürlükleri ise aykırılıkların giderilmesi hususunda mesul müdürün uyarır fakat aykırılığın giderilmemesi durumlarında belirli süre ile sağlık kuruluşunun faaliyetinin durdurulmasına karar verebilir. Hekimlerin veya sağlık kuruluşlarının yapmış olduğu hukuk kurallarına aykırı yayınlar nedeniyle çeşitli yaptırımlar uygulanır. Bu yaptırımlar;

• Yayının durdurulması,
• Para cezası ve/veya disiplin cezası,
• Sağlık kuruluşunun geçici süre ile faaliyetinin durdurulması,

şeklinde olabilir.

Sağlık alanında, ilgili hukuksal düzenlemelerin sınırları dışında yapılan yayınlar öncelikle tabip odaları, il sağlık müdürlükleri ile Reklam Kurulu tarafından incelenir. İnceleme neticesinde sorumlular hakkında yaptırımlar uygulanır. Tabip odaları tarafından hukuka aykırı yayınların etik kurallarını ihlal etmesi sebebiyle ilgili hekim hakkında disiplin soruşturması açılır. Disiplin soruşturması neticesinde eylemin ağırlığına göre uyarma, para cezası ya da 15 günden 6 aya kadar meslekten men cezalarından biri verilir.

İl sağlık müdürlükleri tarafından özel hastanelerin tanıtım kurallarına aykırı davrandığının tespit edilmesi halinde ise hastanenin mesul müdürü uyarılır, buna rağmen aykırılığın giderilmemesi neticesinde hastanenin tamamında süreli olarak poliklinik hizmetlerinin durdurulmasına karar verilir. Aynı şekilde ayakta teşhis ve tedavi yapılan özel sağlık kuruluşlarının hukuka aykırı reklam yaptığının saptanması halinde de kuruluşun 5 gün süreyle faaliyettin durdurulmasına karar verilir. Yapılan tanıtım ve yayınların, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’unun 16. maddesi ve Reklam Kurulu tarafından belirlenmiş ilkelere aykırılık taşıyıp taşımadığına dair Kanun uyarınca kurulmuş bulunan, Türk Tabipleri Birliği temsilcisinin yer aldığı Reklam Kurulu tarafından değerlendirme yapılır. Değerlendirme neticesinde aykırılık olduğu tespit edilirse yayının ve ihlalin niteliğine göre para cezası, yayının durdurulması ve yayının düzeltilmesi cezalarından birine veya birkaçına hükmedilebilir. Kurum ve kurul değerlendirmeleri birbirini engellemez. Başka bir deyişle bir reklam veya yayın ilgili kurumlar ve kurul tarafından ayrı ayrı değerlendirilerek yaptırıma tabi tutulabilir.

Sağlıkta Reklam Yasağı ile İlgili Mevzuattaki Düzenlemeler

Sağlık alanındaki reklam yasağına ilişkin düzenlemeler tek bir kanun veya yönetmelikte toplanmış değildir, anılan yasak mevzuat anlamında dağınık bir görünüm arz etmektedir. Sağlıkta reklam yasağı ile ilgili düzenlemeler;

• 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24. maddesi: “İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilânlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilân, reklâm vesaire yapmaları memnudur (yasaktır).”
• Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmelik’in “Bilgilendirme ve Tanıtım” başlıklı 29. maddesi: “Sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılamaz, tıbbi deontoloji ve mesleki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep yaratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı tanıtım yapılamaz ve diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamaz. Tabelaları ile basılı ve elektronik ortam materyallerinde, ruhsatnamesinde kayıtlı sağlık kuruluşu ismi dışında başka bir isim kullanılamaz. Sağlık kuruluşları, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilir. Birinci fıkra hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Ancak, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez. Sağlık kuruluşları tarafından her türlü yayın mecralarında yer alan sağlık bilgileri, konusuna göre yetkili sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu mecralar yoluyla yapılan bilgilendirme ve tanıtımlar, hastayı ilgili sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamaz.”
• Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 8. Maddesi: “Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe (yön) verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklâmını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşri vasıtalarında, reklâm mahiyetinde teşekkür ilânları yazdıramaz.”
• Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin, 5. maddesinin ilgili kısımları:

Reklamlar;

b) Kamu sağlığını bozucu nitelikte olamaz.

ç) Hasta, çocuk, yaşlı ve engellileri istismar edici ifade ya da görüntüler içeremez.

ğ) Hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.

• Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği madde 16/3: “Reklamlarda; doktor, diş hekimi, veteriner hekim ve eczacılar ile sağlık kuruluşlarının bir mal veya hizmete yönelik sağlık beyanında bulunduğuna ilişkin ya da bu izlenimi uyandıran herhangi bir görüntü, beyan veya atfa yer verilemez.”
• Yine Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 39. Maddesi: “Tabip ve diş tabibi, meslektaşlarının hastalarını elde etmeğe mâtuf (yönelik) hareket ve teşebbüslerde bulunamaz.”
• Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’nın 11. maddesi: “Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz.’’
• Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik 5/c bendi: “Sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları, yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamaz, kampanya düzenleyemez ve hiçbir şekilde reklam yapamaz. Sadece isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilirler.
• Özel Hastaneler Yönetmeliği’nin 60. maddesine göre; Özel hastaneler; tıbbî deontoloji ve meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamazlar.

1. Özel hastaneler tarafından; sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabilir. Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.
2. Özel hastaneler; hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir.
3. Özel hastaneler tarafından oluşturulan internet sitelerinde; yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanı ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez. İnternet sayfalarında verilen bilginin, son güncelleme tarihi açıkça belirtilir.

Diş Hekimi Reklam Yasağı

Sağlık alanında reklam, hukuki düzenlemelerle yasaklanmıştır. Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları ile diş hekimlerinin reklam yasağı kapsamındadır. Diş hekimleri sağlıkta reklam yasağına aykırı davranışları çeşitli yaptırımlara tabi tutulmakta ve reklam yasağına aykırı davranışlarda bulunan diş hekimleri hakkında disiplin cezaları ve Reklam Kurulu tarafından da durdurma ve idari para cezaları uygulanabilmektedir. Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, her ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklamını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşir vasıtalarında, reklam mahiyetinde teşekkür ilanları yazdıramaz.

Sağlık alanında reklamın hukuki düzenlemelerle yasaklanması nedeniyle özellikle Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları ile diş hekimlerinin sosyal medya paylaşımları örtülü reklam olarak değerlendirilebilmektedir. Reklam yasağına aykırı davranışların Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşlarının faaliyetleri çerçevesinde işlenmesi halinde TDB ve Diş Kekimleri Odalarının Disiplin Yönetmeliğinin 12. Maddesi uyarınca bu fiillerin işlenmesini sağlayan veya işlenmesine göz yuman sahip veya ortaklardan diş hekimi olanlar da mesul müdür ile birlikte sorumludur.

Diş hekimleri ya da özel sağlık kuruluşlarının reklam yapmaları TDB ve Dişhekimleri Odalarının Disiplin Yönetmeliğinin 8. Maddesinde para cezasını gerektiren fiil ve hallerden sayılmaktadır. Ancak aynı Yönetmeliğinin 12/A maddesi uyarınca Disiplin Kurulu tarafından olayların niteliğine, ilgilinin kişisel ve mesleki durumuna göre bir alt veya bir üst ceza verilebilmektedir. Bu da diş hekimlerinin reklam nedeniyle Meslekten Geçici Men cezası dahi alabilmelerine neden olmaktadır.

Diş Hekimi Reklam Yasağı Kapsamı

Diş hekimi reklam yasağı, bir ülkede veya bölgede diş hekimlerinin reklam yapma ve pazarlama faaliyetlerini sınırlayan yasal düzenlemeleri ifade eder. Bu tür yasaklar, genellikle sağlık sektöründeki profesyonellerin etik kuralları koruma ve halk sağlığını güvence altına alma amacı taşır. 1219 sayılı kanunun 40. Maddesinde diş hekimlerinin yalnızca hasta kabul edilen yer ve muayene saatlerini bildiren ilanlar verebileceği, bunun dışında hiçbir şekilde reklam yapamayacağı düzenlenmiştir. Bununla birlikte Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmeliğin 24. Maddesinde ağız ve diş sağlığını koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirmelerin, hizmet alanları ve sunulan hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım faaliyetlerinin yapılabileceği ve ilan verilebileceği ancak bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep oluşturmaya yönelik açıklamalara yer verilemeyeceği, diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamayacağı ve bu mahiyette tanıtım yapılamayacağı, bilgilendirme ve tanıtımların hastayı ilgili sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamayacağı düzenlenmiştir.

Diş hekimi reklam yasağı genellikle şu konuları içerebilir:

1. Belirli İfadelerin ve Vaatlerin Yasaklanması: Diş hekimleri, tedavi sonuçları veya garantiler gibi belirli ifadelerle reklam yapmaktan kaçınmalıdır. Ayrıca, belirli tedavi yöntemlerinin genel sağlık durumunu iyileştirdiği iddialarına dikkat etmek önemlidir.
2. Karşılaştırmalı Reklam Yasağı: Diş hekimleri, rakip diş hekimleri veya tedavi yöntemlerini doğrudan karşılaştıran reklamlar yapmaktan kaçınmalıdır.
3. Müşteri Referansları ve İncelemeler: Bazı yerlerde, diş hekimleri müşteri referansları veya memnuniyet incelemeleri kullanarak reklam yapmaktan kaçınmak zorunda olabilirler.
4. Görsel ve İletişim Standartları: Diş hekimi reklamları genellikle belirli görsel ve iletişim standartlara uymak zorundadır. Bu, örneğin, tedavi sonuçlarını gerçeği yansıtmayan dramatik görseller kullanmamak veya yanıltıcı bilgiler içermemek anlamına gelebilir.
5. Reklamın Genel Etik Kuralları: Diş hekimi reklamları genel etik kurallara uygun olmalıdır. Bu, mesleki saygıyı sürdürmeyi ve halk sağlığını tehlikeye atmamayı içerir.

Diş hekimleri, faaliyet gösterdikleri yerdeki sağlık otoritelerinin ve meslek kuruluşlarının belirlediği kurallara uymak zorundadır. Bu tür yasakları ihlal etmek, meslek etiği ve yasal düzenlemelerle ilgili sorunlara neden olabilir.

Estetik Müdahalelerde Reklam Yasağı

Günümüzde, bazı estetik müdahalelerin özel muayenehanelerde veya güzellik merkezlerinde gerçekleştirilmesi yaygın bir durumdur. Güzellik ve Estetik Amaçlı Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik’te güzellik merkezi “Tabip sorumluluğunda açılan ve bu tabiple birlikte başka bir tabibin veya güzellik uzmanının görev yaptığı, bünyesinde bulundurdukları birimlere göre gerekli asgarî standart donanım ve personel desteği ile güzellik ve estetik amaçlı olarak çeşitli uygulamalar yapılan özel sağlık kuruluşlarıdır.” Hükme göre, güzellik merkezlerinde estetik müdahalelerin gerçekleştirilebilmesi için merkezin bir hekim sorumluluğunda açılması gerekir. Güzellik merkezlerinde hekimler tarafından uygulanabilecek işlemler;

• Sivilce tedavisi,
• Lazer, krioterapi, koterizasyon, intradermal enjeksiyon metotları ile siğil, skar dokusu gibi oluşumların cilt yüzeyinden eksizyonu,
• Ciltteki damar genişlemeleri, pigmentasyon (lekeler/çiller) ve kırışıklıkların azaltılmasına yönelik lazer uygulamaları,
• Lazer cihazı, %35’lik oranın üzerindeki alfa hidroksi asitler ve türevlerinin kullanımı ile derin peeling işlemleri,
• Cilt içerisine terapotik veya kozmetik amaçlı yapılan her türlü enjeksiyonlar,
• Cilde yapılan uygulamalar ile ilgili oluşabilecek yan etkilere müdahaleler,
• Saç ekimi (restorasyonu) uygulamaları,
• Kişinin fazla kilolarını vermesi (zayıflama) için gerekli işlemlerin, tıbbî değerlendirmelerle birlikte planlanmasını ve uygulanmasını sağlamak.

Anılan yönetmelik şu anda yürürlükte bulunmamaktadır. Ayakta Teşhis Ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik ile yapılan düzenlemelerle güzellik merkezi olarak açılmış kuruluşların güzellik salonuna veya şartlara uyduğu takdirde muayenehaneye ya da polikliniğe dönüştürülebilir. Polikliniğe dönüştürülmesi için bakanlıktan poliklinik uygunluk belgesi alınması zorunludur.

Estetik Müdahalelerde Reklam Yasağının Kapsamı

Estetik müdahalelerde bulunan güzellik merkezleri de sağlıkta reklam yasağı kapsamındadır. Bu tür merkezlerin de alenen reklam yapması yasaktır. Güzellik merkezlerindeki reklam yasağının kapsamı Güzellik ve Estetik Amaçlı Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik’in 34. maddesinde belirtilmiştir. Maddeye göre;

• Sağlık kuruluşları; insanları yanıltıcı, bir şekilde paniğe sevk edici, yanlış yönlendirici reklam, tanıtım ve sair faaliyette bulunamazlar.
• Merkezler bünyesinde veya müstakil olan güzellik salonları sundukları hizmet, uyguladıkları metotlar, kullandıkları her türlü cihaz ve benzeri araçlar ile ilgili olarak kitle iletişim araçları, elektronik ortam, görsel işitsel araçlar, yazılı materyallerle doğrudan ve dolaylı olarak tüketici konumundaki kitleye yönelik reklam, tanıtım veya bilgilendirme yapabilirler, yaptıkları uygulamaları reklam materyallerinde belirtebilirler.
• Merkezler, tabibin tarafından yapılması gereken tıbbî işlemlerle ilgili olarak sadece sağlık kuruluşuna başvuran kişilerin kullanımına yönelik olmak üzere; sağlığı geliştirici ve koruyucu nitelikte olan temel bilgileri, sağlık kuruluşunun faaliyeti kapsamındaki işlerle ilgili sağlık sorunları, bu sorunlardan korunma veya sağlık sorunlarının kişide meydana getirdiği olumsuzlukların şahsi tedbirler aracılığı ile giderilmesi veya azaltılması hakkında bilgileri içeren eğitim materyalleri hazırlayabilirler.

Güzellik merkezlerinde reklam yasağına aykırılık durumunda uygulanacak yaptırımlar yine aynı yönetmelikte belirtilmiştir. Yönetmeliğe göre reklam yasağına aykırı olarak faaliyet gösteren güzellik merkezlerinin ilgili reklamları hakkında durdurma kararı verilebilir. Bu reklamlar sebebiyle hastaların herhangi bir zararı doğması halinde yine hastalar bu zararlarının tazminini talep edebilirler. Güzellik merkezi ve hasta arasında uyuşmazlık çıkması halinde dava yoluna gidilebilir. Hastalar, dava yoluyla zararlarının tazmin edilmesini talep edebilirler.

Sağlıkta Reklam Yasağı Yargı Kararları

Reklam Kurulu, 11.12.2018, D. 2018/23, T. No. 279

• Sağlıkta Reklam Yasağı

Ayrıca, ana sayfada yer alan hasta yorumları kısmı altında”…Dr.K1 bey ile görüştükten sonra burun estetiği ameliyatı olmaya karar verdim. Kendisi çok ilgili ve samimi bir hekim. Burun estetiği öncesinde aklıma takılan tüm soruları cevapladı. Burun estetiği ameliyatı söylediği gibi çok rahat geçti. Sonrasında da hiçbir sıkıntı yaşamadım.Dr.K1 bey çok teşekkür ederim…” gibi şahsa yönelik teşekkür, onay ve tavsiye ifadelerine yer verildiği; www.twitter.com adresli sosyal paylaşım sitesinin 03.08.2018 tarihli görünümünde şahsa ait “Bursa Burun Estetiği ” kullanıcı isimli sayfada yer alan muhtelif tarihli paylaşımlarda örnek olarak; ” … Youtube kanalımıza abone olun burun estetiği hakkında merak edilenleri öğrenin…#doğalgörünüm #rahatnefes…İdeal Burun Estetiğinin Püf Noktaları…Son Trend Doğal Görünümlü Burunlar…” gibi bilgilendirme sınırını aşan ifadeler ile tıbbi işlemlerle ilgili hasta önce ve sonra görsellerine yer verildiği; tespit edilmiştir. İnceleme konusu ifadelerin sağlık alanında çalışan kuruluşunun faaliyetlerine ticari bir görünüm kazandırdığı, talep yaratıcı nitelikte olduğu ve kuruluşa yönlendirme yaparak, benzer alanda faaliyet gösteren kuruluşlar açısından haksız rekabete yol açtığı, bu nedenle, söz konusu tanıtımların bilgilendirme kapsamını aşarak “reklam’’ niteliğinde değerlendirildiği, Buna göre, reklam veren Dr. K1 hakkında, 6502 sayılı Kanun’un 63 üncü ve 77/12 nci maddeleri uyarınca anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir.

Ankara 10. İdare Mahkemesi 2004/3683 E. 2005/2437 K.

• Sağlıkta Reklam Yasağı

Söz konusu indirim kuponunun incelenmesinde, Dr. … Lazer Epilasyona ait %15 indirim uygulanacağının açıkça belirtildiği ve adres ve telefon numarasının da yer aldığı görülmüştür. Bu durumda, davacının Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün yukarıda yer alan hükümlerini ihlal ettiği açık olduğundan verilen cezada hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Her ne kadar davacı› kendisinden habersiz yayınlandığını iddia etmekte ise de, bir bankanın hiçbir talep olmadan bir kuruluşun ya da kişinin üstelik indirim içeren bir reklamını yapması mutad olan bir uygulama olmadığından, davacının bu iddiası yerinde görülmemiştir… (Danıştay 8. Dairesi’nin 2006/1592 E., 2006/3449 K. sayılı kararı ile onanmıştır.)

Ankara 5. İdare Mahkemesi 2006/1428 E., 2007/329 K.

• Sağlıkta Reklam Yasağı

Dosyada yer alan davacıya para cezası verilmesine neden olan ilanın incelenmesinden, ilanın hastanenin sunmakta olduğu hizmete yönelik tanıtıcı ve halkı bilgilendirici nitelikten öteye reklam mahiyetinde olduğu, başka bir ifade ile herhangi bir hastalık hakkında bilgi vermeden sadece hastaneyi tanıtmayı hedeflediği, böylece ilanın ticari amaçla talep yaratmaya yönelik olduğu, bu haliyle haksız rekabete yol açtığı sonucuna varılmakla, yukarıda anılan mevzuat hükümleri uyarınca tıbbi müessese ve tabiplerin her ne mahiyette olursa olsun reklam vermesinin yasak olduğu ve Özel hastaneler Yönetmeliğinin 16. ve 17. maddeleri gereğince davacının sorumlu müdür sıfatıyla hastanenin bu tür faaliyetlerinden sorumlu olduğu açık olduğundan belirtilen gerekçeler ile adına ceza kesilmesinde mevzuata aykırılık bulunmamaktadır…

Ankara 10. İdare Mahkemesi 2005/1725 E., 2006/1515 K.

• Sağlıkta Reklam Yasağı

Bu durumda, davaya konu ilanda talep yaratmaya yönelik, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratacak şekilde yanıltıcı ve abartılı tanıtım yapıldığı, bu durumun 1219 sayılı Kanunun 24. maddesi, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesinin 8. ve 9. maddeleri ile Özel hastaneler Yönetmeliğinin 60. maddesine aykırılık taşıdığı anlaşıldığından, … hastanesi Ataköy şubesi mesul müdürü olan davacıya Özel Hastaneler Yönetmeliğinin 60. maddesinin 5. fıkrası ve Türk Tabipleri Birliği Disiplin Yönetmeliğinin 4. maddesinin 2. fıkrasının (b) bendi gereğince verilen disiplin cezasında hukuka aykırılık bulunmamaktadır… (Danıştay 8. Dairesinin 2006/5389 E., 2007/7175 K. Sayılı kararı ile onanmıştır.)

Danıştay 8. Dairesi 2005/3197 E., 2006/4119 K.

Dava konusu cezaya neden olarak gösterilen ilanın, laser, Infrared Koagülasyon ve bant yöntemiyle hemoroid tedavisinin ağrısız ve dikişsiz olarak yapıldığı belirtilerek hastaların hastaneye yönelmelerini sağlayacak nitelikte olduğu, bu haliyle haksız rekabet doğurduğu açıktır. Şu hale göre, bu nedenle tesis edilen işlemle verilen cezada hukuka hukuka aykırılık bulunmadığından, anılan ilanın bilgilendirici türde olduğundan bahisle işlemin iptali yolundaki Mahkeme kararında hukuki isabet görülmemiştir…

Danıştay 8. Dairesi 2005/5430 E., 2006/5717 K.

• Sağlıkta Reklam Yasağı

Sözü edilen gazete haberlerinin içerik itibariyle bilgi vermeye yönelik olmakla beraber örtülü reklam unsurları içerdiği ve bu haliyle belli bir alanda verilen sağlık hizmetinin ticari bir niteliğe büründürülerek alıntısı yapılan Yasal ve düzenleyici kuralların ihlal edilmiş olduğu açıktır.

Bu durumda, tesis edilen işlemde hukuka ve mevzuata aykırılık bulunmadığından aksi yönde verilen Mahkeme kararında hukuki isabet görülmemiştir.