Özel usulsüzlük cezası, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda bulunan idari vergi cezası türlerindendir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 352. maddesi genel usulsüzlük cezalarını, 353 ve devamı maddeleri ise daha ağır yaptırımları olan özel usulsüzlük cezalarını düzenlenmiştir. Türk Vergi Hukuku sistemi yükümlünün beyanı esasına dayanmaktadır. Vergi yükümlüsünün beyanda bulunma yükümlülüğünü yerine getirmesi üzerine, idarece tahakkuk ettirilecek vergi miktarının tahsili ile süreç sonlanmaktadır. Söz konusu süreç içerisinde gündeme gelecek vergi mevzuatına aykırı fiiller kanun koyucu tarafından yaptırıma bağlanmıştır. 30 Aralık 2022 tarihli ve 32059 (2.Mükerrer) sayılı Resmî Gazete ’de, 544 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile; Vergi Usul Kanunu’nun 104, Mükerrer 115, 153/A, 177, 232, 252, mükerrer 257, 313, 323, 343, 352 (Kanuna Bağlı Cetvel), 353, 355 ve Mükerrer 355, 370, Ek-1 ve Ek-11 inci maddelerinde yer alıp 2022 yılında uygulanan tutarların ve hadlerin, 2022 yılı için %122,93 (yüz yirmi iki virgül doksan üç) olarak tespit edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle belirlenen ve 1 Ocak 2023 tarihinden itibaren uygulanacak olan miktarlar ve hadler ekli listede gösterilmiştir. Buna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 2023 yılında uygulanacak olan;
- Usulsüzlük cezaları (VUK 352),
- Özel usulsüzlük cezaları (VUK 353),
- Özel usulsüzlük cezaları (VUK mükerrer 355),
- Bilanço esasına göre defter tutma hadleri (VUK 177),
- Fatura düzenleme sınırı (VUK 232),
- Doğrudan gider yazılabilecek demirbaşlara ait sınır (VUK 313)
Bu oran dikkate alınmak suretiyle hesaplanmış ve aşağıdaki şekilde duyurulmuştur.
Özel Usulsüzlük Cezası Nedir?
Usulsüzlük, yasaların usule ve şekle ilişkin hükümlerine uyulmamasıdır. Vergi hukukunda usulsüzlük ise; vergi yasalarının usule ve şekle ilişkin hükümlerine uyulmamasıdır (213 sayılı Vergi Usul Kanunu m.351). Vergi hukukunda usulsüzlük cezaları Vergi Usul Kanunu’nda (VUK.) hükme bağlanan “idari nitelikteki” vergi cezalarıdır. Vergi hukukunda usulsüzlük ikiye ayrılır: Genel usulsüzlük ve özel usulsüzlük. Cezalandırma da bu ayrıma göre yapılır. VUK.ta hangi eylemlerin genel usulsüzlük, hangi eylemlerin özel usulsüzlük olduğu, ortaya çıkan zararın büyüklüğüne göre tespit edilmiştir. Genel usulsüzlük durumları, VUK.nun 352. maddesinde, özel usulsüzlük durumları ise VUK.nun 353. ile 355. maddeleri arasında detaylı olarak hükme bağlanmıştır. VUK.a göre usulsüzlük, hukuki niteliği bakımından “kabahat” olarak kabul edilir. VUK.’ta ayrıca “vergi ziyaı” kabahati de düzenlenmiştir. Tüm vergi kabahatleri işlendiğinde sadece idari para cezası verilebilir. Vergi kabahatlerini işleyenler aleyhine hürriyeti kısıtlayıcı ceza verilemez.
Özel usulsüzlük fiilleri | Ceza tutarı (TL) |
1. Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dahil olmak üzere fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu verilmemesi, alınmaması, elektronik olarak düzenlenmesi gereken belgelerin kâğıt olarak düzenlenmesi halinde, bu belgelerin hiç düzenlenmemiş sayılması | 2.200 |
– Bir takvim yılı içinde her bir belge nevine ilişkin olarak kesilecek toplam ceza | 1.100.000 |
2. Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dahil olmak üzere perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Maliye Bakanlığınca düzenleme zorunluluğu getirilen belgelerin düzenlenmemesi, kullanılmaması veya bulundurulmaması, elektronik olarak düzenlenmesi gereken bu belgelerin kâğıt olarak düzenlenmesi | 2.200 |
– Her bir belge nev’ine ilişkin olarak her bir tespit için toplam ceza | 110.000 |
– Her bir belge nev’ine ilişkin bir takvim yılı içinde kesilecek toplam ceza | 1.100.000 |
3. Maliye Bakanlığınca tutulma ve günü gününe kaydedilme mecburiyeti getirilen defterlerin; bulundurulmaması, günü gününe kayıt yapılmaması, yetkililere ibraz edilmemesi ve levha bulundurma, asma mecburiyetine uyulmaması | 1.100 |
4. Belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve mali tablolara ilişkin usul ve esaslar ile muhasebeye yönelik bilgisayar programlarının üretilmesine ilişkin kural ve standartlara uyulmaması | 26.000 |
5. Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılacak işlemlerde kullanılma zorunluluğu getirilen vergi numarasını kullanmaksızın işlem yapanlara her bir işlem için | 1.300 |
6. Belge basımı ile ilgili bildirim görevini tamamen veya kısmen yerine getirmeyen matbaa işletmecilerine | 4.200 |
– Bu bent uyarınca bir takvim yılı içinde kesilecek toplam özel usulsüzlük cezası | 840.000 |
7. 4358 sayılı Kanun uyarınca vergi kimlik numarası kullanma zorunluluğu getirilen kuruluşlardan yaptıkları işlemlere ilişkin bildirimleri, belirlenen standartlarda ve zamanda yerine getirmeyenlere | 5.500 |
8. Vergi Usul Kanunu’nun 127 inci maddenin (d) bendi uyarınca Maliye Bakanlığının özel işaretli görevlisinin ikazına rağmen durmayan aracın sahibi adına | 4.200 |
9. Tasdik Raporu İbraz Şartı Getirilen Mükellef adına, Alt sınır Üst Sınır | 150.000 1.500.000 |
Özel Usulsüzlük Cezaları (VUK Mükerrer Md. 355)
(Bilgi vermekten çekinenler, Vergi Usul Kanunu’nun muhafaza ve ibraz ödevlerine uymayanlar ile elektronik bildirim ve beyan zorunluluğuna uymayanlar için)
Mükellefiyet türü | Ceza tutarı (TL) |
Birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında | 7.500 TL |
İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler hakkında | 3.700 TL |
Yukarıda belirtilenler dışında kalanlar hakkında | 1.900 TL |
Tahsilat ve ödemelerini banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etme zorunluluğuna uymayan mükelleflerden her birine, her bir işlem için yukarıdaki cezalardan az olmamak üzere işleme konu tutarın %5’i nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir. Ancak bir takvim yılı içinde kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı 5.500.000 TL’yi geçemez. Elektronik ortamda beyanname verilmesi mecburiyetine uyulmaması halinde kesilmesi gereken özel usulsüzlük cezası, beyannamenin kanuni süresinin sonundan başlayarak elektronik ortamda 30 gün içinde verilmesi halinde 1/10 oranında, bu sürenin dolmasını takip eden 30 gün içinde verilmesi halinde ise 1/5 oranında uygulanır.
Elektronik ortamda bildirim veya form verilmesi mecburiyetine uyulmaması halinde kesilmesi gereken özel usulsüzlük cezası ise bildirim veya formların belirlenen sürelerin sonundan başlayarak elektronik ortamda 3 gün içinde verilmesi halinde 1/10 oranında uygulanmaktadır. Elektronik ortamda verilme zorunluluğu getirilen bildirim veya formlara ilişkin olarak süresinden sonra düzeltme amacıyla verilen bildirim ve formların, belirlenen sürelerin sonundan itibaren 10 gün içinde verilmesi halinde özel usulsüzlük cezası kesilmez, takip eden 15 gün içinde verilmesi halinde ise kesilmesi gereken özel usulsüzlük cezası 1/5 oranında uygulanır.
Özel Usulsüzlük Cezaları (VUK Mükerrer Md. 355)
(VUK’un 107/A maddesiyle getirilen zorunluluklara (elektronik tebligat) uymayanlar için)
Mükellefiyet türü | Ceza tutarı (TL) |
Birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı | 4.400 TL |
İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler | 2.200 TL |
Yukarıda belirtilenler dışında kalanlar | 1.180 TL |
Özel Usulsüzlük Cezasını Gerektiren Durumlar
Özel usulsüzlük cezaları, vergi hukukundaki usulsüzlük cezaları arasında en ağır olanlardır. Hazine ve Maliye Bakanlığı, özel usulsüzlük cezalarını her yıl yeniden tespit etmektedir. Bu belirlemede ekonomik koşullar dikkate alınmaktadır. VUK.un 353. maddesi uyarınca özel usulsüzlük cezası verilmesini gerektiren bazı durumlar şunlardır:
- Fatura, makbuz gibi belgelerin alınmaması, verilmemesi ya da bu belgelerin gerçek meblağa aykırı düzenlenmesi
Alınması ve verilmesi gereken fatura, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu ile gider pusulasının alınmaması, verilmemesi, bu belgelerde gerçek tutardan farklı tutara yer verilmesi, anılan belgelerin elektronik belge olarak tanzimi gerekirken kâğıt olarak düzenlenmesi veya bu belgelerin VUK. m. 227, 231 ve 234 uyarınca hiç düzenlenmemiş sayılması hallerinde, her belge için bu belgeye yazılması gereken tutarın veya tutar farkının %10’u oranında özel usulsüzlük cezası kesilir. Elektronik olarak tanzimi gerekenler için de aynı şekilde cezası kesilir (VUK. m.353/1).
- Ödemeyi kaydeden cihazla verilen fiş, perakende satış fişi, giriş bileti, yolcu bileti, taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi, günlük müşteri listesi ve yolcu listesinin düzenlenmemesi ya da usule aykırı düzenlenmesi
Ödemeyi kaydeden cihazla verilen fiş, perakende satış fişi, giriş bileti, yolcu bileti, taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi, günlük müşteri listesi, yolcu listesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca düzenlenme mecburiyeti getirilen belgelerin tanzim edilmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, tanzim edilen belgenin aslı ile örneğinde farklı tutarlara yer verildiğinin, gerçeğe aykırı olarak tanzim edildiğinin ya da elektronik olarak düzenlenmesi gerekirken, -Maliye Bakanlığınca belirlenen haller dışında- fizikî olarak düzenlendiğinin belirlenmesi veya bu belgelerin VUK. 227. maddesine göre hiç düzenlenmemiş kabul edilmesi halinde özel usulsüzlük cezası uygulanır (VUK. m.353/2). Elektronik olarak tanzimi gerekenler için de aynı şekilde cezası kesilir.
- Son tüketicilere kesilen özel usulsüzlük cezası
VUK.un 232. maddesinin birinci fıkrasının ilk 5 bendinde sayılanların dışında kalan kimselerin fatura, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi, giriş ve yolcu taşıma biletleri, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu, gider pusulası almadıklarının belirlenmesi durumunda bu kimselere anılan maddenin 2 numaralı bendindeki cezanın beşte biri oranında özel usulsüzlük cezası verilir. Ama burada anılan cezanın kesilmesi için, vergi incelemesine yetkili olanların belge alınmadığını tespit etmesi şarttır. Öte yandan Maliye Bakanlığı’nın Gelir İdaresi Başkanlığı anılan tespiti, vergi incelemesine yetkili olmayan kişilere de yaptırabilir. Son tüketicilere özel usulsüzlük cezası kesilmesinde belge almadığına dair tespit tutanağının belge almayan kişiye verilen sureti, ceza ihbarnamesi yerine geçmektedir (VUK m. 353/3).
- Vergi levhasının alınmaması ile defterin, kayıtların ibraz edilmemesi
Vergi yasalarının uygulanması açısından levha bulundurma veya levha asma mecburiyeti bulunan mükelleflerin bu mecburiyete uymamaları durumunda; günlük kasa defteri ile günlük perakende satış ve hasılat defteri başta olmak üzere Maliye Bakanlığının tutma ve günü gününe kayıt etme zorunluluğu getirdiği defterlerin işyerinde bulunmaması, anılan defterlere yazılması lazım olan işlemlerin günü gününe kaydının yapılmaması ya da yoklamaya ve incelemeye yetkili olanlara talep edildiğinde ibraz edilmemesi durumlarında her tespit için özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m. 353/4).
- Muhasebe standartları ile tek düzen hesap planına uymama
VUK.’a göre tespit edilen muhasebe standartlarını, tek düzen hesap planını, mali tablolara ilişkin usul ve esasları, muhasebeye ilişkin bilgisayar programlarının üretilmesine ve kullanılması hakkındaki kuralları ve standartları ihlal edenlere özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m.353/6).
- Belgelerin elektronik olarak düzenlenmesi ve verilmesi mecburiyetinin ihlali nedeniyle özel usulsüzlük cezası
Maliye Bakanlığı’nın çıkardığı 509 sıra no’lu Genel Tebliğ uyarınca, aşağıdaki kimselerin belgeleri elektronik ortamda düzenlememesi veya vermemesi halinde özel usulsüzlük cezası verilir:
- Serbest meslek icra eden mali müşavirler, doktorlar, avukatlar, bilirkişiler, mimarlar, mühendisler vb. kimseler serbest meslek makbuzunu elektronik olarak e-serbest meslek makbuzu biçiminde düzenlemelidir.
- E-arşiv fatura uygulaması kapsamında olmayan yükümlülerin düzenleyeceği faturaların belli tutarı aşması halinde, bu faturaları “e-arşiv fatura” portalı üzerinden elektronik olarak düzenlemesi gerekir.
- Sigorta şirketleri ile emeklilik ve reasürans şirketlerinin elektronik olarak belge düzenlemesi gerekir.
- Bankaların dekont belgesini elektronik olarak düzenlemesi gerekir.
- Döviz kurumlarının döviz alım-satım belgesini elektronik olarak düzenlemesi gerekir.
- Akaryakıt sektöründe EPDK’dan lisans alan tüm yükümlülerin elektronik ortamda belge düzenlemesi gerekir. Akaryakıt istasyonları da bu yükümlülüğe dahildir.
- Hal kayıt sistemine dahil olan sebze ve meyvelerin ticaretiyle uğraşan tüccar ve komisyoncuların elektronik ortamda belge düzenlemesi gerekir.
- Belge basımıyla ilgili matbaacılara verilen özel usulsüzlük cezası
Belge basımıyla ilgili bildirim görevini tespit edilen zamanda yerine getirmeyen veya bildirimi hatalı ya da eksik yapan matbaacılara özel usulsüzlük cezası verilir. Buradaki özel usulsüzlük cezası, bildirimin tespit edilen sürenin sonundan itibaren 30 gün içinde yapılması veya hatalı ya da eksik yapılan bildirimin 30 gün içinde düzeltilmesi veya tamamlanması halinde 1/2 oranında uygulanır (VUK. m. 353/8).
- Tahsilatın ve ödemenin banka ya da benzeri finans kurumları vasıtasıyla yapılması zorunluluğuna uyulmaması
Tahsilatın ve ödemenin banka ya da benzeri finans kurumları vasıtasıyla yapılması zorunluluğunun bulunduğu durumlarda bu zorunluluğun ihlalinde özel usulsüzlük cezası verilir.
- Damga vergisi ödenmemiş yahut eksik ödenmiş kağıtların vergi ve cezası tahsil edilmeden onaylanması ya da suretlerinin çıkarılması
Damga vergisi ödenmemiş yahut eksik ödenmiş kağıtların vergi ve cezası tahsil edilmeden onaylanması ya da suretlerinin çıkarılması durumunda işlemi yapan noter aleyhine özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m.355).
- Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yahut vergi dairesine bilgi verme mükellefiyeti olduğu halde bilgi vermeyenler
Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yahut vergi dairesine bilgi verme mükellefiyeti olduğu halde bilgi vermeyenler hakkında özel usulsüzlük cezası uygulanır.
Özel Usulsüzlük Cezalarında İndirim ve Uzlaşma
Usulsüzlük Cezalarında İndirim
İkmalen, resen ya da idarece düzenlenen usulsüzlük cezasının yarısını ihbarnamenin tebliğinden itibaren 30 gün içinde vergi dairesine başvurup vadesinde ya da 6183 sayılı kanunda sayılan türden teminat gösterip, vadenin bitiminden itibaren 3 ay içinde ödeyeceğini bildiren, kesilen cezanın yarısını öder. (VUK. m. 376/1) Mükellefler veya vergi sorumluları adına düzenlenmiş olan vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile uzlaşmanın gerçekleşmesi durumunda ise uzlaşılan cezanın belli bir oranda indirim yapılmak suretiyle kalan tutarın ödenmesine imkan sağlayan bir kolaylıktır.
Usulsüzlük Cezalarında Uzlaşma
Mükellefler ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren otuz gün içinde uzlaşma komisyonuna başvurup, vergi için uzlaşma talep edebilirler. Özel usulsüzlük cezası konusunda vergi idaresi ile yükümlü arasında uzlaşma olması durumunda, yükümlüye uzlaşılan usulsüzlük cezasının %75’ini, ödeme süresi içinde öderse uzlaşılan cezanın % 25’lik kısmı indirilir. Bunun için uzlaşma tutanağı, vergi ziyaı cezalarını ödeme zamanlarından önce kişiye tebliğ edilmişse, yasal ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen yahut tamamen geçtikten sonra kişiye tebliğ edilmişse, ödeme süresi geçmiş olan, uzlaşma tutanağının tebliğinden başlayarak 1 ay içinde ödenmelidir. (VUK. m. Ek-8/1). Yükümlü ya da vergi sorumlusu olan kişi, ödeyeceğini bildirdiği cezayı yukarıda belirtilen süre içinde ödemezse yahut dava açarsa, bu madde hükmünden yararlanamaz. (VUK. m. 376)
Özel Usulsüzlük Cezalarına Karşı İtiraz ve Dava
Burada üç durum söz konusudur. Bunlar aşağıda açıklanmıştır.
- Doğrudan Dava Açma: Özel usulsüzlük cezasına karşı, ceza ihbarnamesinin yükümlüye tebliğinden başlayarak 30 gün içinde “iptal davası” açılabilir. Usulsüzlük cezalarının iptali davasına bakmakla görevli mahkeme, “vergi mahkemesi”dir.
- İtirazdan Sonra Dava Açma: Vergi cezalarında yapılan yanlışlıklar, anılan yasada vergi yanlışlıkları için belirlenen biçimde düzeltilir. Bunun için öngörülen süreye “vergi hatalarında düzeltme zamanaşımı” denir. Bu süre niteliği itibarıyla aslında “hak düşürücü süre”dir. Anılan süre 5 yıldır ve “vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği takvim yılını takip eden yılın başında” başlar. Usulsüzlük cezalarının idari yolla düzeltilmesi için 5 yıl içinde vergi dairesine başvurmak gerekir. Bu cezalardaki hatayı idari yoldan düzeltme yetkisi, “vergi dairesi müdürü”ndedir. Yükümlünün düzeltme talebi halinde, otuz günlük iptal davası açma süresinden düzeltme istemi için harcanan gün sayısı düşülerek dava açma süresi hesaplanır. Otuz günlük iptal davası açma süresi içinde yapılan düzeltme başvuruları, dava açma süresini “kendiliğinden” durdurur. Örneğin, mükellefin iptal davası açma süresinin 10. gününde vergi dairesine başvurup, düzeltme talebinde bulunması halinde, vergi dairesince 30 gün içinde talebin reddedilmesi ya da 30 gün içinde yanıt verilmeyerek reddedilmiş sayılması durumunda, ret kararının mükellefe tebliği yahut reddedilmiş sayıldığı günden başlayarak kalan 20 günde iptal davası açması lazımdır.
- Uzlaşma Başvurusu Sonrasında Dava Açma: Yükümlü yahut cezanın muhatabı, ceza ihbarnamesinin kendine tebliğinden itibaren otuz gün içinde uzlaşma istediği usulsüzlük cezası için, “uzlaşma sağlanamazsa” dava açma yoluna gidebilir. Yükümlü yahut cezanın muhatabı uzlaşma yoluna gitmişse ve o usulsüzlük cezası için uzlaşma isteminden önce dava açmışsa; bu dava, uzlaşma isteminin sonuca bağlanmasından önce mahkemece incelenmez. Bu dava incelenir ve karara bağlanırsa, anılan karar “hükümsüz” sayılır. Uzlaşmanın sağlanması halinde yükümlü, uzlaşılan usulsüzlük cezasına karşı “dava açamaz”. Uzlaşmanın sağlanamaması halinde ise yükümlü veya cezanın muhatabı usulsüzlük cezası hakkında uzlaşmanın sağlanamadığına ilişkin tutanağın kendine tebliğinden başlayarak “genel hükümler dairesinde” yetkili vergi mahkemesinde dava açabilir. Bu durumda uzlaşma sürecinde dava açma süresi bitmiş yahut 15 günden az kalmışsa; bu süre, tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün uzar (VUK. m. Ek 7).
Mahkemede usulsüzlük cezasının iptali için davanın açılması halinde, bu cezanın tahsili dava sonuna kadar durur (İYUK. m. 27). Usulsüzlük cezalarının tahsilini durdurmak için, mahkemeden yürütmenin durdurulması kararı almaya lüzum yoktur, tahsil işlemi “kendiliğinden” durur.
Öte yandan anılan davalar konusunda şu hususlar dikkat çekmektedir: Sahte fatura kullanımında alınmayan fatura, sahte fatura düzenlemede ise verilmeyen fatura meblağı üzerinden kesilen özel usulsüzlük cezalarında, vergi mahkemelerince, genel ceza hukuku ilkelerinden hareketle, “somut tespit bulunmaması nedeniyle” yükümlüler lehine kararlar verilmektedir. Daha açıkçası bu kararların gerekçesi; fatura alınmadığının, verilmediğinin somut olarak tespit edilmediği, bu anlamda kime, niçin, ne zaman, hangi tutarda fatura düzenlenmediği; kimden, niçin, ne zaman, hangi tutarda fatura alınmadığı belirlenmeden ceza kesilemeyeceğidir.
Sahte fatura iddiası dışında da genellikle belli durumlarda özel usulsüzlük cezalarına karşı açılan davalarda mahkemelerce davanın kabulüne karar verilmekte ve ceza kaldırılmaktadır. Nitekim Danıştay 4. Dairesinin 2016/3000 sayılı kararında; “Bu durumda, özel usulsüzlük cezası kesilmesini öngören ve bu cezanın kesilmesine dair koşulları düzenleyen maddede belirtilen unsurlar bir arada gerçekleşmemiş bulunduğundan, idari cezalar için de geçerli olan “cezayı gerektiren fiilin tüm unsurları tamam olmadan failin cezalandırılamayacağı” yolundaki genel ceza hukuku ilkesinin varsayım ya da kıyas yoluyla ceza tayinine olanak tanımaması yönünden, davacı adına kesilen özel usulsüzlük cezasının usul ve kanuna uygun olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır” denilmiştir.
Özel Usulsüzlük Cezalarında Zamanaşımı Süresi
Özel usulsüzlük cezaları zamanaşımına tabidir, bu süreler geçmişse, anılan cezalar kesilmez. Şöyle ki; özel usulsüzlük cezaları, usulsüzlüğün yapıldığı yılı izleyen yılın birinci gününden itibaren “beş yıl geçmişse”, artık kesilemez (VUK. m. 374/1). Ama VUK. m. 336 uyarınca, usulsüzlük ile vergi ziyaı cezasının birleşmesi durumunda kesilecek ceza, vergi ziyaı cezası için belirlenen zamanaşımı süresi içerinde kesilir. Öte yandan bu süreler içinde, ceza ihbarnamesinin tebliğ edilmesi ile zamanaşımı kesilir.
Özel usulsüzlük cezasını gerektiren eylem sonucunda vergi ziyaı da meydana gelmişse, vergi ziyaının gerektirdiği vergi cezası ayrıca kesilir. Bu durumda vergi ziyaı cezası ile özel usulsüzlük cezası arasında VUK. m. 336’daki içtima hükmü uygulanmaz. Daha açık anlatımla, bir eylem vergi kaybına da yol açmışsa, özel usulsüzlük cezası ile vergi ziyaı cezası birlikte kesilebilir (VUK. m. 353/son).
Özel Usulsüzlük Cezalarında Tekerrür
Ceza hukukunda tekerrür, işlenmiş olan bir suçun cezası kesinleştikten sonra belli süre içinde yeni bir suçun işlenmesidir. Ceza hukukundaki tekerrür ile özel usulsüzlük cezasındaki tekerrür arasında nitelik, şartları ve süre bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Özel usulsüzlük cezasında kişilere tekerrür hükümlerinin uygulanması için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:
- Yükümlü veya vergi sorumlusu önceden genel yahut özel usulsüzlük kabahatini işlemekten ceza almalı ve bu cezası kesinleşmelidir. Usulsüzlük cezasının ödenmesi şart değildir.
- Kesinleşen ilk vergi cezası ile sonraki vergi cezası aynı türde olmalıdır. Her iki cezanın da “usulsüzlük cezası” olması lazımdır. Usulsüzlük cezası ile diğer vergi cezaları arasında tekerrür hükümleri uygulanmaz.
- Genel yahut özel usulsüzlükte “cezanın kesinleştiği tarihi takip eden günden itibaren” ikinci yılın ait olduğu takvim yılının sonuna kadar ikinci ceza kesilmelidir. Örnek vermek gerekirse, genel yahut özel usulsüzlük cezası kesilen, cezası 03.03.2023 tarihinde kesinleşen bir kişi bakımından tekerrür hükümlerinin uygulanması için, ikinci yıl 03.03.2025 tarihidir, bu takvim yılının sonu ise 31.12.2025 olacaktır. Yani, kişi hakkında ilk usulsüzlük cezasının kesinleşme günü olan 03.03.2023 ile 31.12.2025 günü arasında yeni genel yahut özel usulsüzlük cezası kesilirse, tekerrür hükümleri uygulanır.
Öte yandan kesilen ilk cezanın genel veya özel, ikinci cezanın özel veya genel usulsüzlük olması halinde ise durum şöyledir: Bu durumda “genel veya özel usulsüzlük cezası arasında tekerrür hali”nden söz edilir. Bu halde usulsüzlük cezası %25 oranında artırılarak uygulanır. Ama, artırım meblağı, kesinleşen cezadan, kesinleşen birden fazla ceza varsa bunların en yükseğinden çok olamaz. Tekerrür için iki yıllık sürenin hesabında, artırıma esas alınan cezanın kesinleşme tarihi dikkate alınır (VUK. m. 339).