Devlet Memurları Kanunu 225. Madde (DMK)

Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

Mecburi hizmetle yükümlü bulunanlar yetiştirme, eğitim veya staj sürelerinin bitiminden itibaren en çok iki ay içinde kurumlarına başvurmak zorundadırlar. Bunlardan;

a) Başvurma tarihinden itibaren en geç 3 ay içinde bir göreve atanmayanların mecburi hizmet yükümlülükleri kalkar. Mecburi hizmetin (d) fıkrasına göre krediye dönüştürülmesi istendiği takdirde bu süre istemin karara bağlandığı tarihten başlar. Bu durumun oluşuna kendi kusuru ile sebep olan memurlar bundan doğan zararı tazminle yükümlüdürler.

b) Başvurmayanlar veya atanma için gerekli belgelerini tamamlamayanlar yol giderleri de dahil olmak üzere, kendilerine kurumlarınca yapılmış bulunan bütün giderleri yüzde elli fazlasıyla ödemek zorundadırlar.

c) Atanıp da yükümlü bulundukları mecburi hizmeti bitmeden ayrılmış veya bir ceza sebebiyle memurluktan çıkarılmış olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmı ile orantılı tutarı yüzde elli fazlasıyla ödemek zorundadırlar.

d) Hizmetlerine lüzum olmadığına Cumhurbaşkanınca karar verilenlerin mecburi hizmet yükümlülükleri krediye dönüştürülebilir.

e) İlk ve orta dereceli okullar ile, kurslarda Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okutulan parasız yatılı öğrencilerin mecburi hizmetlerine, bu kanuna tabi kurum ve kuruluşlarda ihtiyaç olmaması halinde Milli Eğitim Bakanlığı bunların mecburi hizmet yükümlülüğünü kaldırmaya yetkilidir. Bu fıkraya göre kurumların, ihtiyacı olup olmadığı bir aylık süre verilmek ve Resmi Gazete’de ilan edilmek suretiyle tespit olunur.

Askerlikte geçen süre mecburi hizmetten sayılmaz. Mecburi hizmetini yapmakta iken yasama organına seçilenlerin yükümlülükleri seçildikleri sürece ertelenir.

Devlet Memurları Kanunu 225. Madde Açıklaması

Bu maddenin (e) bendinde belirtilen mecburi hizmet yükümlülüğü kaldırılmıştır. Buna ilişkin olarak 657 sayılı kanuna 1/8/1996 tarihli 4160/2 Kanunun maddesi ile Ek Madde 35 eklenmiştir. Bu Ek Madde ile; kamu kurum ve kuruluşları tarafından personel kanunları ve diğer özel kanunlarda yer alan hükümlere göre bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yurt içinde okutulacak yeni öğrencilerin mecburi hizmet yükümlülüğü kaldırılmıştır. Ancak yurtdışında okutulanlar ile Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından okutulanlar için bu madde hükmü uygulanmaz ve bunları mecburi hizmet yükümlülüğü devam edecektir.

657 Sayılı Kanunu Ek Madde 35 hükmü ile Kamu kurum ve kuruluşları tarafından personel kanunları ve diğer özel kanunlarda yer alan hükümlere göre bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren okutulacak yeni öğrencilere mecburi hizmet yükümlülüğü getirilemez. Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte mecburi hizmet karşılığı okutulmakta olan öğrenciler, mezuniyetlerinden veya memuriyete atanmaların dan sonra kurumlarından mecburi hizmet yükümlülüğünün kaldırılmasını talep edebilirler. Bu takdirde başka hiçbir işleme gerek kalmaksızın, mecburi hizmet yükümlülüğü ve tazminat borçları (1.1.1995 tarihinden önce mecburi hizmet yükümlülüğünü ihlal edenlerin borçları dâhil) ortadan kalkacağı belirtilmektedir.” hükmü yer almaktadır.

Devlet Memurları Kanunu 225. Madde Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler Emsal Kararlar

Danıştay Beşinci Dairesi E:1979/870, K:1982/3757

• Devlet Memurları Kanunu 225. Madde
• Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

Davacının Milli Eğitim Bakanlığı Hesabına yurt dışında doktora yapmak amacıyla çıktığı, ancak tamamlanmadan yurda dönmesi sebebiyle doktora öğrenciliği ile ilişkisi tazminatsız olarak mecburi hizmet yükümlülüğü ne çevrildiği 30.12.1975 tarihinde Bakanlıkça iş ihbarı yapıldığı ve davacının 9.1.1976 tarihli dilekçesinde bu görevi kabul edeceğini belirttiği halde 16.12.1976 tarihli cevapta davacının çalışmakta olduğu kurumun mecburi hizmeti devralmayı istemesi halinde devredilebileceği aksi halde Bakanlıkça atama yapılacağı yeniden davacıya bildirildiği bilahare de, 5.5.1977 tarihinde dava konusu işlemin tesis edildiği dosyanın incelenmesinden anlaşılmış bulunmaktadır.

657 sayılı kanunun 225.maddesinde Mecburi hizmetle yükümlü bulunanlar yetiştirme, eğitim ve staj sürelerinin bitiminden itibaren en çok iki ay içinde kurumlarına başvurmak zorundadırlar. Bunlardan; a) Başvurma tarihinden itibaren en geç 3 ay içinde bu göreve atanmayanların mecburi hizmet yükümlülükleri kalkar hükmü yer almıştır.

Yukarıdaki hüküm gereğince davacıya mecburi hizmet yükümlülüğü sebebiyle davalı idarece 30.12.1975 tarihinde iş ihbarı yapıldığı ve davacıda verilecek görevi kabul edeceğini 9.1.1976 tarihli dilekçesinde belirtmiş olmasına rağmen davalı idarece bu tarihten itibaren 3 ay içinde bir göreve atanmadığı bu süre geçtikten çok sonra 5.5.1977 tarihinde dava konusu atama işleminin tesis edildiği ve Dairemizce atamama nedeni sorulduğu halde davalı idarece cevap verilmediği anlaşıldığından yukarıda sözü edilen madde hükmü gereğince davacının 3 ay içinde atanması yapılmadığından mecburi hizmet yükümlülüğü ortadan kalkmış bulunmaktadır. Açıklanan nedenlerle hukuki dayanaktan yoksun dava konusu atama işleminin iptaline karar verildi.

Danıştay Beşinci Dairesi E:1978/387, K:1983/1320

• Devlet Memurları Kanunu 225. Madde
• Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

Tıp Fakültesinde öğrenci olduğu 1968-1974 yıllarında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığından burs almak suretiyle 3 yıl 8 ay 20 gün mecburi hizmet yükümlülüğü altına giren ve 1 yıl 5 ay 4 gün mecburi hizmet yaptıktan sonra idareye yaptığı başvuru ile mecburi hizmet karşılığı borcunu ödemeye hazır olduğunu bildiren ve aldığı burs ve okul masrafları tutarının iki katı olan 47.620 lirayı 26.8.1977 tarihli makbuzla ödeyen davacı, 1 yıl 5 ay 4 gün mecburi hizmeti dikkate alınmadan burs olarak aldığı miktarın iki mislini ödemesi gerektiği yolundaki işlemin 657 sayılı Kanunun 225.maddesine aykırılığı nedeniyle iptalini istemektedir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 1897 sayılı kanunla değişik 225. maddesinin (C) bendinde Atanıp da yükümlü bulundukları mecburi hizmeti bitmeden ayrılmış veya bir ceza sebebiyle memurluktan çıkarılmış olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmı ile orantılı tutarı yüzde elli fazlasıyla ödemek zorundadırlar hükmü ile aynı kanunun 237.madde sinin (a) bendinde 31.3.1976 tarih ve 788 sayılı kanun ile ek ve tarihleri (…) bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; (b) bendinde 20.6.1927 tarih ve 1108 sayılı, 30.6.1939 tarih ve 5856 sayılı, 28.2.1959 tarih ve 7244 sayılı kanunlarla bu kanunların ek ve tadilleri, 23 Temmuz 1965 tarihinden evvel ve sonra yürürlüğe giren teşkilat kanunları ile diğer kanunların bu kanuna aykırı hükümleri ve Devlet Memurlarının hizmet şartlarını, niteliklerini, atanma ve yetiştirilmelerini, ilerleme ve yükselmelerini, ödev, hak, yüküm ve sorumluluklarını, aylıklarını, ödeneklerini ve diğer özlük işlemlerini düzenleyen hükümler Genel Kadro Kanununun yürürlüğe girdiği ayın son gününden itibaren yürürlükten kalkar hükmü yer almıştır.

Davacı hakkında idarece uygulanan ve tüm borcun iki katının tahsili sonucunu doğuran işlemin dayanağı olan kanunlar yukarıda açıklandığı üzere yürürlükten kalktığına ve cezai bir nitelik taşıyan konu ayrıntılı bir şekilde ve mecburi hizmet yükümlüsü lehine değiştirilerek düzenlendiğine göre, artık yürürlükten kalkmış bulunan kanunlara göre işlem yapılması olanaksızdır. Ayrıca kamu hukuku sahasında mevzuatla tayin edilen hakların ve yükümlülüklerin fertlerin serbest iradesiyle teşekkül eden taahhütname ile değiştirilmesi mümkün değildir. Açıklanan nedenlerle yukarıda anılan 657 sayılı kanunun değişik 225. maddesinin c bendi hükmüne aykırı olarak tesis edilen işlemin iptaline karar verildi.

Danıştay On İkinci Dairesi E:2000/1600, K:2000/3279

• Devlet Memurları Kanunu 225. Madde
• Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

Ankara 9. İdare Mahkemesinin 23.9.1999 günlü, E:1999/41, K:1999/871 sayılı kararıyla: 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 225. maddesinin 1. fıkrasında, mecburi hizmetle yükümlü bulunanların yetiştirme, eğitim ve staj sürelerinin bitiminden itibaren en çok iki ay içinde kurumlarına başvurmak zorunda olduklarının belirtildiği, maddenin 2. fıkrası (a) bendinde de: bu kişilerden başvurma tarihinden itibaren en geç üç ay içinde bir göreve atanmayanların mecburi hizmet yükümlülüklerinin kalkacağının öngörüldüğü, dosyanın incelenmesinden; davacının … Sağlık Meslek Lisesinde yatılı olarak okuyarak 1995-1996 öğretim yılında sağlık memuru olarak mezun olduğu,18.7.1996 tarihinde idareye başvurarak görev almak istediği, o yıl için sadece 980 hemşire kadrosuna atama izni verildiği, davacının 04.11.1998 tarihli dilekçesiyle yaptığı atanma başvurusunun ise bakanlıkça açılacak sınava katılıp kazandığı takdirde durumunun inceleneceği belirtilerek dava konusu işlemle reddedildiğinin anlaşıldığı, bu durumda davacının 1996 yılında yaptığı başvuru üzerine üç ay içinde bir göreve atanmaması nedeniyle mecburi hizmet yükümlülüğünün ortadan kalktığı bu nedenle davacının 1998 yılında yaptığı başvurusunun sınava katılma koşuluna bağlanmasında hukuka aykırılık bulunmadığı, ayrıca davalı idare savunmasında sağlık memuru kadrosu bulunmadığını belirttiğinden yargı kararıyla idarenin açıktan atama konusunda zorlanmayacağı gerekçesiyle dava reddedilmiştir

İdare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen kararların temyiz yolu ile incelenerek bozulabilmeleri 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 49. maddesinde belirtilen nedenlerden birinin bulunması halinde mümkündür. Aynı Kanunun 49/2 maddesinde ise; temyiz incelemesi sonunda karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesinin mümkün olması halinde kararın düzeltilerek onanmasına karar verileceği hükmü yer almıştır.  Ankara 9. İdare Mahkemesince verilen 23.9.1999 günlü, E:1999/41, K:1999/871 sayılı karar ve dayandığı gerekçe hukuk ve usule uygun olup, bozulmasını gerektirecek bir sebep de bulunmadığından temyiz isteminin reddi ile anılan kararın onanmasına, 09.10.2000 tarihinde oybirliği ile karar verildi.

Danıştay Sekizinci Dairesi E:2005/6423, K:2006/3079

• Devlet Memurları Kanunu 225. Madde
• Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

Davacıların imzaladığı kefalet senediyle yurt dışına eğitime gönderilen kişinin müstafi sayılması nedeniyle yapılan borçlandırma işlemleri ile dayanağı kefalet senedinin iptali istemiyle açılan davada; davacıların 04.02.1997 tarihli kefalet senedini imzaladıkları, Anayasanın 128. maddesi hükmü uyarınca idarelerin, memur ve diğer kamu görevlilerine yasanın öngördüğü düzenleyici metinlerin dışına çıkarak yeni haklar tanınması ya da yeni yükümlülükler getirilmesinin mümkün olmadığı, kurumlarınca yurt dışına eğitim amacıyla gönderilenlerin başarısız olması vb. durumlar nedeniyle eğitimin tamamlamaması halinde kendileri için kurumlarınca yapılan masrafların aynı döviz cinsi ve miktarı üzerinden Yasada öngörülen şekilde tahsil edileceğinin 657 sayılı Yasanın Ek-34. maddesinde düzenlendiği, Yasada olmayan yükümlülükler içeren kefaletnameye istinaden yapılan masrafların %50 fazlasıyla davacılardan tahsiline ilişkin olarak tesis edilen dava konusu işlemde ve dayanağı kefaletnamede hukuka uyarlık görülmediği gerekçesiyle dava konusu işlemlerin iptaline karar veren Kocaeli İdare Mahkemesinin 21.04.2005 gün ve E:2004/1200, K:2005/448 sayılı kararının; ilgilinin, ilk kez 1993 yılında yurt dışına gönderildiğini eğitimine devam etmesi üzerine davacıların kefaleti ile senet düzenlendiği, 657 sayılı Yasanın 225. maddesinin olayda uygulanması gerektiği, ilgiliye yapılan masrafların tahsil edilememesi sonucunu doğuracak şekilde hüküm kurulduğu öne sürülerek, 2577 sayılı Yasanın 49. maddesi uyarınca temyizen incelenerek bozulması istemidir.

İdare Mahkemesince verilen kararın dayandığı gerekçe usul ve yasaya uygun olup, bozulmasını gerektiren bir neden bulunmadığından, temyiz isteminin reddi ile anılan kararın onanmasına ve yargılama giderlerinin temyiz isteminde bulunan üzerinde bırakılmasına 18.09.2006 gününde oybirliği ile karar verildi.

Danıştay Sekizinci Dairesi E:2004/2364, K:2004/4056

• Devlet Memurları Kanunu 225. Madde
• Mecburi Hizmetle İlgili Yükümlülükler

… anılan düzenlemeler ile bir üniversitede görev yapan öğretim elemanlarının kadrosunun başka bir üniversiteye nakledilmesindeki amacın ilgililerin akademik gelişimini sağlamak olduğu, asıl kurumların bu gelişimin maliyetlerini üstlenirken öğretim elemanlarının gelişim sürecinde elde ettikleri bilgi ve görgülerinin hizmet götürdükleri tüketiciler olan üniversite veya üniversite öğrencilerine yansıtılmasını gözetmek zorunda bulunduğu, idarelerin özelde bu hizmet yansımasını genelde ise kamusal yararı gerçekleştirmek amacıyla başka bir kurumda görevlendirdiği veya kadrosuyla naklettiği öğretim elemanlarının geri dönüşünü sağlamak için önlemler almasının ve bunun için ilgili mevzuatta kişilere gerek mecburi hizmet yükümlülüğü, gerekse de taahhütname ve kefalet senedi imzalatmak şeklinde yaptırımlar öngören düzenlemeler yapabileceklerinin açık olduğu tartışmasızdır. Diğer yandan, dava konusu işlemlerin dayanağı olan doktora ile ilişiğinin kesilmesine ilişkin işlem ile taahhütname-kefalet senedi uyarınca para istenilmesine ilişkin işlemin de dava konusu edilmediği açıktır.

Bu durumda, davacının imzaladığı taahhütname-kefalet senedinde yer alan mali yaptırımların yerine getirilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığından, davacıdan söz konusu taahhütname kefalet senedi uyarınca tahsil edilen ücretin yasal faiziyle birlikte iadesi niteliğindeki maddi tazminat isteminin kabulü yönünde verilen mahkeme kararında yasal isabet görülmemiştir.