Firar Suçu ve Cezası – Askeri Ceza Kanunu 66. Madde

Firar suçu, Askeri Ceza Kanununun 66. maddesinde düzenlenmiştir. Tanımı; kıtadan veya vazife icabı bulunmak zorunda olunan yerden yetkili amirlerden izin almaksızın ayrılmakla başlayan eylemin 6 günden fazla (yani en az 7 tam gün, 7X24 saat) fazla sürmesi ile oluşmaktadır. Yedi günlük sürenin hesabında kişinin firar ettiği saat ve yeniden katıldığı ya da ele geçtiği saat esas alınmaktadır. Firar saati ya da katılış/yakalanma saatinin tam olarak tespit edilemediği hallerde kişi lehine yorum yapılarak firar saati tespit edilmektedir. 7 günden sonra yakalanmak ya da kendiliğinden gelmek suçun oluşumuna etki etmemekte, yalnızca 6 hafta içinde kendiliklerinden geri gelenlerin cezalarında indirim imkanı bulunmaktadır.

Milli savunmayı gereği gibi yerine getirmek, silahlı kuvvetler içinde hizmet ve görevin devamlılığını sağlamak maksadıyla Askeri Ceza Kanunu’nda firar suçu düzenlenmektedir. Askeri Ceza Kanununda firar suçu “yoklama kaçağı, bakaya, saklı, firar” kısmında yer almaktadır. Böylece Türk Silahlı Kuvvetlerin bütünlüğü, disiplini ve askerlerin hizmetine olan bağlılığı sağlanarak vazife ihlali önlenmektedir. Askeri Ceza Kanunu’nda firar suçu ve cezasında görevli mahkemeler askeri mahkemeler iken; 6771 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 17.maddesi ile 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Anayasasına eklenen geçici 21.maddesinin (e) fıkrası “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve askerî mahkemeler kaldırılmıştır” uyarınca 28.07.2917 tarihinde kaldırılmıştır. Bu tarihten sonra askeri cezalara asliye ya da şartlarını taşıyorsa ağır ceza mahkemeleri bakmaya devam etmiştir. Firar suçu ve cezası için görevli mahkeme ise asliye ceza mahkemesidir.  Öncelikle belirtmek gerekir ki askeriyeden firar suçunun temel şeklinde ceza bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır. Firar suçundan ceza alanların sözleşmesi hiç bir şekilde yenilenmez.

Firar Suçu Nedir?

Askeri Ceza Kanununun 66’ncı maddesi l’inci fıkrası a bendinde düzenlenen firar suçu kıtadan veya vazife icabı bulunmak zorunda olunan yerden yetkili amirlerden izin almaksızın ayrılmakla başlayan eylemin 6 günden fazla (yani en az 7 tam gün, 7X24 saat) fazla sürmesi ile oluşmaktadır. Yedi günlük sürenin hesabında kişinin firar ettiği saat ve yeniden katıldığı ya da ele geçtiği saat esas alınmaktadır. Firar saati ya da katılış/yakalanma saatinin tam olarak tespit edilemediği hallerde kişi lehine yorum yapılarak firar saati tespit edilmektedir. 7 günden sonra yakalanmak ya da kendiliğinden gelmek suçun oluşumuna etki etmemekte, yalnızca 6 hafta içinde kendiliklerinden geri gelenlerin cezalarında indirim imkanı bulunmaktadır.

Firar ve izin tecavüzü suçları asker kişilerin askeri hizmete olan bağları devam ettiği sürece hizmet için hazır olmalarının sağlanması amacıyla ihdas edilmiştir. Firar ve izin tecavüzü suçları için yasa koyucu aynı cezaları öngörmüş olmasına rağmen firar suçunun mazeret kabul etmemesi, izin tecavüzü suçunun ise mazeret kabul etmesi nedeniyle eylemin hangi suçu oluşturduğunun tespiti büyük önem arz etmektedir. Örneğin yakınlarından birinin ölüm haberi üzerine kışlayı izinsiz terk eden bir asker kişinin kaçma nedenine kanun koyucu hukuki değer vermemiş ancak gönderildiği izinden aynı gerekçeyle dönmeyen asker kişinin içinde bulunduğu durumun bir mazeret olabileceği kabul edilmiştir.

Firar suçu, Askeri Ceza Kanunu madde 66’da:

1) Aşağıda yazılı askeri şahıslar bir yıldan üç yıla kadar hapsolunur:

a) Kıt’asından veya görevi icabı bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz olarak altı günden fazla uzaklaşanlar,

b) Kıt’asından veya görevini yapmakta olduğu yerden izin, istirahat veya hava değişimi alarak ayrılanlardan, dönmeye mecbur bulundukları günden itibaren altı gün içerisinde özürsüz olarak gelmeyenler,

2) Aşağıda yazılı hallerde hapis cezası iki yıldan aşağı olamaz.

a) Suçlu, silah, mühimmat ve bunların teçhizat veya nakil vasıtalarından ve hayvanlardan birini veya ordu hizmetine tahsis edilen herhangi bir şeyi beraberinde götürmüş ise;

b) Suçlu hizmet yaparken kaçmış ise;

c) Suçlu mükerrir ise;

3) Seferberlikte bu maddede yazılı mehiller yarıya indirilir.” şeklinde düzenlenmektedir.

Firar ve izin tecavüzü suçlarında suçun tamamlanması ile suçun bitmesi farklı kavramlardır. Firar eylemlerinde 7 günün, izin tecavüzü eylemlerinde ise 6 günün dolmasıyla suç tamamlanmış olmaktadır. Ancak firar ve izin tecavüzü ani suç tipinde bir suç olmayıp failin iradesiyle haksızlığın belli bir süre devam ettiği mütemadi bir suç olduğundan suçun bitmesi için hukuka aykırı durumun sona ermesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle asker kişinin askeri hiyerarşi ve disiplin altına girdiği veya asker kişi statüsünün sona erdiği anda suçlar bitmektedir.

Firar ve izin tecavüzü suçlarında temadinin başlangıç ve bitme tarihinin her türlü kuşkudan uzak olarak belirlenmesi maddenin zaman bakımından uygulanması, genel af, zamanaşımı, tekerrür müesseseleri ile As.C.K’nın 73. maddesinin uygulanabilmesi ve lehe kanun değerlendirmesi gibi maddi ceza hukuku, yetkili mahkemenin belirlenmesi gibi ceza muhakemesi hukuku sorunları bakımından önem arz etmektedir. Bu nedenle birlik komutanlıklarınca düzenlenen adli evraklarda suçun başlangıç ve bitim tarihlerinin tereddüte mahal vermeyecek şekilde asıl ya da onaylı belgelerle ortaya konulması gerekmektedir. Sıklıkla karşılaşılan firar ve izin tecavüzü eylemleri; firar, izin tecavüzü, mehil içi firar ve mehil içi izin tecavüzü, yabancı memlekete firar ve sözleşerek firar olarak sayılabilir.

Firar Suçunun Unsurları

• Suçun Hukuki Konusu: Suçun hukuki konusu, silahlı kuvvetlerin görevini en iyi şekilde gereği gibi yapabilmesi ile hizmet ve görevin devamlılığıdır. Askeri hizmetin dürüst, adil, eşitlik ilkesine uygun bir şekilde yerine getirilmesidir.
• Başarısız: Firar suçu sırf askeri ve özgü suçlardan olduğu için sadece askerler tarafından işlenebilen suçtur. Herkes firar suçunun faili olamaz. Türk Silahlı Kuvvetleri ve Milli Savunma Bakanlığı kadrolarında çalışan devlet memurları bakımından Askeri Ceza Kanunu uygulama alanı bulmaz. Henüz askerlikle yükümlü olmayanlar lise ve dengi okul öğrencileri de bu suçun faili olamaz. Suç işlendiği anda askerlik sıfatının sona ermesi veya askerliğe elverişli olmadığının anlaşılması durumunda firar suçu kapsamında değildir.
• Eylem: Askeri Ceza Kanunu madde 66 uyarınca firar suçu kişinin kıt’asından veya görevi icabı bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz uzaklaşanlar ile kıtasından veya görevini yapmakta olduğu yerden izin, istirahat veya hava değişimi alarak ayrılanlardan, dönmeye mecbur bulunanlardan özürsüz olarak gelmeyenler bakımından vuku bulur. Kıt’a tarifi Askeri Ceza Kanunu madde 16’da “Bu kanunda yazılı olan “Ordu” kelimesi kara, deniz ve hava kuvvetlerine; ve kıta kelimesi subay kumandasında bulunan her birliğe şamildir.” olarak yapılmaktadır.

Askeri Ceza Hukuku öğretisinde firar suçunun şartları:

1. Faili hizmete bağlayan düzenli bir bağın varlığı,
2. Failin, görevden uzaklaşma veya izinden dönmemek suretiyle TSK ile irtibatını kesmesi,
3. Görevden uzaklaşma veya izinden dönmeme eyleminden sonra Kanun’da öngörülen sürenin geçmesi

aranmaktadır.

Kıtasından Kaçma Suretiyle Firar: Askeri Ceza Kanunu madde 66/1’de “…a) Kıt’asından veya görevi icabı bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz olarak altı günden fazla uzaklaşanlar…” ifadesi ile süre öngörülmektedir. Buna göre kişinin kıtasından veya görevi gereği bulunması gerektiği yerden 6 günden fazla uzaklaşması, yani 7 tam günün geçmesi halinde firar suçu oluşur. Askeri Yargıtay içtihatları gereğince gün unsuru tespit edilirken izinsiz uzaklaşma saati baz alınır. 1 Ağustos günü saat 09.00’da birliğinden izinsiz uzaklaşan kişi için gün unsuru 2 Ağustos 09.00’da oluşur. 8 Ağustos günü 09.00’dan itibaren kişi için tam 7 gün dolmuş olacağından firar suçu oluşacaktır.

Kanuni izinlerden farklı olan günlük şehir içi izni, evci izni, görev izni, çarşı izni, vardiya izni ve nöbet izni gibi izinlerden zamanında dönmeyenler için “kıtasından izinsiz uzaklaşma suretiyle firar” hükmü uygulanır. Kanun düzenlenişi itibariyle mazeret kabul eden bir suç değildir. Amirler tarafından hazırlanan izin belgesi bakımından, izin belgesi kendisine verilmeden önce izne ayrılan asker için kıtasından uzaklaşma suretiyle firar suçu vücut bulur. Askerlik şubesi bakımından yol müddeti verilerek sev işlemi yapılan asker birliğe katılmazsa kıtasından uzaklaşma suretiyle firar suçu oluşacaktır.

• İzin, İstirahat veya Hava Değişimi Süresini Geçirmek Suretiyle Firar: Askeri Ceza Kanunu madde 66/1’de “b) Kıt’asından veya görevini yapmakta olduğu yerden izin, istirahat veya hava değişimi alarak ayrılanlardan, dönmeye mecbur bulundukları günden itibaren altı gün içerisinde özürsüz olarak gelmeyenler” olarak ifade edilmektedir. Gün unsuruna ilişkin hesaplamalar kıtasına kıtasından kaçma suretiyle firar ile aynıdır. Firar süreleri hesaplanırken yol izinleri de dikkate alınır. Sıhhi izne gönderilen ve istirahat müddetinde kıtasında olan askerler bakımından kanun öngörülen sürenin geçmesiyle firar suçu oluşur; istirahat müddetinde kıtası dışında olan askerler için ise yol izinleri de hesaplanır.

3 aydan az hava değişim raporu alan askerlerin kıtalarıyla irtibatları kesilmez ve sürenin sonunda kıtalarına geri dönerler. 3 aydan fazla hava değişim raporu alan askerlerin ise kıtaları ile irtibatı kesilir ve süre sonunda şube tarafından usulüne uygun bir biçimde celp olunarak tertip edilecekleri mahallere gönderilmedikleri sürece firar suçu oluşmaz.

Kanundaki düzenlenişi itibariyle mazeret kabul eden bir suçtur; ancak mazeret kapsamı mahkeme tarafından takdir edilmektedir. Kanunda düzenlenen süreler içinde yakalanan askerler ve kaçarken yanında silah, mühimmat, savaş araç ve gereci götürmüş veya hizmet yaparken kaçmışsa gün unsuru dolmadan yakalananlar bakımından Askeri Ceza Kanunu madde 68’de düzenlenen mehil içinde yakalanmakla son bulan firar suçu oluşacaktır

• Nitelikli Unsurlar: Askeri Ceza Kanunu madde 66/2’de nitelikli unsurlar:

1. Suçlu, silah, mühimmat ve bunların teçhizat veya nakil vasıtalarından ve hayvanlardan birini veya ordu hizmetine tahsis edilen herhangi bir şeyi beraberinde götürmüşse,
2. Suçlu hizmet yaparken kaçmışsa,
3. Suçlu mükerrirse,

olarak ifade edilmektedir. Mükerrir durumu zımnen ilga edilmiştir. Askeri eşya, askeri görev veya hizmete tahsis edilmiş olan eşyadır. Eşyaların kullanım süresi dolsa dahi askeri eşya niteliğini kaybetmez.

• Manevi Unsur: Firar suçu kasten işlenen suçlardandır; bilmesi ve istemesi yeterlidir. Ayrıca bir saike gerek yoktur.
• Teşebbüs: Firar suçu teşebbüse elverişli bir suç değildir.
• İştirak Askeri Ceza Kanunu madde 75’te düzenlenen kaçaklara yardım etme suçunu oluşturan bazı hareketler firar suçuna iştiraki oluşturmaktadır. Ancak burada Askeri Ceza Kanunu madde 75’te düzenlenen suçun failliğinden bahsedilecektir.

Firar Suçunun Cezası

Firar suçunun cezaları açıkça kanunda düzenlenmektedir. Askeri Ceza Kanunu madde 66 bakımından;

• Kıt’asından veya görevi icabı bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz uzaklaşanlar ve kıtasından veya görevini yapmakta olduğu yerden izin, istirahat veya hava değişimi alarak ayrılanlardan, dönmeye mecbur bulunanlardan özürsüz olarak gelmeyenler bakımından 1 yıldan 3 yıla kadar,
• Suçlu, silah, mühimmat ve bunların teçhizat veya nakil vasıtalarından ve hayvanlardan birini veya ordu hizmetine tahsis edilen herhangi bir şeyi beraberinde götürmüşse veya suçlu hizmet yaparken kaçmışsa ceza alt sınırı 2 yıldan aşağı olmamak suretiyle

hapis cezası ile cezalandırılır.

Askeri Ceza Kanunu madde 71’e göre firar ve izin tecavüzü suçlarından mahkumiyet kararı verilen çavuş ve onbaşlarına ayrıca rütbelerinin geri alınması kararı da verilebilir.

Firar Suçunda Adli Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasına Kararı

• Adli para cezası: yargılamayı gerçekleştiren mahkeme tarafından, hükümlünün bir miktar parayı devlet hazinesine ödemesine karar verilmesidir. Askeri Ceza Kanunu Ek madde 8 uyarınca; sırf askeri suçlardan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan cezanın dört ay veya daha fazla süreli hapis cezası olması, fiilin, disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi ya da birliğin muharebe hazırlığını veya etkinliğini zafiyete uğratması ya da büyük bir zarar meydana getirmesi, fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi hallerinde adli para cezasına hükmedilemez. Askeri Ceza Kanununda firar suçu kapsamında yukarıdaki şartlar sağlanmıyorsa adli para cezasına hükmedilmez.
• Erteleme kararında: mahkemece yargılanan kişinin suçlu olduğu tespit edilmiş ve kişi hakkında hapis cezası hükmedilmiştir. Ancak, mahkeme tarafından kişiye verilen hapis cezasının, cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesi halinde erteleme kararı verilmiş olacaktır. Askeri Ceza Kanunu madde 47’de uyarınca; sırf askeri suçlardan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan cezanın üç ay veya daha fazla süreli hapis cezası olması, fiilin, disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi ya da birliğin muharebe hazırlığını veya etkinliğini zafiyete uğratması ya da büyük bir zarar meydana getirmesi, fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi daha önce sırf askeri bir suçtan dolayı mahkûm olunması hallerinde ertelenme kararı verilemez. Yukarıdaki şartlar sağlanmıyorsa firar suçu için erteleme kararı verilemez.
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması: sanık hakkında hükmolunan cezanın belli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaması, denetim süresi boyunca kasıtlı bir suç işlenmez ve yükümlülüklere uygun davranılırsa ceza kararının ortadan kaldırılması ve davanın düşürülmesine yol açan cezanın bireyselleştirilmesi kurumudur. Anayasa Mahkemesi’nin 2018/161 E. 2019/13 K. Sayılı 14/03/2019 tarihli kararında belirtildiği gibi, 353 sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu’nun 14. Maddesine eklenen 4. Maddenin 1. Fıkrasında hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasının şartları yer almıştır. Bu şartlara göre, söz konusu suç hakkında hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı verilebilmesi için, mahkeme tarafından kişi hakkında hükmolunan cezanın altı aydan az olması gerekmektedir. Şartların sağlanması halinde firar suçu hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına hükmedilir.

Firar Suçunda Şikayet Süresi, Zamanaşımı, Uzlaşma Ve Görevli Mahkeme

• Şikayet, takibi şikayete bağlı suçlar, bir suç hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılabilmesinin suçun mağdurunun veya suçtan zarar gören kişilerin şikayetçi olmasına bağlı olduğu suçlardır. Askeri Ceza Kanunu’nun madde 48/A’da askeri suçların takibinin şikayete bağlı olmadığı belirtilmiştir. Bu gerekçeyle, firar suçunun takibi de şikayete bağlı değildir.
• Zamanaşımı, Türk Ceza Kanunu m.66’da düzenlenmiştir. Firar suçunda zamanaşımı TCK genel hükümlere göre, bütün askeri mükellefiyetin veya bizzat girilmiş olan taahhüdün bitmesinden itibaren işlemeye başlayacaktır. Askeri Yargıtay kararları doğrultusunda izin tecavüzü bakımından 5 yıllık zamanaşımı öngörülmüştür.
• Uzlaşma,  suçtan mağdur olan kişinin suç şüphelisi ile anlaşması sonucunda ceza yargılamasının sona ermesidir. Uzlaşma şikayetten vazgeçme değildir. TCK madde 235 uyarınca firar suçları uzlaşma kapsamındaki suçlardan değildir.
• Görevli Mahkeme, Askeri Ceza Kanunu’nda bulunan tüm suç tipleri, Askeri Mahkemelerde yargılanmaktaydı. Ancak, 03.06.2017 gün ve 30085 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hakimler ve Savcılar Kurulu 1. Dairesi’nin 31.05.2017 gün ve 831 sayılı kararı ile Anayasa değişikliği ile Askeri Mahkemelerin kaldırılması üzerine, tüm askeri suç tiplerinde sivil yargı organları görevlendirildi. Askeri Ceza Kanununda firar suçu görevli yargı organı ise, Asliye Ceza Mahkemeleridir.

Askeri Ceza Kanununda firar suçu adli bir cezayı gerektirdiği gibi aynı zamanda askeriyeden atılma sebebidir. Bu nedenle firar suçunu işleyen askeri personelin askeriyeden ilişiği kesilir. Özgürlüğünüzü kısıtlayıcı cezanın yanında mesleğinizi kaybetme durumu yaratabilecek nitelikteki bu suçtan yargılanıyorsanız askeri ceza avukatı ile çalışmanız sizlerin menfaatine olacaktır.