Şark görevi diğer adıyla doğu görevi yeni düzenlemelerle zorunlu hizmet olarak adlandırılmıştır. Kamuda çalışan polis, asker, öğretmen, doktor, hakim ya da savcıların belirlenen illerde belirli süreler içinde çalışmak zorunda oldukları göreve şark görevi adı verilmektedir. Kamu görevlisi göreve atandığında bu devlete karşı bir yükümlülüğü / ödevi haline gelir. Personeller o bölgelerde çalışmak istemese bile atamaları yapılır ve zorunlu olarak çalışmak zorunda kalırlar. Şark görevi memurlar tarafından yerine getirilmek zorundadır. Çakılı kadro haricinde tüm memurlar şark görevine gitmek zorundadır.
Şark görevleri, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre bütün memurlar atama ve yer değiştirmeye tabidir. Bununla birlikte kanunun 36 maddesinde yer alan yardımcı sınıf memurlar, 59. Madde de yer alan istisnai memurlar ve aday memurlar bu hükümlere tabi değildir. Devlet memurlarında hizmet bölgeleri birinci bölge ve ikinci bölge olarak hazırlanmıştır. Şark görevleri ikinci bölge kapsamında değerlendirilir. Şark görevi kavramı kanun ya da yönetmelik metninde bulunmaz, şark görevi denilmesinin nedeni şark kelimesinin Türkçede doğu anlamına gelmesindendir. Her ne kadar şark görevi yani doğu görevi olarak adlandırılan bir sistem olsa da Batı’da yer alan illerin bazı yerleri de doğu görevi olarak sayılmaktadır. Bu nedenle doğu görevi yerine zorunlu hizmet denilerek hem doğuda hem de batıda bu çalışmaların yapılabileceği belirtilmektedir. Türkiye’deki iller 3 kategoriye ayrılarak birinci hizmet bölgeleri, ikinci hizmet bölgeleri ve üçüncü hizmet bölgeleri olarak bölümlenmiştir.
Şark Görevi Nedir?
Şark görevi diğer adıyla doğu görevi yeni düzenlemelerle zorunlu hizmet olarak adlandırılmıştır. Kamuda çalışan polis, asker, öğretmen, doktor, hakim ya da savcıların belirlenen illerde belirli süreler içinde çalışmak zorunda oldukları göreve şark görevi adı verilmektedir. Kamu görevlisi göreve atandığında bu devlete karşı bir yükümlülüğü / ödevi haline gelir. Personeller o bölgelerde çalışmak istemese bile atamaları yapılır ve zorunlu olarak çalışmak zorunda kalırlar.
Her meslek dalında şark görevi kapsamına alınan iller ve bölgeler değişiklik göstermektedir. Bunun nedeni mesleklerin farklı Bakanlıklara bağlı olmasıdır. Örneğin şark görevi doğuda zorlu bir yere düşen bir personelin, görev süresi dolduktan sonra tayini yapılacağı zaman Batı’da yaptığı tercihlerden ilk tercihe yerleşecektir. Ayrıca illerin ve ilçelerin şark süreleri ve personellere verilen ücretler de değişiklik göstermektedir. Ücretler genellikle 200TL ve 1000TL arasında değişiklik göstermektedir. Her ne kadar doğu görevleri meslekten mesleğe farklılık gösterse de 6 Şubat depreminden sonra deprem bölgesindeki illerden bazıları, bazı meslek gruplarında doğu görevi kapsamına alınmıştır. 2024 yılında yürürlüğe girmesi planlanan doğu görevinin yapılacağı yerlerin 4 bölgeye ayrılması hususu kaldırılmıştır. Bunun yerine deprem bölgesindeki iller doğu görevi kapsamına alınmıştır.
Şark Görevinin Süresi Ne Kadardır?
Şark görevi; kamuda görevli personellerin, bağlı oldukları Bakanlık tarafından belirlenen il ve ilçelerde yine bağlı oldukları Bakanlık tarafından belirlenen sürelerde çalışmak zorunda oldukları görevdir. Örneğin doktorlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen yerlerde 300 ila 600 gün arasında çalışmaktadır. Öğretmenler ise Milli Eğitim Bakanlığı’nın belirlediği yerlerde 3 yıl zorunlu hizmette çalışmaktadır ve 2023 yılında da yeni bir zorunlu hizmet affı getirilmiştir.
Polis şark görevi ataması nasıl yapılır; Şark görevine gidecek personel birinci bölgedeki hizmet süresi dikkate alınmaksızın sicil numarası, rütbe ve hizmet branşı göz önünde bulundurularak personel ve kadro ihtiyacına göre belirlenir. Yeni mezun olan polis memurunun ilk ataması şark görevine yapılmaz, birinci bölgedeki hizmet süresini doldurduktan sonra yapılır. İkinci bölge hizmetine ikinci defa atanacak polis memuru bulunduğu branş, önceki şark hizmetinden dönüş yılı ve sicil numarası dikkate alınarak tekrar şarka gönderilir. Bunun dışında, polislerin şark görevlerinde belirlenen süreleri değişiklik göstermekle birlikte minimum 2 yıldır. Son olarak askerlerin de aynı şekilde değişiklik göstermekle birlikte minimum 2 yılları şark görevinde geçmektedir. Bu görevler, yapıldıkları illere göre farklı ücretlendirmelere de tabidir. Örneğin Şırnak’taki doğu görevi daha zorlu sayılabilirken Bayburt’taki doğu görevi nispeten kolay sayılabilir. Bu nedenle görevlendirilen yerlere göre personellere verilecek ücretlerde değişiklik göstermektedir.
Polisler İçin Şark Görevi
Polisler İçişleri Bakanlığı’nda Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak çalışan; ülke kapsamında asayişin ve güvenliğinden sorumlu olan, kamu düzenini sağlamakla görevli meslek dalıdır. Bu düzenlemeler İçişleri Bakanlığı’nın yayınladığı Emniyet Hizmetleri Sınıfı Mensupları Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’te yer almaktadır. Önceleri birden çok bölgeye ayırma varken hali hazırda iki bölge olarak uygulamaya devam edilmektedir. 6 Şubat Depremi’nden sonra deprem bölgesindeki Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep ve Malatya illeri de şark görevi kapsamına alınmıştır. Kısaca şu illerde doğu görevi (Zorunlu hizmet) yapılmaktadır:
- Adıyaman
- Ağrı
- Ardahan
- Artvin
- Bayburt
- Batman
- Bingöl
- Bitlis
- Diyarbakır
- Elazığ
- Erzincan
- Erzurum
- Gümüşhane
- Hakkari
- Iğdır
- Kars
- Mardin
- Muş
- Siirt
- Sivas
- Şanlıurfa
- Şırnak
- Tunceli
- Van
- Kahramanmaraş
- Hatay
- Gaziantep
- Malatya
Polisler, atamaları yapıldıktan 2 yıl sonra zorunlu olarak şark görevi yapmakla görevlendirilir. Kişi 2 yıllık çalışma sonrasında tercih yapabileceği gibi ipka da verebilir. İpka vermek, ilgili personelin mazeretini sunarak doğu görevi adı verilen zorunlu hizmetini erteletmesidir. Ancak ipka kabul edilmesi gereken bir husustur. Kişiye kabul edildiği takdirde 1 yıllık bir muafiyet tanınır. 2012 yılında getirilen değişiklik ile polislere 2. Bir şark görevi getirilmiştir. Öncesinde tek şark görevi yeterli olmaktayken, bununla birlikte iki şark görevi aranmaktadır. 2025 yılından itibaren şark görevinin bir kez yapılması yeterli olacağı yönünde bir açıklama yapılmış olsa da henüz bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.
Askerler İçin Şark Görevi
Asker Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan Genel Kurmay Başkanlığı, Kara-Hava-Deniz Kuvvetleri Komutanlıkları’nda çalışan ülke bütünlüğünü iç veya dış tehlikelere karşı koruyan meslek dalıdır. Bu meslekte görevli olan kişilerin çalışma yerlerine göre çalıştıkları süreler de değişmektedir. Örneğin doğuda görev yapan askerlerin 2 ila 3 yıl çalışmaları gerekmekteyken batıda görev yapan askerlerin 4 ila 5 yıl arasında çalışmaları gerekmektedir. Her ne kadar uygulamada personellerin 5 yılda bir tayin edildikleri görülse de 10 yıla kadar bu süre uzamaktadır. Çünkü mevzuatta herhangi bir süre düzenlemesi yer almamaktadır. Askerlikte doğu görevi sayılan iller aşağıdaki gibidir:
- Ağrı
- Ardahan
- Batman
- Bingöl
- Bitlis
- Diyarbakır
- Erzurum
- Gaziantep
- Hakkari
- Hatay
- Iğdır
- Kars
- Kilis
- Mardin
- Muş
- Siirt
- Şanlıurfa
- Şırnak
- Tunceli
- Van
Jandarmalar da İçişleri Bakanlığı’na bağlı, Jandarma Genel Komutanlığı’nda görev alan mülki, adli ve askeri görevleri olan personellerdir. Polis ya da askerler gibi olmayıp, bağlı oldukları Bakanlık açısından polislere benzemektedir. Ancak doğu görevi olarak sayılan iller sınırlı sayıda olup şu şekildedir: Adıyaman, Bayburt, Gümüşhane ve Artvin.
Öğretmenler İçin Şark Görevi
Öğretmenlerin MEBSİS (Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Sistemleri) sistemi üzerinden giriş yaparak zorunlu hizmetlerini öğrenme imkânları bulunmaktadır. Öğretmenler için 06.05.2010 tarihinde ve 16.06.2023 tarihinde zorunlu hizmet affı kabul edilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre, hizmet affı doğu görevi adı verilen zorunlu hizmet görevinden muafiyet sağlamaktadır.
Öğretmenler, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı çalışan topluma eğitim ve öğretim hizmeti sağlayan meslek dalıdır. Bakanlıktan bakanlığa zorunlu hizmet sistemleri değişiklik gösterebilir. Yukarıda asker ve polisler için sayılan zorunlu hizmet modeli öğretmenlerde tamamen farklılık gösterir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 3 bölge ve 6 alana ayrılan çalışma alanları tespit edilmiştir. Her sınıflandırma için de zorunlu hizmet yılı farklılık gösterir. ayrıca her hizmet sonucu öğretmenlere belirli bir hizmet puanı da verilir. Tablo halinde göstermek gerekirse;
Hizmet Bölgesi | Hizmet Alanı | Zorunlu Hizmet Süresi (Yıl) | Hizmet Sonrası Verilecek Puan |
1 | 1 | Yok | 10 |
2 | Yok | 11 | |
3 | Yok | 12 | |
4 | 7 | 14 | |
5 | 6 | 16 | |
6 | 5 | 18 | |
2 | 1 | Yok | 12 |
2 | Yok | 13 | |
3 | Yok | 14 | |
4 | 6 | 18 | |
5 | 5 | 20 | |
6 | 4 | 22 | |
3 | 1 | Yok | 14 |
2 | Yok | 16 | |
3 | Yok | 18 | |
4 | 5 | 22 | |
5 | 4 | 26 | |
6 | 3 | 30 |
Doktorlar İçin Şark Görevi
Doktor; Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan hekim ya da tabip de denilen tıpta uzmanlaşmış, hastalıkların tedavisi ile ilgilenen profesyonel meslek dalıdır. 5371 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun, Devlet Memurları Kanunu ve Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ile Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun kapsamında doktorların zorunlu hizmet süreleri belirlenmiştir.
Bu kanuna göre; 05.07.2005 tarihinden sonra mezun olan ve uzmanlığını tamamlayan doktorlar, 300 – 600 gün arasında şark görevi yapacaktır. Doktorların doğu görevleri kura çekilmesi ile belirlenir. Noter eşliğinde çekilen kuralarda kişi katılım sağlamazsa gıyabında yani yokluğunda da kura çekilebilir. Kişi atama yeri tebliğ edildikten sonraki 20 gün içinde görevine başlaması gerekmektedir.
Hakim ve Savcı İçin Şark Görevi
Hakim ve Cumhuriyet savcıları; Adalet Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan, kanunlara uygun olarak değerlendirme yaparak adaletin sağlanması ve toplum düzeninin korunması için çalışan meslek dallarıdır. Her Bakanlık zorunlu hizmet yerlerini ve görev sürelerini belirlemekte serbestti. Adalet Bakanlığı da ülkenin coğrafi ve sosyo-ekonomik durumları değerlendirilerek 5 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgelerde; ağır ceza mahkemeleri çift hakimli asliye mahkemelerinden, çift hakimli asliye mahkemeleri de tek hakimli asliye mahkemelerinden üstündür. Bölgelere göre zorunlu hizmet süreleri şu şekildedir:
- Bölgede: 7 yıl
- Bölgede: 5 yıl
- Bölgede: 3 yıl
- Bölgede: 3 yıl
- Bölgede: 2 yıldır.
Birinci bölgeye atanma; mesleğinde üstün başarı gösteren ve mesleğinde fiilen 8 yılını dolduran hakim ve savcılar ihtiyaç duyulduğu takdirde atanabilir. Her il ve ilçenin hangi bölgede olduğu, tek hakimli ve çift hakimli mi olduğu, ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yer vs. durumlar Hakimler ve Cumhuriyet Savcıları Hakkında Uygulanacak Atama ve Nakil Yönetmeliği’nde düzenlenmektedir.