Bilgi Edinme Hakkının Kullanılması ve Örnekleri

Bilgi edinme hakkı, bireylerin devlet kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere ulaşabilme hakkıdır. Vatandaşlar kendileriyle doğrudan ilgili olsun veya olmasın, merak ettikleri herhangi bir bilgiyi elde edebilirler. Kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan kanun kapsamındaki her türlü veriye bilgi, kurum ve kuruluşların sahip oldukları kanun kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plân, film, fotoğraf, teyp ve videokaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcılarına ise belge denilmektedir. En yalın haliyle bilgi edinme hakkı, bireylerin kamu kurum ve kuruluşların görevlerinden dolayı elde ettikleri bilgilere erişim hakkıdır. Ayrıca idarenin tek taraflı iradesiyle hukuk düzeninde yaptığı değişiklikler hakkında, ilgililerin, işlemin niteliği ve sonuçları ile ilgili bilgi alabilmesini sağlayan bir hak olarak tanımlanabilir.

Bu hak, ilgili mevzuat uyarınca bireylerin idareye yapacağı bilgi edinme başvurularının yanı sıra, idarenin kendi inisiyatifi ile belli bilgi ve belgeleri erişime açmasını da kapsar. Ayrıca bireyler kendileri ile ilgili olsun veya olmasın merak ettikleri herhangi bir bilgiyi elde edebilirler. Bu şekilde kamu kurum ve kuruluşları şeffaflaşır ve bireyler bu şekilde yönetime dahil olurlar. Bu hak demokratik yönetim ve şeffaflık ilkelerinin kamu yönetiminde gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerinin yerleşerek güçlenmesinde mihenk taşı durumundadır. Ayrıca yolsuzlukla mücadelede etkin bir denetim mekanizması olarak da kullanılmaktadır. Diğer yandan devlet ile bireyler arasındaki iletişim kanallarının bilgi edinme hakkı vasıtasıyla açık tutulması, devletle bireyler arasındaki mesafenin azalmasını ve güven duygusunun güçlenmesini sağlayarak bireylerin devlet yönetimine yabancılaşmasına engel olur. Alınan kararları denetleme ve karar alma mekanizmasında etkin rol oynama imkânına sahip bireylerin nazarında, idarenin iş ve eylemleri meşruiyet kazanır. Yine hak arama, adil yargılanma ve savunma hakkı gibi hakların, bilgi edinme hakkı ile yakından ilişkisi bulunmaktadır.

Bilgi Edinme Hakkı Nedir?

En basit anlamıyla bilgi edinme hakkı, bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere erişim hakkıdır. Bu hak, ilgili mevzuat uyarınca bireylerin idareye yapacağı bilgi edinme başvurularının yanı sıra, idarenin kendi inisiyatifi ile belli bilgi ve belgeleri erişime açmasını da kapsar.   Bilgi edinme hakkı, demokratik yönetim ve şeffaflık ilkelerinin kamu yönetiminde gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerinin yerleşerek güçlenmesinde mihenk taşı durumundadır. Ayrıca yolsuzlukla mücadelede etkin bir denetim mekanizması olarak da kullanılmaktadır.

Diğer yandan devlet ile bireyler arasındaki iletişim kanallarının bilgi edinme hakkı vasıtasıyla açık tutulması, devletle bireyler arasındaki mesafenin azalmasını ve güven duygusunun güçlenmesini sağlayarak bireylerin devlet yönetimine yabancılaşmasına engel olur. Alınan kararları denetleme ve karar alma mekanizmasında etkin rol oynama imkânına sahip bireylerin nazarında, idarenin iş ve eylemleri meşruiyet kazanır. Yine hak arama, adil yargılanma ve savunma hakkı gibi hakların, bilgi edinme hakkı ile yakından ilişkisi bulunmaktadır. Bilgi edinme hakkına ilişkin yasal düzenlemeler;

• Anayasanın 74. maddesi
• 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
• Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik
• Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
• Bilgi ve Belgeye Erişim Genel Tebliği
• 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Buna Bağlı Yönetmelik Uyarınca Karşılıklılık İlkesi Kapsamında Bulunan Ülkeler Hakkında Tebliğ.

Tüm gerçek ve tüzel kişiler, bilgi edinme hakkından yararlanabilirler. Ancak Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde bilgi edinme hakkından yararlanabilirler.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

9 Ekim 2003 tarihinde 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiştir. Bu kanunun amacı; demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarını sağlamaktır. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu da bu kanunun uygulanması konusunda yardımcı birim olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kanunun 4. Maddesine göre herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde bilgi edinme hakkına sahiptir. Aynı Kanunun 5. maddesine göre; “Kurum ve kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki  her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler.” şeklinde belirtmiştir. Ancak kanunun 7. maddesine göre bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır. Kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler. Bilgi edinme hakkı kapsamında bilgi istenebilecek kurumlar ise şunlardır,

• Merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşları,
• Köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketleri,
• C. Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz olarak enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşları,
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları

Kanun koyucu istisnaya girmediği takdirde her türlü bilginin verilmesi kanuni bir zorunluluk olarak düzenlemiştir. Kanunun 15. maddesi ve devamında ise bu istisnalar tek tek sayılmıştır. Bunlar;

• Yargı denetimi dışında kalan işlemler
• Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgele
• Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler
• İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler
• İdari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
• Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
• Özel hayatın gizliliği
• Haberleşmenin gizliliği
• Ticari sır
• Fikir ve sanat eserleri
• Kurum içi düzenlemeler
• Kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler
• Tavsiye ve mütalaa talepleri

Bu kapsamda bilgiler kişiler ile paylaşılamaz, bu kanun kapsamında talep edilse dahi verilemez.

Bilgi Edinme Başvurusu Usulü

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesindeki başvurular bilgi talep edilen kamu kurumlarına dört şekilde yapılabilir.

• Yönetmelik ekinde yayımlanan örnek dilekçe
• Okunaklı ve anlaşılır şekilde yazılmış (daktilo veya bilgisayar çıktısı olması zorunlu değildir) bir dilekçe
• Elektronik Posta
• Faks

Bilgi edinme başvuruları, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçe ile yapılır. Bu başvuru, kişinin kimliğinin ve imzasının veya yazının kimden neşet ettiğinin tespitine yarayacak başka bilgilerin yasal olarak belirlenebilir olması kaydıyla elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir.

Bu kapsamda, gerçek kişiler tarafından elektronik posta veya faks yoluyla yapılacak başvurular, başvuru sahibinin adı ve soyadı, oturma yeri veya iş adresine ilave olarak kimlik doğrulama amacıyla kullanılacak T.C. kimlik numarası belirtilmek suretiyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşun bilgi edinme biriminin elektronik posta adresine Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik EK-1’de yer alan Gerçek Kişi Başvuru Formu doldurulmak suretiyle yapılır. Tüzel kişiler tarafından elektronik veya faks posta yoluyla yapılacak başvurular ise, tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin T.C. kimlik numarası belirtilmek suretiyle ve yetki belgesiyle birlikte, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşun bilgi edinme biriminin elektronik posta adresine, yine söz konusu Yönetmelik EK-2’de yer alan Tüzel Kişi Başvuru Formu doldurularak yapılır.

Kanunda başvurunun yapıldığı kurum veya kuruluşa bilgi ve belge için maliyet tutarı adında bir ücret ödeneceği  belirtilmiştir. Uygulamada bilgi edinme başvuruları genelde elektronik postayla yapıldığından ve kurum tarafından verilen yanıtlar da aynı yolla iletildiğinden herhangi bir ücret istenmemektedir.

Kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi, 15 iş günü içinde sağlamakla yükümlüdür. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim 30 iş günü içinde sağlanır. Fakat bu durumda, sürenin uzatılması ve bunun gerekçesinin, başvuru sahibine yazılı olarak ve 15 iş günlük sürenin bitiminden önce bildirilmesi gereklidir.

Bilgi edinme başvurusu CİMER üzerinden yapılabileceği gibi bilgi ve belgenin talep edildiği kurumu da başvurularakta yapılabilir. CİMER websitesinde: https://www.cimer.gov.tr/ yer alan Başvuru Formu kullanılarak başvuru yapılabilir. Bunun için ad, soyad, anne kızlık soyadı, TC kimlik numarası ve cep telefonu numarası girildikten sonra cep telefonunuza gelen kodla kimlik doğrulaması yapmanız gerekmektedir. Ardından açılan ekranda başvuru türü, adres ve iletişim bilgilerini girdikten sonra başvurunuzu yapabilirsiniz. Ayrıca  e-Devlet üzerinden CİMER’e başvuru yapılabilir. https://www.turkiye.gov.tr/cumhurbaskanligi adresinden e-Devlet şifresiyle giriş yaptıktan sonra CİMER uygulamasına geçebilir ve birinci maddede açıklanan yolu takip edebilirsiniz. e-Devlet şifreniz yoksa internet bankacılığı ile de sisteme giriş yapabilirsiniz.

Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna Başvuru Nasıl Yapılır?

Yukarıda belirtilen usul ve esaslara uygun şekilde yapılan bilgi edinme talebi ilgili kurum veya kuruluş tarafından reddedildiği durumda, bilgi edinme talebinde bulunan kişi yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na itiraz edebilmektedir. İtiraz ücretsizdir ve yazılı olarak yapılmalıdır. Kurul, bu konudaki kararını 30 iş günü içinde vermektedir. Kurula itiraz, başvuru sahibinin idari yargıya başvurma süresini durdurur.

Herhangi bir kamu kurum ve kuruluşuna veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşuna yapılan bilgi edinme talebine ilgili kurum veya kuruluş tarafından olumlu veya olumsuz herhangi bir cevap verilmemesi halinde ise, söz konusu başvuru, başvuru tarihinden itibaren 60 günün geçmesiyle reddedilmiş sayılmaktadır. Başvurusu reddedilmiş sayılan başvuru sahibi, bu tarihten itibaren 15 gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na yazılı olarak itiraz edebilmektedir. Kurul, bu konudaki kararını 30 iş günü içinde verir. Kurul’a itiraz, başvuru sahibinin idari yargıya başvurma süresini durdurur.

Başvuru sahiplerinin Kurul’a itirazı üzerine, Kurul başvurunun yapıldığı kurum veya kuruluştan her türlü bilgi veya belgeyi isteyebilmektedir. Kurum ve kuruluşlar, Kurul’un istediği her türlü bilgi veya belgeyi 15 iş günü içinde vermekle yükümlüdür. Kurul ayrıca, başvuru sahibi ile kurum veya kuruluşların, itiraz konusuyla ilgili yazılı veya şifahi görüşlerine başvurabilmekte, konuyla ilgili uzmanların görüşünü alabilmekte ve gerekli gördüğü diğer incelemelerde bulunabilmektedir. Kurul’a yapılacak itiraz başvurularının yazılı olarak yapılması gerekmektedir ve e-posta veya faks yoluyla yapılacak başvurular işleme konulmamaktadır.

Taraflar, Kurulun vermiş olduğu bir karara dayanak teşkil eden bilgi veya belgelerde herhangi bir eksiklik, sahtecilik ve benzeri bir durumu tespit etmeleri ya da esası etkileyecek yeni bir bilgi veya belgeye ulaşmaları durumunda Kurula başvurabilir ve Kurul, bu başvuru üzerine kararını yeniden gözden geçirebilir. Fakat aynı kişi tarafından, aynı maddi ve hukukî sebebe dayanılarak yapılan ikinci itiraz incelenmeksizin reddedilir.  Kurul kararları, kurum ve kuruluşlar açısından bağlayıcıdır. Ancak Kurul kararlarına itiraz edilebilir ya da idari yargıda dava açılabilir.

Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna Başvuru Dilekçe Örneği

BİLGİ EDİNME DEĞERLENDİRME KURULUNA

İtiraz Eden:

Başvurunun Yapıldığı Kurum veya Kuruluş:

Kurum veya Kuruluşa Başvuru Tarihi:

Kurum veya Kuruluşun Cevap Tarihi:

İtirazın Konusu:

                             Ad – Soyad

                                İmza

                               Tarih

Adres:

Telefon No:

EK:

1. Kurum veya kuruluşa yapılan bilgi edinme başvurusu sureti,
2. Kurum veya kuruluştan gelen cevabi yazı sureti,
3. Avukat aracılığıyla yapılan başvurularda vekâletname sureti,
4. Tüzelkişi başvurularında bilgi edinme başvurusu ve itiraz dilekçesinde imzası bulunan yetkili/yetkililerin yetki belgesi ya da imza sirküleri sureti,
5. Sendika şubesi başvurularında genel merkez tarafından verilmiş şube yetki belgesi sureti.