SEGBİS, Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi’nin kısa adıdır. SEGBİS, adli kurumların, duruşmada hazır bulunamayan veya mahkemeye getirilmesi zor olan kişilerin sesli ve görüntülü olarak ifade almasını veya savunma yapmasını sağlayan Adalet Bakanlığı sistemidir. SEGBİS uygulaması ülkemizde 20 Eylül 2011’de Resmi Gazetede yayınlanmış olan yönetmelikle kullanılmaya başlanmıştır. SEGBİS, Adalet Bakanlığı’nın UYAP ile bağlantılı olarak ilk defa 2013 yılında tüm adliyelerde ve cezaevlerinde kullanılmaya başlanmıştır. SEGBİS, yargılama sürecini hızlandırmak, adalet hizmetlerini etkinleştirmek, yol tutuklaması uygulamasından kaynaklanan mağduriyetleri önlemek ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına katkı sağlamak gibi faydalar sunmaktadır. Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik 20/09/2011 tarih ve 28060 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Soruşturma ve kovuşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme adil bir soruşturma veya yargılama yapılabilmesi için dosyada tanık ve sanık olarak bazı kişilerin dinlenilmesini talep edebilir. Ancak dinlenilmesi gereken kişilerin farklı illerde bulunabilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu gibi durumlarda doğrudan doğruyalık ilkesi ile usul ekonomisi ilkesi arasında makul bir denge kurularak farklı illerde bulunan bu kişilerin Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi kullanılarak dinlenilmesi mümkündür.
Doğrudan doğruyalık ilkesi, davanın açılmasından hükme kadar delil toplama, tanık ve sanığın dinlenmesi hususlarının, hükmü verecek olan mahkeme heyeti veya hâkimin denetiminde ve gözetiminde gerçekleşmesini konu alan bir usul hukuku ilkesidir. Usul ekonomisi ilkesi ise kanunda yer alan sınırlar içerisinde yargılamanın kolaylaştırılmasını ve gereksiz gider yapılmamasını amaçlar. Bu nedenle görevli hakim veya savcı bu iki ilkenin arasında denge oluşturarak kişinin mahkeme huzurunda veya ses ve görüntü sistemlerini kullanarak duruşmaya veya ifade almaya başka bir yerde katılmasına karar verebilir. Kadim Hukuk ve Danışmanlık olarak bu makalemizde kişinin farklı bir yerde bulunması halinde duruşmaya ses ve görüntünün aktarılması suretiyle katılabilmesinin mümkün olup olmadığını, kimlerin bu şekilde ifadesinin alınabileceğini, nasıl talep edilebileceğine ilişkin hususları anlatacağız.
SEGBİS Nedir?
SEGBİS, Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin kısa adıdır. Segbis, UYAP Bilişim Sisteminde ses ve görüntünün aynı anda elektronik ortamda iletildiği, kaydedildiği ve saklandığı Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi olarak tanımlanabilir. Savcılık, mahkemenin veya hakimin duruşmada hazır bulunamayan veya mahkemeye getirilmesi zor olan kişilerin sesli ve görüntülü olarak ifadesinin alınmasını veya savunma yapılmasını sağlamaktadır. Yani hükümlü veya tutuklunun adili makamlar ile ifade, mahkeme vb. görüşmeler yapabildiği özel olarak tasarlanmış, ses yalıtımı yapılmış bir mekan içerisinde ses ve görüntü sistemleri ile donatılmış görütülü konuşma odasıdır.
SEGBİS müessesesi 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m. 196/4’e göre, “Hâkim veya mahkemenin zorunlu gördüğü durumlarda, aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle yurt içinde bulunan sanığın sorgusu yapılabilir veya duruşmalara katılmasına karar verilebilir.” şeklinde düzenlenmiştir. Bu kanuni düzenlemenin ardından 2013 yılında Adalet Bakanlığının UYAP sistemine entegre bir şekilde 2013 yılında tüm adliye ve cezaevlerinde SEGBİS kullanılmaya başlanmıştır. 20 Eylül 2011’de Resmi Gazetede yayınlanmış olan Ceza Muhakemesinde Ses Ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik ile yasal çerçevesi çizilmiş ve SEGBİS kullanılmaya başlanmıştır.
SEGBİS sistemi yargılamanın hızlandırılarak adaletin kısa sürede tesis edilmesini ve bu şekilde maddi gerçeğin kısa sürede tesis edilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Uygulamada tanığın, müşteki veya sanığın farklı illerde veya yerde olması halinde beyanlarının duruşmaya dahil edilmesinin zorluğu nedeniyle yargılamanın çok uzadığı görülmüştür. SEGBİS sayesinde mahkeme huzuruna getirilmesi gereken şahsın mahkemeye katılmasına gerek kalmamıştır. Bunun yanında istinabe yoluyla alınan ifadelerde usul işlemleri gereksiz uzayama ihtimalide göz önünde bulundurularak SEGBİS sayesinde doğrudanlık ilkesinin genel şartları sağlanacaktır.

SEGBİS İle İfade Alınma Usulü
Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) sayesinde ifade alma ve sorgu işlemleri ile duruşmaların video kaydına alınması; Cumhuriyet başsavcılığı veya mahkemenin yargı çevresi dışında bulunan veya mahkemede hazır bulunamayan kişilerin (şüpheli, sanık, tanık, şikâyetçi, katılan vs.) video konferans yoluyla dinlenilmesi ve ifadelerinin kayda alınması imkânı sağlanmıştır. SEGBİS, hükümlü veya tutuklunun adili makamlar ile ifade, mahkeme vb. görüşmeler yapabildiği özel olarak tasarlanmış, ses yalıtımı yapılmış bir mekan içerisinde ses ve görüntü sistemleri ile donatılmış görüntülü konuşma odasıdır. SEGBİS yöntemi ile ifadesi alınabilecek kişiler,
- Ceza İnfaz Kurumunda Bulunanlar
- Yargı Çevresi Dışında Bulunanlar
- Tedavi Altında Bulunan Hastalar
- Haklı Mazereti Bulunanlar
Olarak sıralanabilir.
Ceza infaz kurumunda bulunanlar teknik altyapının hazır olması durumunda SEGBİS ile dinlenebileceği gibi, SEGBİS üzerinden duruşmalara da katılabilir. Talep eden makam, dinleme yapacağı kişinin kimlik bilgilerini, dinleme zamanını ve dinleme için yapılması gereken hazırlıkları ilgili ceza infaz kurumu yönetimine bildirir. İlgili ceza infaz kurumu görevlisi, ikinci fıkrada belirtilen talimatlar doğrultusunda, dinlenecek kişiyi, dinleme odasında hazır eder. Talep eden makam ayrıca belirtmediği sürece, dinlenecek kişinin dinleme talebinde belirtilen kişi olduğuna dair bir tutanak, ceza infaz kurumu görevlisince düzenlenir ve imzalanır.
Soruşturma ve kovuşturma aşamasında talep eden makam tarafından kabul edilen mazeretleri nedeniyle hazır bulunamayan kişiler SEGBİS ile dinlenebileceği gibi SEGBİS üzerinden duruşmalara da katılabilir. Talep eden makam, dinleme yapacağı kişinin kimlik bilgilerini, dinleme zamanını ve dinleme için yapılması gereken hazırlıkları ilgili kolluk birimine bildirir. İlgili kolluk birimi, yeterli sayıda kolluk görevlisinin dinleme işlemi sırasında hazır bulunmasını sağlar. İlgili kolluk görevlisi, ikinci fıkrada belirtilen talimatlar doğrultusunda, dinlenecek kişiyi, dinlemenin yapılacağı yerde hazır eder. Talep eden makam ayrıca belirtmediği sürece, dinlenecek kişinin dinleme talebinde belirtilen kişi olduğuna dair bir tutanak, kolluk görevlisince düzenlenir ve imzalanır.
Soruşturma ve kovuşturma aşamasında tedavi kurumlarında bulunan kişi SEGBİS ile dinlenebileceği gibi SEGBİS üzerinden duruşmalara da katılabilir. Talep eden makam, dinleme yapacağı kişinin kimlik bilgilerini, dinleme zamanını ve dinleme için yapılması gereken hazırlıkları ilgili tedavi kurumu yönetimine ve kolluk birimine bildirir. İlgili kolluk birimi, yeterli sayıda kolluk görevlisinin dinleme işlemi sırasında hazır bulunmasını sağlar. İlgili kolluk görevlisi, ikinci fıkrada belirtilen talimatlar doğrultusunda, dinlenecek kişiyi, dinleme odasında hazır eder. Talep eden makam ayrıca belirtmediği sürece, dinlenecek kişinin dinleme talebinde belirtilen kişi olduğuna dair bir tutanak, kolluk görevlisince düzenlenir ve imzalanır.
Yargılama çevresi dışında olan kişiler için ise usül şöyledir. Talep eden makam, SEGBİS kullanmak suretiyle dinleyeceği kişileri, bu kişilere ait adres ve kimlik bilgileri ile varsa isnat olunan suçu ya da olayı, dinleme için yapılması gereken hazırlıkları talep edilen makama bildirir. Talep edilen makam talep doğrultusunda, dinlenecek kişinin dinleme odasında hazır edilmesini, bu kişinin dinleme talebinde belirtilen kişi olduğuna dair bir tutanak düzenlenmesini sağlar. Talep eden makam ayrıca belirtmediği sürece, dinlemeden önce dinlenecek kişinin kimliği, adliyelerde yazı işleri müdürü veya hâkim tarafından görevlendirilecek personel marifetiyle tespit edilir.
Yakalama halinde ise Hâkim veya mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma veya kovuşturma evresinde yakalanan kişi, derhal yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılır. Şayet çıkarılamıyorsa;
a) Yakalamanın yapıldığı yer Cumhuriyet başsavcılığı, işin niteliğine göre yakalamayı talep eden ya da yakalama kararını veren makam ile irtibata geçer.
b) İrtibata geçilen makamın uygun görmesi halinde yakalanan şahıs, SEGBİS ile dinlenilmesi için hazır edilir. Yakalamanın yapıldığı yerde SEGBİS yoksa bu sistemin bulunduğu ve kullanıma hazır olduğu en yakın yer Cumhuriyet başsavcılığı veya mahkemesine götürülür.
c) En geç yirmi dört saat içinde bu işlemler yapılamıyorsa, aynı süre içinde en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır; serbest bırakılmadığı takdirde, yetkili hâkim veya mahkemeye en kısa zamanda gönderilmek üzere tutuklanır.
SEGBİS ile İlgili Kanuni Düzenlemeler
SEGBİS sistemin kullanılması sonucunda, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 52, 58, 94, 147/1-h, 180, 196 ve 219 uncu maddelerinde öngörülen ifade alma, sorgu ve duruşma işlemlerinde teknik imkânlardan yararlanma, sesli görüntülü iletişim tekniğini kullanma ve teknik araçlarla kayda almaya dair düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanması; ifadesi ya da savunması alınacak kişilerin bizzat mahkemesince dinlenilmesi ya da sorgulanması, bunun sonucu olarak dosyaya, kişiye ve olaya göre daha sağlıklı ifade alınması; mahkemece duruşmaların daha etkin yönetimi ve mahkemenin, duruşma sırasında gerçekleşen olaylara ve tarafların beyanlarına daha iyi vukûfiyeti; yol tutuklaması uygulamasından kaynaklanan mağduriyetlerin ortadan kaldırılması gibi faydalar sağlanabilecektir.
Konuya ilişkin olarak Ceza Muhakemesi Kanununun;
Tanıkların dinlenmesi” kenar başlıklı 52’nci maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkralarında;
(3) Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak;
a) Mağdur çocukların,
b) Duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunlu olan kişilerin, Tanıklığında bu kayıt zorunludur.
(4) Üçüncü fıkra hükmünün uygulanması suretiyle elde edilen ses ve görüntü kayıtları, sadece ceza muhakemesinde kullanılır.”
Tanığa ilk önce sorulacak sorular ve tanığın korunması” kenar başlıklı 58’inci maddesinin üçüncü fıkrasında;
(3) Hazır bulunanların huzurunda dinlenmesi, tanık için ağır bir tehlike teşkil edecek ve bu tehlike başka türlü önlenemeyecekse ya da maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından tehlike oluşturacaksa; hâkim, hazır bulunma hakkına sahip bulunanlar olmadan da tanığı dinleyebilir. Tanığın dinlenmesi sırasında ses ve görüntülü aktarma yapılır. Soru sorma hakkı saklıdır.”
Tanık ve bilirkişilerin naiple veya istinabe yoluyla dinlenmeleri” kenar başlıklı 180’inci maddesinin 5. Fıkrasında,
(5) Yukarıdaki fıkralar içeriğine göre (istinabe yöntemiyle ifade alma) tanık veya bilirkişinin aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle dinlenebilmeleri olanağının varlığı hâlinde bu yöntem uygulanarak ifade alınır. “, kısacası kişinin istinabe ile ifade alma yerine şartların oluşması halinde SEGBİS ile ifadesinin alınması gerekmektedir.
Duruşma tutanağı” kenar başlıklı 219’uncu maddesinde;
Duruşma için tutanak tutulur. Tutanak, mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır. Duruşmada yapılan işlemlerin teknik araçlarla kayda alınması halinde, bu kayıtlar vakit geçirilmeksizin yazılı tutanağa dönüştürülerek mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır.” Şeklinde belirtilmiştir.
Segbis Kararına İtiraz
Gelişen teknoloji sayesinde duruşmada bizzat bulunma yerine ses ve görüntü yöntemini kullanılarak ifade alma işlemi yapılabilmektedir. Ancak kişinin duruşmada bizzat dinlenmesi yüzyüzelik, doğrudanlık ve adil yargılama ilkelerinin zedelenmesine neden olabilecek nitelikteyse SEGBİS kararına itiraz edilebilecektir. Bu konuyla ilgili olarak ise çok sayıda Yargıtay Kararı mevcuttur.
Örneğin Yargıtay 16. Ceza Dairesi 2019/7937 E., 2019/6761 K. Sayılı kararıyla SEGBİS kararının gerekçeli olması gerektiği belirtilmiştir. Karara göre, “Bütün mahkemelerin her türlü kararlarının gerekçeli olarak yazılacağı şeklindeki Anayasal ve yasal zorunluluk ile CMK’nın 196/4. maddesinde yapılan 15.08.2017 tarihli kanuni düzenleme nedeniyle ilk derece mahkemesinin sanığın savunmasını SEGBİS yoluyla alınmasının zorunlu olduğunu kabul etmesi halinde zorunluluk sebeplerinin nelerden ibaret olduğunun belirtilmesi suretiyle bunu gerekçelendirmesi de zorunlu olup, Dairemizin 2019/1273 esas, 2019/3290 sayılı bozma kararında mahkemenin SEGBİS ile savunmayı almasındaki zorunlu sebeplerin ara kararda veya gerekçeli kararda belirtilememiş olması nedeniyle sanığın savunma hakkını kısıtladığı kabul edilerek bozulmasına” şeklinde hüküm kurulmuştur.
Yargıtay 10. Ceza Dairesi 2020/4453 E., 2021/13161 K. Sayılı kararı ile sanık segbis ile duruşmaya katılmaya zorlanmaması gerekmektedir. Buna karara göre ise “Şüpheli ya da sanık ceza muhakemesinin en başta gelen sujesi olup kural olarak sanık mahkemede hazır edilmeden duruşma yapılamaz ve sanıksız ceza yargılaması olmaz. Yüzyüzelik ve silahların eşitliği ilkeleri ile adil yargılanma hakkının en önemli alt başlıklarından olan savunma hakkının gereği olarak sanık yargılandığı mahkemenin huzurunda bizzat savunma yapmak istiyorsa buna imkân verilmeli, SEGBİS ile savunma yapmaya zorlanmamalıdır.” Şeklinde hüküm kurulmuştur.