İzinsiz define aramak suçtur. İzinsiz define arama suçu, define arama eyleminin yasal olmayan bir şekilde gerçekleştirilmesini ifade eder.  Tarihi eser bulmak amacıyla izinsiz kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. İzinsiz olarak define araştıranlar üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre define, toprak altına gömülerek saklanmış para veya değerli şeyler; gömü olarak tanımlanmıştır. Hukuki olarak ise Define Arama Yönetmeliğinin 4/1/b maddesinde, gömülmüş veya saklanmış olduğu ve duruma göre artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan, 2863 sayılı Kanunun 6. ve 23. maddeleri dışında kalan ve bilimsel değer taşımayan menkul varlıklar olarak tanımlanmıştır.

• İzinsiz Define Arama Suçu: 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 50. maddesine göre, Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan izin almadan define aramak yasaktır. Bu yasağa uyan kişiler, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
• Tarihi Eserleri Kaçakçılıkla Yurtdışına Çıkarma Suçu: Define arama sırasında bulunan tarihi eserleri yurtdışına kaçırmak da suç teşkil eder. Tarihi eserleri yasaya aykırı olarak yurtdışına çıkaran kişi, beş yıldan on iki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezası ile cezalandırılır.
• Tarihi Eserleri Tahrip Etme Suçu: Define arama sırasında tarihi eserlere zarar vermek veya tahrip etmek de suçtur. Korunması gerekli taşınmaz nitelikteki tarihi eserlerin yıkılmasına, bozulmasına, tahribine, yok olmasına veya zarara uğramalarına kasten sebebiyet verenler iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezasıyla cezalandırılır.
• Nitelikli Dolandırıcılık Suçu (TCK Madde 158): Definecilik faaliyetleri kapsamında kişilere sahte define haritaları veya bilgiler satmak veya define bulma vaadiyle dolandırıcılık yapmak da TCK Madde 158’e göre iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
• Örgüt Kurma Suçu (TCK Madde 314): Definecilik faaliyetleri kapsamında organize bir şekilde çalışan kişiler hakkında TCK Madde 314’e göre bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası öngörülebilir.

Define, taşınır olmalıdır. Taşınmaz nitelikteki yapılar define niteliğinde değildir. Para, sikke, vazo, çömlek gibi taşınırlar eğer bilimsel nitelikte değilse ve korunması gereken vasıfta değilse hukuken define olarak adlandırılabilir. Define arama işlemi için çok ayrıntılı prosedüre sahiptir. Bu yazımızda, define arama konusunun hukukumuzdaki yerine değineceğiz. Define arama suçu ve cezası ve işleminin nasıl yapılabileceğini sade ve yalın bir dille anlatmaya çalışacağız.

Define Arama Suçu Nedir?

İzinsiz define arama Türkiye’de suçtur. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 50. Maddesi’ne göre, define arama ruhsatı olmadan define aramak veya ruhsata aykırı olarak define arama çalışmaları yapmak yasaktır. Bu yasağa uymayan kişiler, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. İzinsiz define arama suçunun oluşabilmesi için birtakım şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu fiilin suç teşkil etmesi için arama yapılacak yerin kamu arazisi olması gerekir. Dolayısıyla kamu arazisi içerisinde yapılacak bir define arama işlemi, izinsiz define arama suçuna vücut verecektir. Özel mülkiyette yapılan bir define arama işleminin ise suç sayılabilmesi için aramada kullanılan dedektörün faturasız olması gerekir. Bu açıklamalar ışığında define arama fiilinin suç sayılmaması için arama yapılan yerin özel mülkiyete ait bir alan olması, aramada kullanılan dedektörün faturalı olması gerekir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki define arama suçu şikâyete tabi bir suç değildir. Bu nedenle izinsiz define arama suçunun işlendiğini haber alan savcılık re’sen hareket ederek soruşturma aşamasını başlatır. İzinsiz define aramanın suç olarak düzenlendiği 2863 sayılı Kanun’un 74/2 maddesine göre izinsiz olarak define araştıranlar, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak bu fiillerin yurt dışına kültür varlıklarını kaçırma amacıyla veya kültür varlıklarının korunmasında görevli kişiler tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza iki katına kadar artırılır. Bununla birlikte bu suç neticesinde mahkeme tarafından verilecek kısa süreli hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir. Suçun dava zamanaşımı süresi ise 8 yıldır. İzinsiz define arama suçu ile ilgili yapılan yargılamanın neticesinde sanık hakkında şartları oluşmuşsa hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve erteleme kararlarının verilebilmesi de mümkündür. Bu suçun yargılamasının yapılacağı mahkeme ise Asliye Ceza Mahkemeleridir.

Yukarıda da bahsedildiği gibi define arama için bir takım işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu işlemlerin yerine getirmeden yapılan define arama işlemi kanuna göre suç teşkil etmektedir. 2863 sayılı Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 74. Maddesine göre, Kültür varlıkları bulmak amacıyla, izinsiz olarak kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Ancak, kazı veya sondajın yapıldığı yerin, sit alanı veya bu Kanuna göre korunması gerekli başka bir yer olmaması halinde, verilecek cezanın üçte biri indirilir.

İzinsiz olarak define araştıranlar, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bu fiillerin yurt dışına kültür varlıklarını kaçırma amacıyla veya kültür varlıklarının korunmasında görevli kişiler tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza iki katına kadar artırılır. Kişinin bu maddede tanımlanan suçları işlemek suretiyle bulduğu kültür varlığını soruşturma başlamadan önce mahallî mülkî amire teslim etmesi hâlinde, mahkeme verilecek cezada üçte ikisine kadar indirim yapabilir.

İzinsiz olarak define araştıran kişinin, hakkında kovuşturma başlayıncaya kadar, kendisini bu fiili işlemeye gerekli cihazları temin etmek suretiyle sevk eden kişilerin kimliklerini açıklaması ve yakalanmasını sağlaması hâlinde, mahkeme verilecek cezada indirim yapabileceği gibi, ceza verilmesine yer olmadığına da karar verebilir. Ayrıca define konusu taşınır kültür ve tabiat varlıkları müzeye teslim edilir.

Ayrıca aynı kanunun 65. Maddesinde, tescil edilen sit alanları ve korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile korunma alanlarının bu Kanuna göre tebliğ veya ilan edilmiş olmasına rağmen yıkılmasına, bozulmasına, tahribine, yok olmasına veya her ne suretle olursa olsun zarar görmesine kasten sebebiyet verenler ile izin alınmaksızın inşaî ve fiziki müdahale yapanlar veya yaptıranlar, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılır. Tabiat varlığının yıkımına veya imarına izni verenler, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılır.

Yukarıda belirtilen fiiller, korunması gerekli kültür ve tabiat varlığını yurt dışına kaçırmak amacıyla işlenmiş ise verilecek cezalar bir kat artırılır. Taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile bunların koruma alanları ve sit alanlarında, tadilat ve tamiratları ilgili makamlardan izin almaksızın ya da izne aykırı olarak yapanlar veya yaptıranlar, altı aydan üç yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.

Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile bunların korunma alanlarında ruhsatsız olarak inşaat yapmak yasaktır. Ruhsata ilişkin belgelerle ilgili usulsüzlüklerde  fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılırlar.

Kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili olarak bildirim yükümlülüğüne mazereti olmaksızın ve bilerek aykırı hareket eden kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bildirimi yapılmamış olan kültür ve tabiat varlığını satışa arzeden, satan, veren, satın alan, kabul eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Ancak, bu durumda birinci fıkrada tanımlanan suçtan dolayı ayrıca cezaya hükmolunmaz. Ticareti yasak olmayan taşınır kültür varlıklarının izinsiz olarak ticaretini yapan kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Kültür ve tabiat varlıklarını bu Kanuna aykırı olarak yurt dışına çıkaran kişi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Kültür varlığı ticareti yapanların işyerleri ve depoları yönetmelikte belirlenen esaslar dahilinde Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerince denetlenir. Bu denetime muhalefet edenler ile Kazılarda meydana çıkan bütün taşınır kültür ve tabiat varlıkları türüne göre ilgili makamlara nakil işlerine aykırı hareket edenler altı aydan bir yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılırlar.

Özel mülkiyete tabi tarihi eserlerin devri, alım satımı, yurtdışına taşınması konularıyla ilgili olarak aynı kanunda belli başlı şartlar getirilmiştir. Bu şartlara aykırı hareket edenler bir yıldan üç yıla kadar hapis ve üçbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılırlar. Kazı ruhsatnamesinin Kültür ve Turizm Bakanlığının izni olmaksızın devredilmesi durumunda da yüz günden az olmamak üzere adlî para cezasıyla cezalandırılırlar.

Define Arama Suçu Cezası

• Korunması gerekli taşınmaz nitelikteki tarihi eserlerin yıkılmasına, bozulmasına, tahribine, yok olmasına veya zarara uğramalarına kasten sebebiyet verenler iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezasıyla cezalandırılır.
• Kültür ve tabiat varlıklarını yasal süre içerisinde mazereti olmaksızın bildirmeyen ve bilerek aykırı hareket eden kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• Yasal sürelerde ilgili makamlara bildirilmeyen tarihi eserleri satışa sunan, satan, veren, satın alan, kabul eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezası ile cezalandırılır.
• Tarihi eserleri yasaya aykırı olarak yurtdışına çıkaran kişi, beş yıldan on iki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezası ile cezalandırılır.
• Tarihi eser bulmak amacıyla izinsiz kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. İzinsiz olarak define araştıranlar üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• 2863 sayılı Kanuna göre kişinin bu maddede tanımlanan suçları işlemek suretiyle bulduğu kültür varlığını soruşturma başlamadan önce mahallî mülkî amire teslim etmesi hâlinde, mahkeme verilecek cezada üçte ikisine kadar indirim yapabilir. İzinsiz olarak define araştıran kişinin, hakkında kovuşturma başlayıncaya kadar, kendisini bu fiili işlemeye gerekli cihazları temin etmek suretiyle sevk eden kişilerin kimliklerini açıklaması ve yakalanmasını sağlaması hâlinde ise mahkeme verilecek cezada indirim yapabileceği gibi, ceza verilmesine yer olmadığına da karar verebilir.

Define Arama Yönetmeliği ve İzlenmesi Gereken Prosedür

Kanuna uygun define arama dilekçe ile olur. Dilekçede amaç ve maksat açık bir şekilde belirtilmelidir. Define araması yapılacak yerin adresi, tapu bilgileri, numarası, tapulu ya da tapusuz olduğu, kime ait olduğu, parsel, ada vb. bilgileri dilekçede ayrıntılı bir şekilde yazılmalıdır. Define araması yapılacak yerin net fotoğrafları, il ve bayındırlık iskan müdürlüğü tarafından onaylı kroki ve haritası, sahipli bir yer aranacak ise noterden alınmış yazılı muvafakatname dilekçeye eklenmelidir. İlgili yönetmeliğe göre; define araması yapılacak yer yüz metre kareyi geçmemelidir. Define bulunduğunda Maliye Ve Gümrük Bakanlığı tarafından bir değer hesaplatması yapılır. Eğer ki define hazineye ait bir yerde bulunmuşsa %50 si aracıya, özel mülke sahip bir arazide bulunmuşsa %40 aracıya, %10 ise mülk sahibine verilmektedir.

2863 sayılı Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 50. Maddesine göre, “Define aramak isteyenlere, bu Kanunun 6 ncı maddesinde korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar dışında, Kültür ve Turizm Bakanlığınca define arama ruhsatnamesi verilebilir.” Yani define arama talebi,

a) korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile

b) tespit ve tescil edilen sit alanları ve

c) mezarlıklar

dışında kalan yerlerde yapılabilir. Bu alanlarda define araması yapılamamaktadır.

Define aramak isteyen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı gerçek kişiler, define arayacakları yerin bağlı olduğu mülki amire bir dilekçe ile müracaat ederler. Dilekçede arama maksadı açıkça belirtilir ve define aranacak yerin il, ilçe, bucak, köy, mahalle, sokak ve ev numarası bildirilir. Ayrıca bu yerin ekili, dikili, meskûn, gayrimeskûn, tapulu ve tapusuz olup olmadığı ve kime ait olduğu açıklanır.

Müze müdürlüğünce başvuruya konu alanın Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında tespit ve tescil edilen alanlar ve mezarlıklar arasında olmadığına karar verilmesi durumunda, başvuru sahibinden aşağıdaki belgeler istenir.

Müracaat dilekçesine;

a) Define aranacak sahanın yetkili teknik elemana çizdirilmiş, ilgili çevre ve şehircilik il müdürlüğünce tasdikli, 1/500 ölçekli tasviye münhanili haritası veya krokisi,

b) Krokisi çıkarılamayacak ev ve bunun gibi yerler için ise ada, parsel ve çap numarasını belirten vaziyet planı,

c) Uzaktan ve yakından olmak üzere çeşitli yönlerden çekilmiş net fotoğrafları,

ç) Define aranacak yer sahipli ise; gerçek kişilerden noterden tasdikli muvafakatname, tüzel kişilerden de yetkili organlarından alınacak muvafakat,

d) Define araması yapılacak sahada yer altı ve yer üstü hizmetlerine yönelik sakınca bulunmadığına dair yetkili kurumlardan alınan onay yazısı,

e) Define aranacak yer, yerleşim alanı içerisinde veya yakınında ise çevre yapılar açısından arama yapılmasında sakınca bulunmadığına dair yetkili kurumlardan alınan onay yazısı,

f) 25/11/2014 tarihli ve 29186 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin Ek-2 listesinin 57 nci maddesi gereğince hazırlanan çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporu eklenir.

Define aranacak yer elli metrekareyi ve on metre derinliği geçemez. Bu yer verilecek fotoğraflarla harita veya krokiler üzerinde işaretlenir. Su altında define araması yapılamaz.

Mülki amir, define aranacak yerin Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 6. maddesinde belirtilen yerler ile sit alanları ve mezarlıklar arasında olup olmadığını, define aranmasında sakınca bulunup bulunmadığını en yakın müze müdürlüğüne tespit ettirir.

Müze müdürlüğünce, yukarıda belirtilen ve izin için gereken bilgi ve belgeler valilik makamına sunulur. Valilikçe yapılan değerlendirme neticesinde müracaatın uygun bulunması durumunda, müze müdürlüğünce hazırlanan ruhsat, define araması yapılacak ilin valisi tarafından imzalanır.

Ruhsatname sahipleri, 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince define araştırmaları için verilecek ruhsatnameler harcının ödendiğine dair belgeyi ilgili müze müdürlüğüne ibraz eder. Ruhsatname verildiği yıl için geçerlidir.

Define araması aralıksız en çok on beş gün devam eder. Hava muhalefeti veya tabii afetlerden dolayı bu süre içinde bitirilemezse bir defaya mahsus olmak üzere çalışılmayan süre kadar valilikçe uzatılabilir. Çalışmalara ara verilen süre içerisinde çevre sakinlerinin can ve mal güvenliğini sağlayıcı tedbirlerin alınmasından ve doğabilecek tüm zararın karşılanmasından define arayıcısı sorumludur.

Define aramak isteyenlere aynı süre içinde birden fazla yerde arama izni verilemez. Daha önce define araması yapılmış alanlar için yeni bir başvuru yapılamaz. Define arama izni başkalarına devredilemez. Bu iş için bir başkası tevkil olunamaz.