Yeni Sokak Hayvanları Yasası (Köpek Yasası)

20Yeni sokak hayvanları yasası (köpek yasası) 30 Temmuz 2024 tarihinde meclisten geçmiştir. Sokak hayvanları düzenlemesi 02.08.2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Hayvanları Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi; Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu 28. Yasama Dönemi 2. Yasama Yılı’nda yasalaşmış olup, meclis bu kararın ardından 01.10.2024 tarihinde toplanmak üzere kapatılmıştır. Yeni sokak hayvanları yasası (köpek yasası) göre hayvanlar artık sahipli hayvan ve sahipsiz hayvan olarak net iki ayrıma tabi tutulacak. Sahipli hayvanlar ise Tarım ve Orman Bakanlığı veri tabanında kayıt altına alınacak. Kanun teklifinde sokak köpeklerinin ötanazi yoluyla uyutma ile bakım evlerinde tutulma önerileri hayvanseverler tarafından çok büyük tepkiyle karşılandı. Sosyal medyada teklifin geri çekilmesine yönelik imza kampanyaları başlatıldı, birçok kullanıcı kanun teklifine karşı paylaşımlar yapmaya devam ediyor.

Yeni sokak hayvanları yasası (köpek yasası) göre, hayvan bakımevlerinin tanımı; Bakanlık’tan alınan izinle kurulan hayvanların sahiplendirilmesi sürecine kadar barınma ve rehabilitasyon süreçlerinin yürütüldüğü tesisler olarak değiştirilmiştir. Bu nedenle hayvan bakımevleri dışında sokaktaki hayvanların sahiplenilmesi ve sahiplenen kişinin yasal sorumluluğu altına girmesi amaçlanmıştır. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu yazımızda yeni sokak hayvanları yasasından halk arasındaki adıyla köpek yasasından bahsedeceğiz.

Sokak Hayvanları Yasası Nedir?

Yeni sokak hayvanları yasası, sokak hayvanlarının yaşam koşullarını iyileştirmeyi ve onlara daha iyi bir yaşam alanı sağlamayı hedefleyen bir düzenlemedir. Yasa, sokak hayvanlarının korunması, beslenmesi, tedavisi ve sahiplendirilmesi gibi konularda yeni kurallar ve standartlar belirlemiştir. Fakat bununla birlikte hayvanların ötenazi ile öldürülmesinin de yolunu açmıştır. Sokak Hayvanları Yasası (Köpek yasası); 28.07.2024 tarihinde 17 madde olarak Hayvanları Koruma Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir. Teklifin kabul edilmesinde 275 milletvekili kabul oyu verirken 224 milletvekili ret oyu vermiştir. Yasa 17 madde olarak kabul edilmiştir. 02.08.2024 tarihinde de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yasaya göre sahipli hayvanlar Tarım ve Orman Bakanlığı’ndaki veri tabanına kayıt edilecek olup, sahipsiz hayvanlar kural olarak barınaklara alınacaktır. Ancak bu durumun istisnaları bulunmaktadır. Yeni yasa ile birlikte aşağıdaki önemli değişiklikler ve düzenlemeler getirilmiştir:

1. Sokak Hayvanları İçin Beslenme Noktaları: Belediyeler, sokak hayvanlarının düzenli olarak beslenebileceği özel alanlar ve noktalar oluşturmakla yükümlü olacaktır.
2. Veteriner Hizmetleri: Sokak hayvanlarının sağlık kontrolleri ve tedavileri için düzenli veteriner hizmetleri sağlanacaktır. Ayrıca, acil durumlar için hızlı müdahale ekipleri oluşturulacaktır.
3. Sahiplendirme Projeleri: Sokak hayvanlarının sahiplendirilmesi için belediyeler ve sivil toplum kuruluşları iş birliği yaparak projeler geliştireceklerdir.
4. Hayvan Hakları Bilinçlendirme: Toplumda hayvan hakları konusunda farkındalığı artırmak amacıyla eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır.
5. Cezai Düzenlemeler: Sokak hayvanlarına kötü muamele edenler için cezai yaptırımlar ve yaptırımların artırılması öngörülmüştür.

30 Temmuz’da TBMM Genel Kurulu’ndaki oylamada kabul edilerek Meclis’ten geçen ve yasalaşan 17 maddelik “160 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, Resmi Gazete’de yayımlandı. Böylece kanun 2 Ağustos’tan itibaren yürürlüğe girmiş oldu. Yasada sahipsiz sokak hayvanlarına kural olarak ötenazi yapmak yasaktır. Ancak aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan kimi durumlarda sokak hayvanlarının uyutulması mümkündür. Bununla birlikte barınak dışında bir yere hayvanların bırakılması ve terk edilmesi de yasaklanmıştır. Ayrıca Bakanlık tarafından bakımevlerine de ekstra devlet desteği sağlanacaktır. Sonuç olarak halk arasında oluşan genel algıya göre tüm sokak hayvanlarının uyutulacağı doğru değildir.

Sokak Hayvanları Yasasına Getirilen Eleştiriler

12 Temmuz 2024’te AK Partili 78 milletvekilinin imzasıyla TBMM Başkanlığı’na sunulan 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun bazı maddelerinde değişiklik yapılmasına yönelik kanun teklifi Meclis komisyonuna devredilmişti. Tarım ve Orman Bakanlığı bürokratları esas komisyon; Adalet, Çevre ve İçişleri Bakanlıkları bürokratları ise tali komisyon olarak teklifi inceledi. Toplamda 42 saati aşan komisyon görüşmeleri sonunda teklif, bazı değişiklikler yapılarak AK Parti ve MHP milletvekillerinin oylarıyla kabul edildi. Kanun teklifi 30 Temmuz’da TBMM genel kurulundaki görüşmeler sonucu kanunlaştı. Kanun, Cumhurbaşkanlığı tarafından onaylanarak resmi gazetede yayımlanmıştır.

Teklifte yeni maddelerin eklenmesi, uyum ve tanım değişiklikleri, yürütmeye dair değişiklikler ve revizeler dahil toplamda 17 maddede değişim önerildi. Muhalefetin ve hayvan hakları savunucularının en çok itiraz ettiği değişiklikler ise 5. maddede toplanmış durumda. Mevcut maddede sahipsiz hayvanların belirli durumlar dışında öldürülmesi yasak iken, kanun teklifinde “ötanazi” değişikliği hayvanseverler tarafından büyük tepki topladı. Tepki toplayan bir diğer değişiklik ise toplanan sahipsiz hayvanların aşılama ve kısırlaştırılmasının ardından bakımevlerinden çık(a)mayacak olmaları.

Komisyondan geçen 17 maddelik teklifin en çok tartışılan 5. maddesinde yer alan ötanazi yöntemine gelen tepkiler üzerine ötanazi uygulama şartları Veteriner Hizmetleri Kanunu esaslarına göre düzenlendi. Komisyondan geçen kanun teklifinde Veteriner Hizmetleri Kanunu’nun (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5996&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5) 9. maddesinin 3. fıkrasına göre ötanazi uygulanması kararlaştırıldı. Teklifte ötanazi uygulamasının belediyelerce yapılması veya yaptırılması önerilmişti. Komisyonda yapılan değişiklikle ötanazi uygulaması veteriner hekimler tarafından uygulanmasına karar verildi. (Alıntı: https://www.dogrulukpayi.com/)

Yeni Sokak Hayvanları Yasası Maddeleri

Hayvanları Koruma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yayınladığı şekilde 17 maddeden oluşmaktadır. Yasanın ilk maddesinde kanunun amacı kısmının devamında “İnsan, hayvan ve çevre sağlığı gözetilmek kaydıyla” cümlesi eklenmiştir. İkinci maddede ise sahipli ve sahipsiz hayvan tanımları yapılmış olup hayvan barınaklarının tanımında da “Hayvanların sahiplendirilinceye kadar barındırıldığı ve rehabilite edildiği” şeklinde değişiklik yapılmıştır. Genel olarak yasa metninde yapılan değişiklikler şu şekilde sıralanabilir:

• Yasaya göre; Kanunun amacı ibaresinden sonra şu cümle eklenmiştir: “İnsan, hayvan ve çevre sağlığı gözetilmek kaydıyla” (1. Madde)
• Kanunun 3/k maddesindeki “Ve hayvanların rehabilite edileceği” ibaresi “Hayvanların sahiplendirilinceye kadar barındırıldığı ve rehabilite edildiği” şeklinde değiştirilmiştir. (2. Madde)
• Kanunun 4. maddesindeki “hayvanlara bakan veya bakmak” ibaresi “hayvanları sahiplenmek” şeklinde; “ve güçten düşmüş hayvanların korunması” ibaresi “hayvanların sahiplendirilinceye kadar bakılmaları” şeklinde değiştirilmiştir. (3. Madde)
• Yasaya göre, bakımevlerindeki hayvanlar da Bakanlık veri sistemine kayıt edilir, sokaktaki hayvanlar ise rehabilite edilerek sahiplendirilene kadar bakımevinde barınır. (4. Madde)
• Yasaya göre ötenazi yapılabilecek durumlar yani hayvanların uyutulabileceği durumlar belirtilmiştir ve gündemdeki esas madde de bu maddedir. Aşağıdaki başlık içerisinde bu husus ayrıntılı olarak ele alınmıştır. (5. Madde)
• Yasaya göre sahipsiz hayvanların bakımevi dışındaki yerlere terk edilmesi ve bırakılması yasaklanmıştır. (6. Madde)
• Yasaya göre sahipsiz hayvanlar hakkında yıllık, beş yıllık ve on yıllık plan ve projelerin yapılacağı, raporlar hazırlanacağı hüküm altına alınmıştır. (7. Madde)
• Yasaya göre bakımevlerinin kurulması, buralarda ekipman tedarik edilmesi, rehabilite ve sahiplendirme hususlarında diğer kuruluşlarla birlikte özellikle yerel yönetimlere mali destek sağlanacağı hüküm altına alınmıştır. (8. Madde)
• Yasaya göre sahiplendirilme niteliği olan hayvanların, sahiplendirilinceye kadar bakımevinde kalacağı düzenlenmiştir. (9. Madde)
• Yasaya göre Hayvanları Koruma Kanunu’nun 28. Maddesindeki idari para cezalarında değişiklik yapılmıştır. Örneğin 16 yaşından küçüklere sokak hayvanlarının satılması halinde verilecek ceza 2.000 TL’den, 60.000 TL’ye çıkarılmıştır. (10. Madde)
• Yasaya göre; kanunda önceden yer alan “Hayvan koruma gönüllüsü” ibaresi de metinden çıkartılmıştır. (11. Madde)
• Yasaya göre önceden ele alınan kanun 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu iken, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” olarak değiştirilmiştir. (12. Madde)
• Yasaya göre sahipsiz sokak hayvanlarının sorumluluğunun büyükşehir belediyeler, il belediyelerinde olduğu, sahiplendirme hizmetleri ile ilgilenmeyen belediye başkan ve belediye yetkililerine 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası verileceği düzenlenmiştir. (13. Madde)
• Yasaya göre kedi ve köpek sahiplerinin 31.12.2025 tarihine kadar dijital kimliklendirme yöntemi ile sahiplendikleri hayvanları kayıt altına almaları gerekmektedir. (14. Madde)
• Yasaya göre “Yerel hayvan koruma görevlilerinin sorumlulukları” başlığını taşıyan 18. Madde kanundan kaldırılmıştır. (15. Madde)
• Yasaya göre kanunun yayımlandığı tarihte yürürlüğe gireceği düzenlenmiştir. (16. Madde)
• Son olarak yasaya göre kanun hükümlerinin Cumhurbaşkanı tarafından yürütüleceği hüküm altına alınmıştır. (17. Madde)

Sonuç olarak; sahipli hayvanlar bir kişi ya da kurumun sahiplenip bakımını ve kontrollerini yaptığı, Bakanlık veri tabanına kayıtlı ev hayvanları olarak tanımlanmış olup sahipsiz hayvanlar da sahipli olmayan evcil hayvanlar şeklinde tanımlanmıştır. Yerel hayvan koruma görevlilerinin sorumlulukları kaldırılmış ve sokak hayvanlarının sorumlulukları belediye başkan ve yetkililerine bırakılmıştır. Verilecek para cezalarında esaslı değişiklikler yapılmıştır. Özetle 17 Madde olarak düzenlenen teklif yukarıda yer aldığı üzere Meclis onayından geçmiştir.

Sokak Köpekleri Uyutulacak Mı? (5. Madde) 

Ötenazi; bir kişi ya da hayvanın yaşamının dayanılmayacak duruma gelmesi halinde, acısız ya da çok az acı verecek şekilde ölümcül bir enjeksiyon yöntemi ile yani yüksek dozda ilaç verilerek yaşamına son verilmesidir. Ülkemizde kural olarak ötenazi yapılması yasaktır. Ancak Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 9. Maddesindeki hususlar sahipsiz sokak hayvanlarına uygulanabilecek. Bu durumda ötenazi uygulanması yani uyutulması mümkün olan hayvanlar şu şekilde sıralanabilir:

• Sahipsiz sokak hayvanına acı veya ıstırap çektiren hastalığı bulunması,
• Sahipsiz sokak hayvanının iyileşme durumu bulunmayan hastalığı bulunması,
• Sahipsiz sokak hayvanında akut bulaşıcı bir hastalık bulunması, (Hastalığın önlenmesi amacıyla)
• Sahipsiz sokak hayvanında akut bulaşıcı bir hastalığı olduğunda eradikasyon uygulanması için, (Eradikasyon bir enfeksiyonun dünya genelinde kalıcı olarak sona ermesidir.)
• Sahipsiz sokak hayvanında bulunan bulaşıcı hastalığın insan sağlığı için risk oluşturması durumunda,
• Sahipsiz sokak hayvanının olumsuz davranışlarının kontrol edilmemesi halinde,
• Sahipsiz sokak hayvanının davranışlarının insan hayatı ve sağlığı için tehlike oluşturması,
• Sahipsiz sokak hayvanının davranışlarının diğer hayvanların hayatı ve sağlığı için tehlike oluşturması,

Ötenazi işlemlerine karar verecek yer yalnızca veteriner hekimlerdir. Burada en çok eleştiri alan konu hekim karar verirken neye göre verecek ve hangi hayvanlar uyutulacak meselesidir. Kanunda buna dair hiçbir somut düzenleme yoktur. Bununla birlikte ötenazi işlemlerinin uygulanması yalnızca veteriner hekim tarafından uygulanabilir ya da veteriner hekim gözetiminde yapılabilir. Bununla birlikte sokak hayvanlarının bakımevi dışında bir yerde terk edilmesi yasaklanmıştır. Ayrıca bakımevinde barınan bir köpeğin bakımevi dışında bir yere bırakılması da yasaklanmıştır.

Kanunun Uygulanmaması Durumunda Belediyelerin Sorumluluğu

Teklifte yer alan bakımevlerinin bütçesi kısmında, belediyelerin son belirlenmiş bütçesinin binde 5’i, büyükşehir belediyelerinin binde 3’ünden pay ayrılacağı öngörülmüş. Türkiye genelinde 1393 belediyenin yalnızca 237’sinde bakımevi olduğunu göz önüne alırsak, kamu tasarrufları politikaları kapsamında bakımevlerine ayrılacak payın yeterli olup olmayacağı büyük bir soru işareti. Teklifte uygulama yetkisinin belediyelerde, denetleme ve uygulama eksikliği durumunda cezai işlem yetkisinin de Bakanlık’ta olması da, yerel yönetimlere olan baskıyı artırabileceği yorumları da yapılıyor. Ayrılan bütçenin başka amaçlar için kullanılması ve hayvanların bakımevinde tutma zorunluluğu yerine getirilmediği takdirde, belediye başkanı dahil yerel yönetimlere 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezasını da içeren idari yaptırım ve para cezası gibi işlemler öngörülüyor.

Yeni yasa çerçevesinde, belediyelere ve sivil toplum kuruluşlarına belirli sorumluluklar yüklenmiştir. Belediyeler, sokak hayvanlarının sağlıklı ve güvenli bir ortamda yaşamasını sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca, sivil toplum kuruluşları ve gönüllüler, yasayı destekleyici projeler ve faaliyetler düzenleyebilirler. Sokak hayvanları ile kast edilen sahiplenilmeyen hayvanlardır. Ki yeni yasa ile hayvanlar sahipli hayvanlar ve sahipsiz hayvanlar olarak net bir ayrıma tabi tutulacaktır. Sahipsiz hayvanlar; barınacak bir yeri olmayan, sahibinin ev ve arazi sınırları dışında bulunan, herhangi bir kimsenin koruma yükümlülüğü ve denetimi altında olmayan evcil hayvanlardır. Bir sahibi olmayan bu hayvanların gözetim ve bakımından da herhangi bir kişi sorumlu tutulamayacağından belediyeler sorumlu olacaktır.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre, belediyeler sokak hayvanlarına barınak yaptırmak ve bu barınakları işletmekle görevlidir. Bununla birlikte belediyelerin sokak hayvanlarının tıbbi bakımlarını yaptırmak hatta kısırlaştırılmasını sağlamak gibi görevleri de bulunmaktadır. Yeni yasaya göre buna ilaveten sahipli ve sahipsiz hayvan ayrımının yapılması ve sahipsiz olan hayvanların bakanlık veri tabanına kayıt edilmesi de yine belediyelerin görevi kapsamındadır. Sokak hayvanlarının vermiş olduğu bir zarardan dolayı ise yerleşik içtihatlara göre belediyeler sorumlu tutulmaktadır. Yani açılacak bir davada davalı taraf Belediye olacaktır.

Hazırlayanlar:

• Av. Umur Yıldırım
• Av. Merve Doğan
• Av. Gizem Koç
• Av. Tuğçe Gül Akburu
• Av. Embiya Doğan
• Av. Ahmet Yıldız
• Av. Nida Yıldız
• Stj. Av. Cansel Koç
• Stj Av. Yunus Emre Sunca