Vasiyetname Nedir? Şartları – Çeşitleri – İptali

Vasiyetname, miras bırakanın son istek ve arzularını, belirli şartlar çerçevesinde yazılı yahut sözlü olarak bildiren belgeler olup hukukumuzda ölüme bağlı tasarruf olarak düzenlenmektedir. Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen hükümler kapsamında miras bırakana tasarruf özgürlüğünün sınırları içinde, malvarlığının tamamında veya bir kısmında vasiyetname ile tasarrufta bulunabilme imkânı tanınmıştır.

Medeni Kanun kapsamında göre üç şekilde vasiyetname yapılabilir. Bunlar;

• Resmi vasiyetname (MK m.532-537)
• El yazılı vasiyetname (MK m.538)
• Sözlü vasiyetname (MK m.539-341)

Vasiyetnameler tek taraflı olarak yapılan ölüme bağlı tasarruflardır. Dolayısıyla karşı tarafa ulaşmasına gerek yoktur. Kişi vasiyetname sayesinde ölümünden sonra kendisine ait olan malvarlığı üzerinde tasarruf özgürlüğü sınırlarında kalmak şartıyla dilediği şekilde tasarruf yapma imkânına sahiptir. Ancak vasiyetname yaparken saklı pay mirasçılarının da göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Mirasçı olarak altsoyu, ana ve babası veya eşi bulunan miras bırakan, mirasının saklı paylar dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir. Tasarruf edemediği kısım yasal mirasçılarına kalır. Eğer miras bırakanın yasal mirasçıları bulunmuyorsa miras bırakan mirasının tamamında tasarruf edebilir.

Vasiyetname Nedir?

Vasiyetname, miras bırakanın son istek ve arzuları ile mirasının paylaşım esaslarını belirleyen yazılı belge veya sözlü beyandır. Resmi vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından düzenlenir. Resmi memur, sulh hakimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevli olabilir

Miras bırakan ölüme bağlı tasarrufla 7 farklı işlem yapabilir. Bunlar;

• Mirasçılıktan çıkarma. (MK m.510)
• Mirasçı atama. (MK m.516)
• Mirasçılardan birine veya üçüncü bir kişiye belirli mal vasiyeti yapma. (MK m. 517)
• Mükellefiyetle koyma. (MK m.515)
• Yedek mirasçı atama. (MK m. 520)
• Art mirasçı atama. (MK m.521)
• Vakıf kurma vasiyet etme. (MK m.526)

Vasiyetname Düzenleyebilme Şartları

Vasiyetname düzenleyebilmek için şu şartların gerçekleşmesi gerekmektedir:

• Ayırt etme gücüne sahip olmak
• On beş yaşını doldurmuş olmak (TMK m.502)

Yukarıda sayılan her iki şartı da taşıyan kimseler vasiyetname düzenleyebilmektedirler.

Vasiyetname Çeşitleri

Türk Medeni Kanunu’na göre 3 çeşit vasiyetname düzenlenebilmektedir. Bunlar şu şekildedir:

• Resmi Vasiyetname (TMK m. 532-537)
• El yazılı Vasiyetname (TMK m. 538)
• Sözlü Vasiyetname (TMK m.539-541)

Bu vasiyetnameler düzenlenme şartları bakımından birbirlerinden farklıdır.

Resmi Vasiyetname

Resmi vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından düzenlenir. Resmi memur, sulh hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevli olabilir (TMK m.532).  Ancak kanunda bazı kişilerin resmi vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılması yasaklanmıştır. Bu kimseler şunlardır:

• Fiil ehliyeti bulunmayanlar,
• Bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar,
• Okur-yazar olmayanlar,
• Miras bırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri

Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz (TMK m.536/2). Ölüme bağlı tasarrufla kendilerine, eşlerine veya hısımlarına kazandırma yapılanların tasarrufun düzenlenmesine katılmaları, yapılan tasarruf işleminde sakatlığa neden olmaktadır. Dolayısıyla, iptal davası açılarak tasarrufun tamamının değil yalnızca bu kazandırmalar iptal edilebilir. (TMK m.558)

Resmi vasiyetname, hazırlanırken genellikle şu şekilde bir yol izlenmektedir: (TMK m.533-534)

• İlk olarak Miras bırakan, arzularını resmî memura bildirir.
• Bunun üzerine memur, vasiyetnameyi yazar veya yazdırır ve okuması için miras bırakana verir.
• Vasiyetname, miras bırakan tarafından okunup imzalanır.
• Memur, vasiyetnameyi tarih koyarak imzalar.
• Vasiyetnameye tarih ve imza konulduktan hemen sonra miras bırakan, vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memurun huzurunda iki tanığa beyan eder.
• Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve miras bırakanı tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar.

Burada dikkat edilmesi gereken husus Vasiyetname içeriğinin tanıklara bildirilmesine gerek olmadığıdır.

Ancak bazen, miras bırakanın okuma-yazmasının bulunmadığı bu nedenle vasiyetnameyi bizzat okuyamadığı veya yazamadığı durumlar söz konusu olabilmektedir.  Böyle durumlarda şu şekilde bir yol izlenmesi gerekmektedir: (TMK m.535)

• Miras bırakan bizzat okuyamaz veya imzalayamazsa, düzenlemekle görevli olan memur, miras bırakanın kendisine bildirdiği son arzularını içeren vasiyetnameyi bizzat kendisi yazar.
• Memurun vasiyetnameyi yazmasının ardından resmi memur vasiyetnameyi iki tanığın önünde miras bırakana okur ve bunun üzerine miras bırakan vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini iki tanığın önünde beyan eder.
• Ardından tanıklar, hem miras bırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini; hem vasiyetnamenin kendi önlerinde memur tarafından miras bırakana okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar.

Miras bırakanın okuma-yazma bilmediği durumlarda hazırlanan vasiyetname okuma-yazma bilen kimselerce de yapılabilmektedir. Ancak her türlü durumda da kanunda yer verilen şartlara uygun şekilde hazırlanan vasiyetnamenin, vasiyetnameyi hazırlayan resmi memur tarafından aslının saklanması gerekmektedir. (TMK m.537) Bu durum resmi memurlara kanun tarafından yüklenmiş bir yükümlülük olup memurun kendisine yüklenen görevi yerine getirmesi gerekmektedir.

El Yazılı Vasiyetname

El yazılı vasiyetname TMK m. 538’de düzenlenmiştir. Bu kanun hükmüne göre; el yazılı vasiyet hazırlanırken, vasiyetnamenin yapıldığı yıl, ay, gün gösterilerek başından sonuna kadar miras bırakanın kendi el yazısıyla yazılmış ve imzalanmış olması gerekmektedir. Bu husus, kanunda zorunlu kılınan bir şekil şartıdır. Bir diğer deyişle miras bırakan vasiyetnamenin yapıldığı tarih de dahil olmak üzere vasiyetnameyi kendi el yazısıyla yazmadığı ve imzalamadığı durumda söz konusu vasiyet geçerli olmayacaktır. El yazılı vasiyetname miras bırakanın kendi el yazısıyla yazılmasını gerektirdiğinden okuma yazma bilmeyen kimselerin bu vasiyetname çeşidini hazırlaması mümkün değildir. İmzanın vasiyetnamenin en alt kısmına atılması gerekmektedir.

El yazılı vasiyetname hazırlandıktan sonra, saklanmak üzere açık veya kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetkili memura bırakılabilir. (TMK m. 538)

Sözlü Vasiyetname

Sözlü vasiyetname istisnai nitelikte bir vasiyetname türü olup bu vasiyetnamenin düzenlenebilmesi için;

• Olağanüstü bir durum ve
• Olağanüstü durum nedeniyle resmi ya da el yazılı vasiyetnamenin yapma imkanının bulunmaması gerekmektedir.

Kanun koyucu TMK m. 539’da yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın kesilmesi, hastalık ve savaş gibi durumları olağanüstü durum olarak kabul etmesine karşın, bunlar kanunda sayılanlarla sınırlı tutulmamıştır. Önemli olan söz konusu olağanüstü durumun vasiyetin yapıldığı anda mevcut olmasıdır.

Sözlü vasiyetname yapılabilmesi için; ilk olarak Miras bırakan kişinin, son arzularını iki tanığa anlatması gerekmektedir. Miras bırakan vasiyetinin sözlü olarak iki tanığa beyan eder. Miras bırakanın son arzularını sözle açıklaması esnasında her iki tanığında birlikte hazır bulunması önemli bir şekil şartıdır. Miras bırakan son arzularını içerir beyanını açıklayarak aynı zamanda tanıklara bu beyana uygun bir vasiyetname yazmaları yahut yazdırmaları görevini yüklemektedir. Tanıkların bu görevi kabul etme zorunlulukları bulunmamaktadır. Bu görevi reddedebilirler. Ancak tanıkların görevi kabul ettiği durumlarda;  Resmî vasiyetname düzenlenmesinde okur-yazar olma koşulu dışında, tanıklara ilişkin yasaklar, sözlü vasiyetteki tanıklar için de geçerli hale gelmektedir.(TMK m.539) Tanıkların miras bırakanın kimliğinde emin iseler, son sözler beyan edilirken miras bırakanı görmek zorunda değildirler.

Bu aşamadan sonra tanıkların izleyebileceği iki yol vardır: (TMK m.540)

• Sözlü vasiyetnamede izlenebilecek ilk yol; Tanıklardan biri, miras bırakan tarafından kendisine beyan edilen son arzularını içerir vasiyetini yer, yıl, ay ve günü de belirterek hemen yazar, bu belgeyi imzalar ve diğer tanığa imzalatır. Yazılan belgeyi ikisi birlikte vakit geçirmeksizin bir sulh veya asliye mahkemesine verirler ve miras bırakanı vasiyetname yapmaya ehil gördüklerini, onun son arzularını olağanüstü durum içinde kendilerine anlattığını hâkime beyan ederler.
• Sözlü vasiyetnamede izlenebilecek ikinci yol ise; Tanıklar, daha önce bir belge düzenlemek yerine, her iki tanık da vakit geçirmeksizin mahkemeye başvurup yukarıdaki hususları beyan ederek miras bırakanın son arzularını bir tutanağa geçirtmeleri de mümkündür.

Ancak kimi durumlarda TMK m.540’da sayılan kimseler hâkim yerine geçerek vasiyetnameyi onaylayabilir. Söz konusu hükme göre sözlü vasiyetname yoluna başvuran kimse;

• Askerlik hizmetinde bulunuyorsa, teğmen veya daha yüksek rütbeli bir subay;
• Ülke sınırları dışında seyreden bir ulaşım aracında bulunuyorsa, o aracın sorumlu yöneticisi;
• Sağlık kurumlarında tedavi edilmekteyse, sağlık kurumunun en yetkili yöneticisi hâkim yerine geçer.

Vasiyetnamenin Açılması

Vasiyetname vasiyetçinin ölümünün ardından vakit kaybetmeksizin mahkemeye tevdii edilir. Mahkeme vasiyetnameyi 1 ay içerisinde açmak zorundadır.

Vasiyetnamenin açılması davası vasiyetçinin ölmeden önceki son yerleşim yerinde bulunan Sulh Hukuk Mahkemesinde açılır.

Vasiyetnamenin İptali Davası

TMK m. 557’de vasiyetnamenin iptali davası açılabilmesi gereken sebepler sayılmıştır. Ancak vasiyetnamenin iptali ancak TMK m.557’ de sayılan sebeplerden en az birinin olması durumunda mümkündür. Maddede olmayan bir sebebe dayanılarak vasiyetnamenin iptali söz konusu değildir.

Şu sebeplerle vasiyetnamenin iptali için dava açılabilir:

• Vasiyetname miras bırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa,
• Vasiyetname yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa,
• Vasiyetnamenin içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise,
• Vasiyetname kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa iptal davasına konu edilebilir.

İptal davası, vasiyetnamenin iptal edilmesinde menfaati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından açılabilir.

İptal davası ile vasiyetnamenin tamamının yahut bir kısmının iptal edilmesi mümkündür.

İptal davası, vasiyetname ile kendilerine, eşlerine veya hısımlarına kazandırma yapılanların vasiyetnamenin düzenlenmesine katılmalarının yol açtığı sakatlığa dayandığı takdirde tasarrufun tamamı değil, yalnız bu kazandırmalar iptal edilir. (TMK m. 558)

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Vasiyetnamenin iptali davalarında görevli mahkeme, Asliye Hukuk Mahkemesidir. Vasiyetnamenin iptali davası vasiyetçinin son yerleşim yeri mahkemesinde açılmalıdır. Miras bırakanın yerleşim yeri bu konuda kesin yetkilidir.

Hak Düşürücü Süreler

Vasiyetnamenin iptali davası açma hakkı, davacının vasiyetnameyi, vasiyetnameyi iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak 1 yıl içinde düşer. Vasiyetname usulüne uygun olarak açılıp ilgililere tebliğ edilmeden bir yıllık hak düşürücü süre işlemeye başlamaz.

Vasiyetnamenin iptali davası açma hakkı herhalde, vasiyetnamenin açılma tarihinden itibaren;

• İyi niyetli davalılara karşı on yıl,
• İyi niyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer.

Ancak, hükümsüzlük defi yoluyla her zaman ileri sürülebilir. (TMK m.559/2)