Avukatlar Nasıl Serbest Meslek Makbuzu Keser?

Avukatlar nasıl serbest meslek makbuzu keser? Bu soruyu makbuz kesmek zorunda olan her avukat sormuştur. Serbest meslek makbuzunun düzenlenmesi, avukatların vergisel ödevleri arasında yer alır. Serbest meslek mensubu olan avukatlar, kanun gereği mesleki faaliyetlerine ilişkin tahsilatlarından dolayı iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek ve bu makbuzun bir nüshasını müvekkillerine ya da karşı tarafa vermek zorundadırlar. Avukatlar serbest meslek makbuzu düzenlerken vergisel olarak sorunlarla karşılaşır. Bu sorunlar;

• Avukatlık vekalet ücretlerinin hem katma değer vergisine (KDV) hem de gelir vergisine (GV) tabi olması; KDV ve GV’ne ait vergiyi doğuran olayın farklı zamanlarda gerçekleşmesi, avukatları serbest meslek makbuzunu ne zaman ve hangi miktarda düzenleyecekleri konusunda kararsız kalması,
• Karşı vekalet ücretinde serbest meslek makbuzu düzenlerken, vekalet ücretinin kurumlara yatırılması halinde makbuzun kime düzenleneceği,
• Vergi idaresinin stopaj uygulamasına ilişkin değişiklikleri,
• Serbest meslek makbuzu düzenlenmesinde son dönemde getirilen yeni düzenlemeye göre tevkifat yapılması,

Bu gibi sorunlar nedeniyle avukatlar serbest meslek makbuzu düzenlerken zorunluklarla karşılaşmaktadır. Son zamanlarda yapılan en önemli değişiklik ise Maliye Bakanlığınca yayımlanan 509 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile Haziran 2020 yılından itibaren avukatlara serbest meslek makbuzunu elektronik ortamda düzenleme mecburiyeti gelmiştir. E-SMM olarak adlandırılan elektronik ortamda düzenlenen serbest meslek makbuzu birkaç senelik bir uygulama olduğu için elektronik makbuz sistemine alışmakta sıkıntılar yaşanmıştır. Bu nedenle avukatlar nasıl serbest meslek makbuzu keser? Serbest meslek makbuzunda hangi bilgiler yer almalıdır? Sorularına bu makalemiz ile cevap verdik. Avukatların yasal olarak tahsilat yapabilmesi için serbest meslek makbuzu kesmeleri gerekir. Makbuz kesildikten sonra bir nüshası müvekkile diğeri avukatın muhasebe kayıtlarında kalmalıdır.

Serbest Meslek Faaliyeti Nedir?

1136 Sayılı Avukatlık Kanunu’nun 1.maddesinde, avukatlık mesleği kamu hizmeti ve serbest bir meslek olarak tanımlanmıştır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 66. maddesine göre de serbest meslek kazancı; her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazanç olarak tanımlanmış ve serbest meslek mensubu sayılanlar meslek grupları sayılmıştır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre serbest meslek mensubu sayılmak için şu şartların bulunması gerekir;

• Sermayeden ziyade ilim veya mesleki bilgiye dayanan ve ticari niteliği olmayan işler olmalı
• Bu faaliyetler kişinin kendi nam ve hesabına, bir işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında yapılmalı

Bu düzenlemeye göre serbest meslek faaliyeti; kendi nam ve hesabına, sermayeden ziyade ilim veya mesleki bilgiye dayanan ve ticari niteliği olmayan işlerin işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında yapılmasıdır. Serbest meslek faaliyeti tanımına göre, avukat, mimar, mühendis, mali müşavir, danışman, ressam, yazar, kimyager, noter, serbest öğretmen, menajer, senarist, yönetmen, doktor vb. kişiler serbest meslek mensubu olarak kabul edilmektedir.

Avukat Serbest Meslek Makbuzu Nedir?

Serbest meslek makbuzu; serbest avukatlar, doktorlar, mühendisler ve benzeri kişilerin vermiş oldukları hizmet karşılığı tahsil ettikleri tutarlar için düzenlediği belgedir. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 236.maddesine göre serbest meslek mensubu kişi, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir. Bağlı çalışan avukatlar serbest meslek faaliyetinde bulunmadıkları için makbuz düzenleme zorunluluğu yoktur. Ancak bağlı çalışan avukatların adli yardım veya CMK zorunlu müdafilik hizmeti vermeleri durumunda ödeme yapacak kurumlara ibraz edilecek makbuz, bağlı olunan avukat ya da avukatlık ortaklığı tarafından düzenlenir ve bağlı çalışan avukatın ücret bordrosuna yansıtılır ve ücret üzerinden stopaj yapılması gerekir.

Avukatlık ortaklıklarında ise makbuz düzenleme yükümlülüğü ortaklık tarafından yerine getirilir. Ortalık içerisinde bulunan avukatların tek tek makbuz düzenleme yükümlülüğü yoktur. Ayrıca serbest meslek faaliyetini terk eden avukatların, terk tarihinden sonra tahsil edecekleri gelirler serbest meslek kazancı olarak sayılmayacağından makbuz düzenlemeleri gerekmez. Ayrıca 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 237. maddesine göre serbest meslek makbuzlarında;

• Makbuzu verenin soyadı adı veya unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
• Müşterinin soyadı, adı veya unvanı ve adresi,
• Alınan paranın miktarı,
• Paranın alındığı tarih,

Bilgileri yer almalıdır. Kanunda belirtilmemekle, avukatların tahsil ettikleri ücretin ilişkili olduğu işin konusunu danışmanlık, dava, icra ve benzeri hangi konu ile ilgili ise ilgili dosya numarasını ve benzeri açıklayıcı bilgileri yazmaları makbuz takibi açısından önem taşır.

Avukatların Elektronik Serbest Meslek Makbuzu (e-SMM) Zorunluluğu

Maliye Bakanlığınca yayımlanan 509 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile avukatların ve diğer serbest meslek mensubu kişilerin, 01.06.2020 tarihinden itibaren elektronik serbest meslek makbuzu (e-SMM) uygulamasına dahil olmaları ve bu tarihten sonra makbuzlarını elektronik ortam üzerinde kesmeleri zorunluluğu getirilmiştir. Serbest meslek mensupları tarafından mesleki faaliyetleri karşılığında elde ettikleri tahsilatları için düzenlenen serbest meslek makbuzunun elektronik ortamda düzenlenebilmesi amacıyla, kağıt ortamda düzenlenmekte olan serbest meslek makbuzunun, elektronik belge olarak düzenlenmesine karar verilmiştir. Elektronik ortamda düzenlenen bu belge, kağıt üzerinde düzenlenen belge ile aynı hukuki niteliğe sahiptir.

509 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine göre elektronik serbest meslek makbuzunda kağıt ortamında düzenlenen makbuzda olduğu gibi;

• Serbest meslek erbabının; adı, soyadı, vergi dairesi, VKN veya TCKN’si, adresi
• Müşterinin adı, soyadı veya unvanı, adresi, vergi mükellefi ise vergi dairesi, VKN veya TCKN’si
• Belgenin düzenlenme tarihi ile saat ve dakika olarak düzenlenme zamanı ve belge numarası
• Alınan paranın miktarı (varsa vergi tevkifatı tutarları ve katma değer vergisi tutarları ayrıntılı olarak gösterilecek şekilde)
• Başkanlık sistemlerinden elektronik ortamda sorgulanması, doğrulanması ve görüntülenmesine imkân vermek üzere, Başkanlık tarafından bilgi içeriği belirlenen karekod veya barkod

bilgilerinin bulunması zorunludur.

Avukat Elektronik Serbest Meslek Makbuzu Hangi Ortamda Düzenlenir?

Avukatlar, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın ücretsiz olarak sunmuş olduğu portal üzerinden serbest meslek makbuzu kesebilir. Avukatların elektronik serbest meslek makbuzu düzenleyebileceği birçok sistem mevcuttur. Bu sistemlere örnek vermek gerekirse;

• Gelir İdaresi Başkanlığı’nın internet sitesinden e-işlemler bölümünden “e-Arşiv (e-SMM, eMM) Portal Girişi” linki tıklanıp e-imza ile sisteme giriş yapılarak makbuz düzenlenmesi mümkündür. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından sunulan bu hizmet üzerinden e-SMM düzenlemek ücretsizdir.
• e-SMM düzenlemenin bir diğer yöntemi de Hazine ve Maliye Bakanlığından yetki almış ve listesi Gelir İdaresi Başkanlığı sitesinde yer alan özel entegratör firmaların sistemleridir. Özel entegratör firmaların portallarının Gelir İdaresi Başkanlığı’nın portalından farklılıkları mevcuttur. Bu özel entegratörlere ait sistemler üzerinden makbuz düzenlemek için her defasında kişinin e-imzası gerekmemektedir. Özel entegratör firmalarının sistemine ilk kayıtta e-imza kullanılıp sonrasındaki her makbuz düzenleme işleminde e-imza gerekmez. Ayrıca firmalarca saklama süreleri ve iptal bakımından farklı seçenekler sunulur. Bu özel entegratör firmaların sistemleri makbuz başına ücretlendirme aldığı gibi kontör yükleme şeklinde veya paket alma şeklinde de makbuz düzenleme ücreti seçenekleri sunmaktadır.
• Avukatların elektronik serbest meslek makbuzu düzenleyebileceği bir diğer sistem ise Türkiye Barolar Birliği’ne ait olan Makbuztek isimli sistemdir. Makbuztek isimli siteye T.C. kimlik numarası ve alınacak şifre ile giriş yapılarak sistem üzerinden makbuz düzenlenebilir.

Avukatların serbest meslek faaliyetlerini bireysel olarak yürütmeleri halinde serbest meslek makbuzunu kendi e-imzaları ile, ancak tüzelkişilik olarak yürütmeleri halinde e-imza ile değil, TÜBİTAK’tan alınabilen e-Mühür ile düzenlemeleri gerekir. Bir başka deyişle, avukatlık ortalıklarında tüzelkişiliklerinin olması nedeniyle e-SMM’nin ortaklık adına düzenlenmesi gerekir ve bu nedenle e-İmza değil, e-Mühür kullanılır.

Elektronik serbest meslek makbuzunun nasıl düzenleneceğini adım adım anlatmak faydalı olacaktır. Gelir İdaresi Başkanlığı, özel entegratör veya MakbuzTek sistemine giriş yapıldıktan avukatın kişisel bilgilerini doldurması gerekir. Kişisel bilgiler sisteme kaydedildikten sonra e-SMM düzenle, taslak e-SMM ve benzeri şekilde isimlendirilen elektronik serbest meslek makbuzu düzenleme butonuna basıldıktan sonra makbuzun kime kesileceğine dair alıcı kısmına müvekkil ise müvekkilin adresi, T.C. kimlik numarası, şirket ise vergi numarası veya kuruma kesilecek aynı şekilde vergi numarası, adresi yazılacaktır. Alıcı kaydetme işleminden sonra makbuzun hesaplama kısmına geçildiğinde ücretin ne için alındığı (mahkeme ilam vekalet ücreti, danışmanlık ücreti, icra vekalet ücreti ve benzeri) belirtilerek hizmete ve alıcıya göre;

• Stopajlı/stopajsız
• Hesaplama tipi
  • Brütten hesaplama,
  • Netten hesaplama,
  • Tahsil edilenden hesaplama,
  • KDV ve Stopaj dahil,
  • KDV dahil Stopaj hariç,
  • KDV ve Stopaj hariç,
  • KDV hariç Stopaj dahil
• Stopaj oranı (%20)
• KDV oranları
  • Aile, Tüketici ve Çocuk Mahkemelerinin Görev Alanına Giren (soruşturma aşaması dahil) Dava ve İşler (Bu mahkemelerce verilen kararların ilamlı icra takipleri nedeniyle doğacak icra avukatlık ücretleri ile, dahil) %10
  • İş uyuşmazlıklarında dava şartı olarak arabuluculuk aşamasında verilen avukatlık hizmetleri (Arabuluculuk tutanağının ilamlı icrasından doğacak icra avukatlık ücretleri dahil) %10
  • 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve 1136 sayılı Avukatlık Kanununda yer alan adli yardım ve adli müzaharet hükümleri kapsamında verilen avukatlık hizmetleri %10
  • Diğer avukatlık hizmetleri %20

Seçilerek hesaplama yapılır. Hesaplama işlemi yapıldıktan sonra verilen hizmet KDV tevkifatı kapsamında kalıyorsa ayrıca KDV tevkifat oranı da seçilerek hesaplamaya uygulanır. Makbuz hesaplama işleminden sonra açıklama kısmına ücretin ne için tahsil edildiğinde dair dava dosya numarası, icra takibi, ilam vekalet ücreti, danışmanlık bunlarla ilgili bilgilerin yazılması faydalıdır. Bu şekilde makbuzun takibi kolaylaşacaktır. Serbest meslek makbuzunun düzenleme işlemi bittikten sonra makbuzun onaylanması için sistem üzerinden onaya gönderilir ve onaylanıp imzalanan makbuz alıcıya elektronik ortamdan veya kağıda baskılı haliyle teslim edilir.

Avukat Serbest Meslek Makbuzu Ne Zaman Keser?

“Serbest meslek makbuzu nasıl kesilir?” sorusundan sonra “Avukatlar serbest meslek makbuzunu ne zaman keser?” sorusu da merak ediliyor. Hükümlere göre avukatlar serbest meslek makbuzunu tahsilatın yapılması ile birlikte düzenlemelidir. Yani, makbuzun tahsilat tarihi itibarıyla düzenlenmesi gerekir. Ancak hizmet tamamlanmış ancak tahsilat yapılamamış ise yani sadece KDV için makbuz düzenlenecekse, hizmetin tamamlandığı tarih ile makbuz düzenlenmelidir. Gelir İdaresi Başkanlığı e-SMM sisteminde veya entegratör firmalarının sağladığı e-SMM sistemlerinde geriye dönük olarak tarih seçilmesi imkansızdır. Bu tarz durumda makbuz numarası ve tarihlerin bozulmamasına dikkat edilmesi gerekir.

Kişinin mesleki faaliyeti sonucu elde ettiği kazancın belgesi serbest meslek makbuzudur. Serbest meslek makbuzu, ücretin tahsilinin yapıldığı belgedir. KDV’de tahsilat değil tahakkuk esastır. Bu sebeple, vergiyi doğuran olay yani hizmet sunumu ve tahsilat gerçekleştiği anda makbuzun da kesilmesi gerekir. Vergi Usul Kanununa göre fatura ve serbest meslek makbuzlarının kesimi, mal ya da hizmetin sunulduğu, yani işin bittiği ya da karşılığının tahsil edildiği tarihte düzenlenip  kesilmek mecburiyetindedir. Geç kesilmesi halinde, usulsüzlük yapılmış olur. Usulsüzlük ise para cezasına tabidir.

Karşı Taraf Vekalet Ücretleri KDV’ye Tabi Midir?

Mahkemeler tarafından yargılama sonunda hükmolunan veya icra müdürlüklerince takdir edilen karşı taraf vekalet ücretlerinin KDV’ye tabi olup olmadığı tartışılan bir konudur. KDV Kanunu’nun 1/1 ve 20/2 maddeleri uyarınca, bir meblağ üzerinden KDV hesaplanabilmesi için teslim ve hizmet karşılığı olması ile kendisine hizmet verilen veya onlar adına hareket edenlerden alınan veya bunlar tarafından borçlanılan bir meblağ olması, şartlarının bir arada gerçekleşmesi gerekir.

Karşı taraf vekalet ücretlerinde, hem karşı tarafa herhangi bir hizmet verilmediği hem de ödeme hizmet alanlarca yapılmadığından karşı taraf vekalet ücretinin KDV hesabına dahil olmaması gerektiği düşünülse de konuyla ilgili olarak Danıştay kararıyla karşı taraf vekalet ücretleri üzerinden KDV hesaplanacağına karar verilmiştir.

Avukatlar Nasıl Serbest Meslek Makbuzu Keser KDV Tevkifatı

KDV sisteminde, avukatlar makbuzda hesaplanan KDV’yi makbuz düzenlenen kişi veya kurumdan tahsil etmekte ve KDV beyannamesiyle beyan ederek ödemektedir. KDV tevkifatında ise, adına makbuz düzenlenen KDV tevkifat yükümlüleri, hesaplanan KDV’nin bir kısmını keserek vergi dairesine beyan edip ödemekte, kalan kısmını da avukata ödemektedir. Avukatlar tevkifattan sonra kalan ve kendilerine ödenen KDV’yi vergi dairesine beyan ederek ödemektedir.

Gelir İdaresi Başkanlığı, bazı kamu kurumlarına kesilecek karşı taraf vekalet ücretlerinde KDV tevkifatı yapılması gerektiğini belirtmiştir. Buna göre “diğer avukatlık hizmetlerinde 5/10 oranında tevkifat yapması gereken kurumlar” tarafından ödenen karşı taraf vekalet ücretleri üzerinden de 5/10 oranında KDV tevkifatının yapılması gerekir.