Boşanma davasında ilk duruşma ön inceleme duruşmasıdır. Davanın ilk aşaması olan dilekçelerin teatisinin bitmesinin ardından mahkemece bir ön inceleme duruşma günü verilir. Dilekçelerin teatisinde verilen dilekçeler dava dilekçesi, cevap dilekçesi, cevaba cevap dilekçesi ve ikinci cevap dilekçesidir. Ön inceleme duruşması boşanma davasındaki ilk duruşmadır. Dilekçeler aşamasının bitmesinin ardından verilen ön inceleme duruşma günü somut dosyanın özelliklerine göre farklılık göstermekle beraber, dava dilekçesinin mahkemeye verilmesi yani davanın açılmasından itibaren ortalama 6 ay sonrası için verilir.

Boşanma, eşlerden birinin ya da ikisinin isteği üzerine, geçerli sebeplerle, hakim kararıyla evlilik bağının ortadan kaldırılması olarak da tanımlanabilir. Eşler her ne kadar çeşitli hayallerle evlilik birliği içerisine girseler de bazı şartların değişmesi veya bazı durumların ortaya çıkması sonucunda boşanma aşamasına gelebilirler. Resmi makamlar önünde gerçekleştirilen evlilik işleminin boşanma ile nihayete ermesi için de birtakım prosedürlerin yerine getirilmesi gerekir. Evlilik birliğinin sonlandırılması için öncelikle aile mahkemesinde bir boşanma davası açılması ve hakimin boşanmaya karar vermesi gerekir.

Boşanmak isteyen eşlerden biri veya anlaşmalı boşanma davasında boşanma isteyen her iki eşin birlikte boşanma davası açması gerekir. Boşanma davası açılmasına sebep olan boşanma sebeplerin belirtildiği bir boşanma dava dilekçesinin yetkili aile mahkemesine verilmesi ile boşanma davası açılmış olur. Boşanma davanızı açtınız ya da size karşı açılan boşanma davasında cevap dilekçesi verdiniz. Hemen hemen herkesin aklında aynı soru: İlk duruşma ne zaman olacak? Boşanma davasında ilk duruşmada neler olacak? Hakim taraflara ne soracak? İlk duruşmada tanıkları dinletecek miyim? İlk duruşmada çocukları alabilecek miyim? İlk duruşmada karar verilebilir mi? Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu makalemizde ön inceleme duruşması hakkında bilgi vermeye çalışacağız.

Boşanma Davası Ön İnceleme Duruşması Nedir?

Ön inceleme duruşması hukuk davası açılmasından sonra yapılan ve uyuşmazlık konususun tespitinin yapıldığı ilk duruşmadır. Boşanma davaları bakımından ise boşanmanın çekişmeli veya anlaşmalı olup olmamasına göre değişkenlik göstermektedir. Çekişmeli boşanma davasında ön inceleme duruşması genel olarak uyuşmazlık konusun tespitinin yapıldığı ve tarafların sulha teşvik edildiği duruşma olmakta iken anlaşmalı boşanmada yapılan ilk duruşma taraflarca hazırlanan protokolde hakim tarafından herhangi bir eksiklik bulunmaması durumunda son duruşma olabilmektedir. Çekişmeli boşanma davaları aşamaları;

• Dava açılması ve dilekçelerin verilmesi,
• Ön inceleme duruşması
• Tahkikat,
• Sözlü yargılama,
• Karar aşamasıdır.

Boşanma davasında ilk duruşmada karar verilmez. Bunun tek istisnası karşı tarafından davayı kabul etmesi ve boşanmanın ferileri ile ilgili taleplerin olmamasıdır. Bu durum aslında anlaşmalı boşanamayan çiftlerin (1 yıllık yasal evlilik süresi dolmamış) çekişmeli boşanma davası açarak diğer tarafın davayı kabul etmesinde oluşan durumdur. Boşanma davasında ilk duruşmada diğer türlü hangi delillerin toplanacağı ve mahkemenin yol haritası belirlenir.

Boşanma Davasında İlk Duruşmada Neler Yapılır?

1. Aşama: Boşanma davası açılmasından sonra hakim ön inceleme duruşmasının yapılması için gün tayin eder. Ön inceleme duruşmasında ise hakim öncelikle dava şartlarını inceler. Dava şartları Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114. Maddesinde belirtilmiştir. Bu şartlar;

• Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması
• Yargı yolunun caiz olması
• Mahkemenin görevli olması
• Yetkinin kesin olduğu hâllerde, mahkemenin yetkili bulunması
• Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması
• Dava takip yetkisine sahip olunması
• Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usulüne uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması
• Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması
• Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi
• Davacının, dava açmakta hukuki yararının bulunması
• Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması
• Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmamış olmasıdır.

Hakim ön inceleme aşamasında öncelikle dava şartlarının bulunup bulunmadığını inceler. Dava şartlarında eksiklik bulunması halinde sonradan tamamlanması mümkün olan dava şartları için hakim tarafından süre verilir ancak sonradan tamamlanması mümkün olmayan Türk mahkemelerinin yetkili olmaması gibi konularda eksiklik bulunması durumunda davayı usulden reddeder. Ancak dava şartlarında herhangi bir eksiklik görülmemesi durumunda ön inceleme duruşmasının ikinci aşaması olan uyuşmazlığın tespit edilmesi aşamana geçilir.

2. Aşama: Ön inceleme duruşmasında dava şartlarında herhangi bir eksiklik bulunmaması halinde hakim taraflarca ileri sürülen ilk itirazları inceler. İlk itiraz davalı tarafından cevap dilekçesi ile ileri sürülmesi gereken ve cevap dilekçesi ile ileri sürülmemesi durumunda bir daha ileri sürülemeyecek olan itirazlardır. Boşanma davasında ilk itiraz olarak yetki itirazı ileri sürülebilir. Boşanma davası için yetkili mahkeme Medeni Kanun 168. Maddesi ile belirtildiği üzere eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesi olmaktadır. Kanunda yetkili olduğu belirtilen yerler dışında bir yer mahkemesinde dava açılması halinde bu hususun cevap dilekçesi ile belirtilmiş olması gerekir. İlk itiraz davalı tarafından cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir. Aksi halde hak kaybı oluşur.

3. Aşama: Ön inceleme duruşmasında dava şartlarında herhangi bir eksiklik bulunmaması ve davalı tarafından ilk itiraz da ileri sürülmemesi durumunda bir sonraki aşama hakim tarafından uyuşmazlık konusunun tespit edilmesidir. Çekişmeli boşanma davaları ile birlikte taraflar öncelikle boşanma talep eder. Boşanma davası ile birlikte boşanmanın mali ve mali olmayan sonuçları hakkında da taleplerde bulunabilirler. Hakim tarafından uyuşmazlık konusu ve tarafların maddi ve maddi olmayan talepleri de zapta geçirilecektir.

4. Aşama: Çekişmeli boşanma davasında uyuşmazlık konusu ve tarafların taleplerinin tespit edilmesinden sonra tahkikat aşaması olan araştırma/soruşturma aşamasına geçilmesi için gerekli hazırlıklar yine ön inceleme duruşmasında yapılır. Araştırma/soruşturma aşamasına geçilebilmesi ve mahkemece etkin bir inceleme yapılması için tarafların dilekçeleri ile ileri sürdükleri vakıaları ispata elverişli materyal ve delilleri sunmaları talep edilir.

Ön inceleme aşaması ile taraflar arasındaki uyuşmazlık konusu ve talep edilen hususlar tam olarak belirlendiği için bu aşamaya kadar delillerin sunulması zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak delillerin önceden sunulması süreci hızlandıracaktır. Ancak yine bu aşamada taraflara tahkikat aşamasına geçilebilmesi için sunmadıkları delilleri sunmaları ve tanıklarını bildirmeleri için hakim tarafından süre verilir. Ayrıca taraflarca dosyaya kazandırılması talep edilen yani bir diğer deyişle taraflarca hakim eliyle dosyaya getirilmesi gereken belgeler için de ilgili bilgilerin delil dilekçesinde belirtilmesi gerekir. Hakim tarafından ön inceleme aşamasında verilen sürede delillerin sunulmaması halinde hak kayıpları yaşanabilir.

5. Aşama: Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair 4787 sayılı Kanunda verilen görev sebebi ile hakim ön inceleme duruşmasında tarafları sulhe teşvik eder. Anılan Kanun hükmüne göre hakim tarafları esas hakkında incelemeye başlamadan önce sulhe teşvik etmeli eğer tarafların sulh olma durumları yoksa esas hakkında incelemeye geçmelidir.

Ön İnceleme Duruşması Ne Zaman Yapılır?

Boşanma dava dilekçesinin yetkili aile mahkemesine verilmesi ile birlikte boşanma davası açılmış olur. Boşanma davasının açılması ile birlikte ilk aşama olan dilekçelerin karşılıklı olarak verilmesi gerekir. Dava dilekçesine karşı tarafça verilen cevap dilekçesi, cevaba cevap dilekçesi ve son olarak ikinci cevap dilekçesinin verilmesi ile boşanma davasının ilk aşaması olan dilekçeleri aşaması tamamlanmış olur. Hakim dilekçeler aşamasında tarafların dilekçeleri ile talep etmiş oldukları ve ön incele duruşması gelmeden karar verilmesi gereken hususlarda ara karar verebilir. Bu aşamada ön inceleme duruşması gelmeden hakim;

• Müşterek çocuğun tedbiren kimde kalacağı,
• Müşterek çocuk yanında bulunmayan ebeveyn için çocukla kişisel ilişki tesisi,
• Boşanma davası açılması ile talep eden eş hakkında tedbir nafakası,
• Müşterek çocuk giderleri için tedbir nafakası hakkında geçici karar verebilir.

Dilekçeler aşamasının tamamlanması ile mahkeme tarafından ön inceleme duruşmasının tarihi belirlenecektir. Ön inceleme duruşması için tarih verilmesi hakkında herhangi bir kural bulunmamaktadır. Tarih mahkemenin iş yoğunluğuna göre mümkün olan en kısa süreye verilecektir. Uygulamaya bakıldığında mahkemelerin bulunduğu yargı çevresine göre değişmekle birlikte dava dilekçesinin verilmesi ile başlayan ve ön inceleme duruşmasına kadar geçen süre ortalama olarak altı ayı bulmaktadır. Yani ön inceleme duruşması yani ilk duruşma en az 6 ay sonra yapılır. Bu süre mahkemenin iş yoğunluğuna ve dosyanın bulunduğu ile göre değişir.

Çekişmeli Boşanma Davası Ön İncele Duruşması Nasıl Yapılır?

Çekişmeli boşanma dilekçesinin verilmesi ile boşanma davası süreci başlamış olur. Bu sürecin genel olarak nasıl yapılacağına bakacak olursak;

1. Boşanma davasının açılması ve dilekçeler aşamasının tamamlanması ile ön inceleme günü belirlenir. Ön inceleme günü tarafların avukatları varsa avukata, avukatın bulunmaması halinde taraflara tebliğ edilir. Taraflar eğer avukatları yoksa kendileri ön inceleme duruşmasına katılmak zorundadır. Katılım sağlanmaması halinde hak kayıpları oluşabilir.
2. Ön inceleme günü geldikten sonra isimleri okunan taraflar ve varsa avukatları duruşma salonuna alınır. Davacı taraf hakimin sağına davalı taraf hakimin sol tarafına oturur.
3. Çekişmeli boşanma duruşmasına tarafların gelmesi durumunda kimlik ve adres bilgilerinin tespiti yapılır. Kimlik bilgilerinin tespiti adına taraflardan kimlik ibraz etmeleri istenir.
4. Hakim tarafları sulh olmaya teşvik eder. Taraflardan birinin dahi kabul etmemesi halinde sulh kabul edilmemiş olur ve uyuşmazlık konusunun tespiti yapılır.
5. Uyuşmazlık konusunun tespiti için tarafların dilekçelerine bakılır ve ayrıca taraflar ve varsa vekillerinin bu hususta beyanları zapta geçirilir.
6. Uyuşmazlık konusunun ve taraf beyanlarının zapta geçirilmesinin akabinde mahkeme artık tahkikat aşamasına geçtiğini belirtir. Tahkikat aşaması için taraflara delillerini bildirmek üzere süre verir ve mahkemeden talep edilen ve dosyaya kazandırması gereken belgelerin getirilmesi için ara karar yazılır.
7. Tarafların talebi olması halinde tedbir nafakası ve varsa müşterek çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair karar verilebilir.
8. Son olarak bir sonraki duruşma tarihi belirlenir ve duruşma sonlandırılır.
9. Taraflara tutanak imzalatılır.

Boşanma Davası Ön İnceleme Duruşmasına Gitmezsem Ne Olur?

Boşanma davasında ilk duruşmaya tarafların gitmesi beklenir. Özellikle davacı tarafın davayı takip etmesi gereklidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 139. Maddesi hükmüne göre; Mahkeme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden ve yukarıdaki maddelerde belirtilen incelemeyi tamamladıktan sonra, ön inceleme için bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirir. (Değişik cümle:22/7/2020-7251/13 md.) Çıkarılacak davetiyede aşağıdaki hususlar ihtar edilir:

a) Duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar.

b) Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları.

c) Duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği.

ç) Davetiyenin tebliğinden itibaren iki haftalık kesin süre içinde tarafların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları, bu hususların verilen süre içinde yerine getirilmemesi hâlinde o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılacaklarına karar verileceği.” şeklinde belirtilmiştir.

HMK ile düzenlendiği üzere boşanma davası taraflarına ön inceleme duruşması için davetiye gönderilmektedir. Davetiyeyi alan tarafın ön inceleme duruşmasına katılmaması halinde yokluğunda yapılan işlemlere itiraz hakkı bulunmamaktadır. Duruşmaya sadece davalının katılması ve davaya devam etmek istememesi halinde dosya işlemden kaldırılacaktır. Dosya işlemden kaldırıldıktan sonra 3 ay içerişinde yenilenmemesi halinde dava açılmamış sayılacaktır. Görüldüğü üzere özellikle ön inceleme duruşması tarafların özellikle katılması beklenen duruşmadır. Katılmamak hak kayıplarına sebebiyet verecektir.

İlk Duruşmadan Sonra Ne Yapmalıyım?

Boşanma davasında ilk duruşmada taraflara tanıklarını ve delillerini bildirmeleri için süre verilecektir. Bu süre 2 haftadır ve kesin süre niteliğindedir. Kesin süre, 2 haftalık sürenin geçmesinin ardından bildirilen tanıklar ve deliller yargılamada dikkate alınmayacağı anlamına gelmektedir. Bu nedenle iki haftalık süre içerisinde mahkemeye sunulmak istenen delillerin ve bildirilmek istenen tanıkların hazırlanması ve ibraz edilmesi gerekmektedir.

Buna ek olarak boşanma davasında ilk duruşmada ortak çocukların velayetine ilişkin veya tedbir nafakasına ilişkin karar verilmişse bu hususlara ilişkin işlemler gerçekleştirilmelidir. Örneğin; ortak çocuğun velayeti tarafınıza verilmişse ancak karşı taraftan çocuğunuzu alamıyorsanız çocuk icrası yoluna başvurulabilecektir. Başka bir örnek olarak; boşanma davasında ilk duruşmada tarafınıza tedbir nafakası ödenmesine karar verildi ancak karşı taraf nafakayı süresi içinde ödememişse nafakanın ödenmesi için icra takibi yoluna başvurabilirsiniz.