Eş durumu tayini, tayini çıkan eşin yanına diğer eşin tayin olmasıdır. Tayin, diğer adıyla atama kişinin, çalışmakta olduğu ilden başka bir ile gönderilmesidir. Ancak kişi tayini çıktığında ailesi, eşi ve çocukları da aile birliğinin korunması için genel olarak tayini çıkan kişi ile birlikte gitmektedir. Nitekim aile birliğinin korunması sosyal hak ve ödevler arasında yer alan önemli bir düzenlemedir. Bunun için eş durumu tayini vardır. Eş durumu tayini, eşlerden birinin farklı bir ile tayin olması durumunda diğer eşin tayin durumu gözetilmeksizin tayin olan eşin bulunduğu yere tayin olmasına denir. Eş durumundan tayin hakkı sadece memur çiftler için geçerli değil. Şart kaldırıldı, artık eşi memur olmayan da ‘eş durumundan tayin’ isteyebilir. Ancak bu durumdaki kişiler için son iki yılda en az 360 gün prim şartı aranıyor.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu Bölüm 3 Yer Değiştirmeler Kısmı Yer Değiştirme Suretiyle Atanma Başlığı altında 72. Maddede düzenlenmiştir. yasaya göre bir kişinin yer değiştirme suretiyle atanması için belirli başlı hususlar göz önünde bulundurulur. Çünkü iller gruplandırılarak tespit edilmiş olup bu gruplandırmalar arasında adil ve dengeli bir sistem oluşturulması gerekmektedir. Yer değiştirme suretiyle atanmada dikkate alınacak hususlar şu şekilde sıralanabilir:

• Hizmetin gerekleri,
• Hizmetin özellikleri,
• Türkiye’nin ekonomik şartları
• Türkiye’nin sosyal şartları,
• Türkiye’nin kültürel şartları,
• Türkiye’nin ulaşım şartları,
• Tespit edilen bölgeler arasında adil ve dengeli bir sistem oluşturmak.

Memurların eş durumu tayini konusunda yaşanabilecekleri olumsuz sonuçlar idare hukuku kapsamında yer almaktadır. Eş durumu tayin istemleri reddedilen memurlar idari dava açmak zorundadır. Bu yazımızda eş durumu tayini hakkında merak edilenleri açıklamaya çalışacağız.

Eş Durumu Tayini Nedir?

Eş durumu tayini, eşlerden birinin farklı bir ile tayin olması durumunda diğer eşin tayin durumu gözetilmeksizin tayin olan eşin bulunduğu yere tayin olmasına denir. Eş durumu tayini, ülkemizde kamu sektöründe çalışan memurların eşlerinin görev yerlerine tayin edilmesini sağlayan bir uygulamadır. Eş durumu tayini ve bu tayin taleplerinin reddi nedeniyle uygulamada çeşitli hukuki problemler sıklıkla gündeme gelebilmektedir. Kimi durumlarda eşler, farklı şehirlerde görev yapıyor olabilmektedir. İşte bu halde, eş durumu tayin yapılmaması işlemine karşı idari dava açılması gereklidir. Dolayısıyla eş durumu tayini, sıklıkla rastlanan hukuki problemlerden biridir. Eş durumu tayini, aile birliğini korumak amacıyla yürürlüğe konmuştur ve belirli şartları vardır. Bu şartlar aşağıda tek tek açıklanmıştır. Eş durumu tayini çeşitli mevzuatlarda düzenlenmiştir. Bunlar;

Anayasa’nın “Ailenin Korunması” başlıklı 41. maddesinde, ailenin Türk toplumunun temeli olduğuna vurgu yapılmış ve Devletin, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunmasının sağlamak için gerekli tedbirleri alması gerektiği kurala bağlanmıştır. Eş durumu tayini ailenin ve dolayısıyla toplum sağlığı açısından önemlidir.

Devlet Memurları Kanunu’nun 72. maddesinin 2. Fıkrasında “Yeniden veya yer değiştirme suretiyle yapılacak atamalarda; aile birimini muhafaza etmek bakımından kurumlar arasında gerekli koordinasyon sağlanarak memur olan diğer eşin de isteği halinde ataması, atamaya tabi tutulan memurun atandığı yere 74 ve 76 ncı maddelerde belirtilen esaslar çerçevesinde yapılır. Yer değiştirme suretiyle atanmaya tabi memurun atandığı yerde eşinin atanacağı teşkilatın bulunmaması ya da teşkilatı olmakla birlikte niteliğine uygun münhal bir görev bulunmaması ve ilgilinin de talebi halinde, bu personele eşinin görev süresi ile sınırlı olmak üzere izin verilebilir.”

Eş Durumu Tayini Şartları

Yasa hükmüne göre aile birliği nedenine dayanılarak yer değiştirme talep eden bir kişinin sağlaması gereken belli başlı şartlar bulunmaktadır. Bu şartlar 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlenmiştir. Yasa ve yönetmeliğe göre eşlerden birinin memur olması veya her ikisinin de memur olması halinde kimi değişiklikler yaşanmaktadır. Bununla birlikte eş durumu tayin şartları şu şekilde sıralanabilir:

• Yapılacak atama, yeniden ya da yer değiştirme sureti ile yapılmalıdır.
• Farklı kurumlarda çalışan eşler için; kurumlar arasında iletişim sağlanmalıdır.
• Eşlerden her ikisi de memur ise eş durumundan tayin isteyen eşin talepte bulunması gerekmektedir.
• Atamanın usulleri Kanunun 74 ve 76. Maddesindeki usullere göre yapılması gerekmektedir.

Bununla birlikte aşağıda ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, eş durumundan tayinin mümkün olmadığı haller bulunmaktadır. Örneğin atama yapılan ilde gerekli teşkilat bulunmuyor olabilir ya da çalışana ihtiyaçları olmayabilir. Bu durumlarda eşe uygun bir görev bulunmadığından eşinin görev süresi ile sınırlı olmak üzere izin hakkı tanınmıştır. Ancak böyle bir karar alınması için elbette eşin bu hususu talep etmesi gerekir.

Eş Durumu Nedeniyle Tayin Talebi Hakkı

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlendiği üzere kişilerin eş durumu nedeniyle tayinlerini talep etmeleri mümkündür. Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik’te yer alan 14. Maddeye göre eşlerin eş durumu nedeni ile tayin talep etme hakkı bulunmaktadır. Yasa hükmü şu şekildedir:

“Aile Birliği Mazeretine Bağlı Yer Değişikliği (1)(2)

Madde 14 – (Değişik: 30/6/2014-2014/6578 K.)

Aile birliği mazeretine dayanarak yer değişikliği memurun;

a) Kamu personeli olan eşinin, kurum içi yer değiştirme suretiyle atanma imkânının olmaması veya mevzuatı uyarınca eşin zorunlu yer değiştirmeye tabi tutulan bir görevde bulunması durumunda bu kapsamdaki eşin bulunduğu yere,

b) Eşlerin her ikisinin de aynı kurumda çalışıyor olması halinde, kurumun daha fazla hizmet ihtiyacı duyduğu yere,

c) Eşlerin farklı kurumda çalışıyor olması halinde kurumlar arasında gerekli koordinasyon sağlanmak suretiyle her iki kurumun da öncelikli hizmet ihtiyacının bulunduğu yere,

d) Kamu personeli olmayan eşinin, talep edilen yerde başvuru tarihi itibarıyla son iki yıl içinde 360 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak çalışmış ve halen çalışıyorolması halinde bu durumda olan eşin bulunduğu yere, (2)

e) Milletvekili, belediye başkanı, muhtar veya noter olan eşlerinin bulunduğu yere,

atanması suretiyle yapılabilir.

Aile birliği mazeretine dayanarak yer değiştirme isteğinde bulunan memur, eşinin kamu kurum ve kuruluşlarında kamu personeli olarak çalıştığına veya atanmayı talep ettiği yerde eşinin başvuru tarihi itibarıyla son iki yıl içinde 360 gün sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle kendi adına veya bir hizmet akdi ile işverene bağlı olarak halen çalıştığına ya da birinci fıkranın (e) bendinde sayılan görevlerde bulunduğuna ilişkin belgeyi kurumuna ibraz etmekle yükümlüdür. Ayrıca yer değiştirme başvurusuna, evlilik durumunu kanıtlayan belgenin de eklenmesi gerekir.(2)

(Ek fıkra: 8/8/2016-2016/9097 K.) Genel sağlık bakımından önemi haiz sağlık personeli hakkında özel yönetmelikte düzenleme yapılması kaydıyla birinci fıkranın (d) bendine ilişkin farklı usul ve esaslar belirlenebilir. (3)(4)”

Yasa hükmüne göre kamu personeli olan eşin kurum içi atama mümkün olmayan hallerde eşinin bulunduğu yere atamasının yapılması mümkündür. Bununla birlikte her iki eşin de aynı kurumda çalıştığı bir durumda kurumun hizmet ihtiyacı olan yere ikisinin birlikte ataması yapılmaktadır. Benzer şekilde farklı kurumlarda çalışan kişilerin de gerekli kordinasyonlar sağlandıktan sonra iki kurum açısından da hizmet ihtiyacının fazla olduğu yere atamasının yapılması mümkündür. Eş durumu tayin hakkından yararlanacak kişilerin bulundurması gereken evraklar ise şu şekilde sıralanabilir:

• Vukuatlı nüfus kayıt örneği, (E-devlet sistemi üzerinden alınabilir.)
• Kamuda çalışan eşin, eşinin atamasının yapıldığı ile tayininin mümkün olmadığını gösterir belge,
• SGK, Bağ-Kur’da çalışan eşin çalıştığı iş yerini gösterir belge,
• Eşlerin evlilik cüzdanları,
• Eşlerin ikametgah belgeleri, (E-devlet sistemi üzerinden alınabilir.)
• Eşlerin hizmet belgeleri, (E-devlet sistemi üzerinden alınabilir.)

Eş Durumu Tayini Olmayan Hallerde Kullanılan İzin Hakkı

Memurun ataması yapıldıktan sonra aile birliğinin korunması için memurun eşinin de ataması yapılabilir. Bu durumda kurumlar arasında gerekli iletişimler sağlanır. Aynı zamanda memur olan diğer eşin de talep etmesi gerekmektedir. Atamanın usulleri 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 74 ve 76. Maddesinde belirtilen usullere göre yapılır.

Yasaya göre eş durumu tayini isteyen kişinin çalışmakta olduğu kadro ve teşkilatlanma eşinin tayininin çıktığı yerde mevcut değilse personele izin verilmesi mümkündür. Ancak bunun için ilgili kişi talepte bulunmalıdır ayrıca eşinin görev süresi ile sınırlı olarak kendisine izin verilebilir. Her halükarda bu süre 4 yılı geçemez. İzin verilen kişilere aylık tutarından belirli bir kesinti örneğin zam, tazminat vs. düşürüldükten sonra net miktarın, eşlerinin görev aldıkları yerlere göre miktarları kadro tasarrufundan ödenir. Tayini çıkan eşlerin görev yerine göre belirlenen oranlar şu şekildedir:

• Olağanüstü Hal Bölgesi dahil illerde görev alanlar için: %60
• OHAL Bölgesine mücavir (komşu) illerde görev alanlar için: %60
• Kalkınmada 1. Derecede öncelikli yörelerde görev alanlar için: %50
• Kalkınmada 2. Derecede öncelikli yörelerde görev alanlar için: %25

Eşi Memur Olmayanlar Tayin İsteyebilir Mi?

Kural olarak eş durumundan tayin hakkından yararlanabilecek kişilerin eşlerinin de memur olması şartı aranmaktadır. Ancak bu şart yakın zamanda kaldırılmış olup, eşi memur olmayan kişilerin de eş durumundan tayin hakkından yararlanması mümkün hale gelmiştir. Bu kişiler için yalnızca son iki yıl içerisinde en az 360 gün prim şartı sağlamaları gerekmektedir. Aile birliğinin sürdürülebilmesi için getirilen bu düzenlemeler sayesinde aile bütünlüğünün korunması amaçlanmaktadır.

Tayini çıkan kişinin eşinin SSK’lı çalışan olması hatta kendi işini yapması halinde de tayin isteme hakkına sahip olacağı düzenlenmiştir. Düzenlemeden önce üç yıl kesintisiz çalışma şartı aranmakta iken artık bu şart kaldırılmıştır. İki eşin aynı kurumda çalışması halinde ise hizmet ihtiyacının çok olduğu yere atamaları yapılmaktadır. Farklı kurumlarda çalışmaları halinde ise tayin yeri kurumlar arasında belirli bir iletişim yürütülerek her iki kurumunda hizmet ihtiyacı duyduğu yere yapılmaktadır.

Eş Durumu Tayini Hakkında Mahkeme Kararları

Danıştay 5. Daire E. 2015/2452 K. 27.10.2015 Tarihli YD Kararı

Davacının, eş durumu özrü nedeniyle Ankara iline atanma istemiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin 13.05.2015 günlü, 903.02.011877 sayılı işlemin yürütmesinin durdurulması istemine gelince:

Dosyanın incelenmesinden, davacının eşinin üç yıldan fazla süredir Ankara İlinde Aselsan’da sosyal güvenlik primi ödemek suretiyle hizmet akdi ile çalıştığı ve davacı tarafından bu gerekçeyle eş durumu mazeretine dayalı atama talebinde bulunulduğu, yapılan bu başvurunun, kendisinin stratejik personel kapsamında olduğu ve ilgili yönetmeliğin 20. maddesinin 7. fıkrasında yer alan “Stratejik personelin yer değiştirme taleplerinde bu maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi ile beşinci fıkrası uygulanmaz.” düzenlemesi gerekçe gösterilerek reddedildiği görülmüştür.

4.4.2015 tarih ve 29316 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve Bağlı Kuruluşları Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle değiştirilen ve Bağlı Kuruluşları Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin “Aile birliği mazeretine bağlı yer değişikliği” başlıklı 20. maddesinin 7. fıkrasında yer alan “Stratejik personelin yer değiştirme taleplerinde bu maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi ile beşinci fıkrası uygulanmaz.” düzenlemesinin iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle açılan Danıştay Onaltıncı Dairesi’nin 2015/18634 sayılı esas numarasına kayıtlı dava dosyasında, 30.9.2015 tarih ve E:2015/18634 sayılı karar ile yürütmesinin durdurulduğu, göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu yönetmelik hükümleri uyarınca tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlılık bulunmamaktadır.

Açıklanan nedenlerle, dava konusu Yönetmeliğin 20. maddesinin 7. fıkrasında yer alan “Stratejik personelin yer değiştirme taleplerinde bu maddenin (…..) beşinci fıkrası uygulanmaz.” düzenlemesinin yürütülmesinin durdurulması istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına; davacının eş durumundan yararlanmak için idareye yaptığı başvurusunun reddine yönelik işlem açısından, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 6352 sayılı Yasa ile değişik 27. maddesinin 2. fıkrasında sayılan koşullar gerçekleşmiş olduğundan; söz konusu işlemin yürütmesinin durdurulması isteminin kabulüne, bu kararın tebliğini izleyen 7 (yedi) gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna itiraz edilebileceğinin taraflara duyurulmasına, 27/10/2015 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.”